ÏÐÀÁÚËÃÀÐÑÊÈ ÆÅÍÑÊÈ ÈÌÅÍÀ
Èâàí
Òàíåâ Èâàíîâ
Ñòðàíèöà
çà ïðàáúëãàðèòå. Åçèê, ïðîèçõîä, èñòîðèÿ è
ðåëèãèÿ â ñòàòèè, êíèãè è ìóçèêà.
http://protobulgarians.com
Èìåííàòà ñèñòåìà
íà åäèí íàðîä å âàæåí áåëåã çà íåãîâèÿ åòíè÷åñêè õàðàêòåð, ðåëèãèÿ è êóëòóðíà
èñòîðèÿ. Åòî íàïðèìåð êàêâè èìåíà ñà íîñåëè ðàííèòå òþðêè
(ïî Ë. Ãóìèëüîâ) -
Òàðäó õàãàí, Òóðóì õàí,
Áóìúí, Èñòåìè, Êàðà
Èñèê õàí, Êóøó, ßíäú, Àðñëàí, Áóðè
õàí, Êàðà ×óðèí Òþðê, Áîêå, Òàðäóø,
Úøáàðà, ×óëó, Àïà, Àìðàê,
Êþë òåãèí,
Áèëãå õàí è äð.
 542 ã. Áóìèí (Òóìèí)
– âîäà÷ íà ðîäà Àøèíà, îáåäèíèë îêîëî ñåáå ñè ãðóïà àëòàéñêè ÷åðãàðè, íàðè÷àéêè
ãè „òþðêè”, âäèãàò âúñòàíèå è ðàçãðîìÿâàò êàãàíà íà æóàí-æóàíèòå. Ñëåä òîâà
Áóìèí, ïðîâúçãëàñåí çà êàãàí, ñúçäàâà Òþðêñêèÿ êàãàíàò, êîéòî ïîñòåïåííî ñå
ðàçøèðÿâà îò Êàâêàç äî Êèòàé. Ìíîãî ñêîðî îáà÷å êàãàíàòúò ñå ðàçïàäà íà äâå
÷àñòè – Èçòî÷íà è Çàïàäíà, êàòî èçòî÷íàòà ÷àñò ïðîäúëæàâà äà ñå óïðàâëÿâà îò
êàãàí, à çàïàäíàòà ñå óïðàâëÿâà îò ÿáãó, ôîðìàëíî ïîä÷èíåí íà êàãàíà. Ñèíúò íà
çàïàäíèÿ âëàäåòåë, êîéòî ñå ÿâÿâàë íàñëåäíèê íà ÿáãó-òî íîñåë òèòëàòà øàä
„çàìåñòíèê”, âòîðà ïî âàæíîñò òèòëà â çàïàäíà ÷àñò íà õàãàíàòà. Ïðåç
VII â. âëàäåòåëè íà çàïàäíèÿ õàãàíàò ñà Äæåáó
ÿáãó-êàãàí, Èðáè Øåãóé ÿáãó-êàãàí, Òîí ÿáãó-êàãàí.
Íèòî åäíî îò òåçè íàé-÷åñòî ñðåùàíè è âàæíè òþðêñêè èìåíà, íèòî ïîñî÷åíèòå
íàé-âàæíè òþðêñêè òèòëè (êàãàí, ÿáãó, øàä) íå ñå ñðåùàò ïðè ïðàáúëãàðèòå.
Èçâåñòíè ñà íàä ñòî íà áðîé ïðàáúëãàðñêè
ìúæêè èìåíà, êîèòî ñà îò ñúâñåì äðóã âèä:
Îò Ïúðâîòî áúëãàðñêî öàðñòâî
è ïî-ðàíî:
Çèåçè, Àâèòîõîë, Èðíèê, Ãîñòóí, Îðãàíà, Êóáðàò, Êóðò, Áàÿí, Àñïàðóõ, Åñïîð,
Èñïåðèõ, Àñïàð-Õðóê, Òâèðåì, Ñåâàð, Âèíåõ,
Êîðìåñèé, Êîðìèñîø, Áàòîé, Áàòîÿ, Áàòó, Áàòî, Áåëàð, Áîëãàð, Áèëÿð, Ìîñòè÷, Ñèãðè÷, Äàíè÷, Çâèíè÷, Èçîò, Êîòðàã
(Êîíòðàã), Àëöåê, Àëöèîê, Êóáåð, Êóáåðã, Àñâåðã, Òåðâåë,
Îìóðòàã (òîé èìà ïîíå îùå 5 èìåíà), Óìîð, Òåëåö (Òåëåöèí è îùå íÿêîëêî), Ïàãàí,
Êðóì, Ïåðñèÿí, Êàðäàì, Òåëåðèã, Ñîíäîêå (Ñîí÷îíêà è îùå òðè-÷åòèðè âàðèàíòà),
Áîðèñ - Áîãîðèñ, Ìàëàìåð, Åðìè-Åðìèàð, ×àêà-×àêàðàð, (Êóâè ?)-Êóâèàð, ...äóàð, Êóðèãèð,
Âîêèë, Äóëî, Âèõòóí, òðèìà ïðàáúëãàðè - Êîòîìåð, Àñâåðã è Êóáåðò, óáèòè â
ñðàæåíèå ñ âèçàíòèéöèòå ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã â 818 ã., Êàðàí, Êàðíîòà, Îñòðî (Îñòðîìåð, Îñòðèñ), Äîêñ, Ëàáàñ, Ðàñàòå, Ñòàçèñ,
Õóíîë, Ñîíìåð, Èñáóë, Èðàòàèñ, È÷, Ïîê, Çåðìî (Çåðìîí), Îêñ, Îõñè,
Øóí -Îêñîíîñ (Îõøèí), Êîðäèë, Áàëèé, Áîðèë, (Î)íåãàâîí, Åëåìàã, Òàðàõ, Äðèñòúð, Õðúç,
Åíðàâîòà, Øóí, Ñèâèí, Ñàáèí, ×åïà, Òîê, Òîêòó, Öîê, Öèêîñ, Çåíò, Èðàòàèñ,
Êîðñèñ, Êðàêðà, Íåáóë, Òèðèäèí – Òàðèäèí, Ñóðñóâóë, Ìîêðîñ, Ïåðèíà, Àêóì,
Ëåâîòà, Àëöåã,
è äð.
Ïðàáúëãàðñêè
èìåíà, çàâúðøâàùè íà ñóôèêñà "-ìåð" (÷îâåê, ìúæ): Áåçìåð, Ìàëàìåð, Ãîèìåð, Òåðèìåð,
Õóìèð, Ëàìèð (Ëàìåð), Ïèðèìèð, Ïàìèð
(ìîæå áè âàðèàíò Ïóìåð), Ñëîìåð, Êëîíîìåð, Òåøèìåð, Òèìåð, Òè÷îìèð, Òîòèìåð (Òàòèìåð), Òðúñîìèð,
Ïåðèìèð (ñðàâíè Ïåðèí), Êóòóìåð (ìîæå áè âàðèàíòè Õîòàìåð, Õîéäîìåð),
Äàðãàìåð, Ñåìèð, Òîìåð.
Îò ðàéîíà íà Ñòàðà Ãîëÿìà
Áúëãàðèÿ è Êàâêàç (èìåíà íà óòèãóðè, êóòðèãóðè, õîíè, åñåãåëè, áåðñèëè):
Êðóìáàò, Õóäáàò, Çàáåðãàí, Ñèíèîí, Ñàíäèëõ, Ñòèðàêñ, Äðîíã, Áóçàí, Ñèãèçàí,
Õàöîí, Õèíèàëîí, Õàðàòîí, Õîðìóçäàí, Ãëîí, Àíàãàé, Ãðîä, Ìóãåë, Âóíä, Òàò,
Òàòóø, Òàòóë, Åðàí, Âàíàíä,
Èìåíà íà îòâúääóíàâñêè
áúëãàðè îò 890 ã. äî 1008 ã. âñå åçè÷åñêè: Ñàëàí, Ëîáîðåö, Àõòóì, Îòóì,
×àíàäèí, Ãëàä, Ìåíóìîðóò, Ãåëó, Êåàí,
Îò Âîëæñêà Áúëãàðèÿ ñà
èçâåñòíè íÿêîëêî äåñåòêè èìåíà: Àëìóø (íàé-âåðîÿòíî Àëìè÷), Ñàêëàè÷, Õîéäîìåð è ìí. äð.
 ìàíàñòèðèòå â ñ. Ðàâíà è
ãð. Ìóðôàòëàð (X-òè âåê) ïðîô. Êàçèìèð
Ïîïêîíñòàíòèíîâ ðàç÷èòà íÿêîëêî äåñåòêè íåñëàâÿíñêè è íåõðèñòèÿíñêè (âåðîÿòíî ïðàáúëãàðñêè)
ëè÷íè èìåíà - Êîòîêî, Êóðò, Èñïîð, Íåëàè, ×îòî,
Òàã÷è, Òîíãàí, Òóïàè -
(ÏÃ-ÑÑÑÊÁÀ).
Èìåíà íà áîãîâå: Ñîí,
Àíèøúð, Óîí (Âîí), Ñàí, Åà
Êúñíè (XV-òè
âåê): Åëäàð, ×åáóë, Ñàìàí, Àçìàð, Ìîãîø, Ïåêþð, Òóðàìàí,
Íåñèãóðíè: Ìàâúð, Çèòêî,
Òóäîð, Áàëèí, Áèñåð, Áúëãàð
Èìåíà -
åïîíèìè: Áîðèñ (âàðèàíòè Ïàðèñ, Ïåðñèÿí, ïî-êúñíè âàðèàíòè Ïåðñèÿíà, Áúðçà,
Áúðçèö, Áðúçèö, Áðúñî, Áåðñèë, Áàðñèë, Âàðçàö, îò ïëåìåòî áåðñèëè, îò òóê
"ïåðñè", "ïåðñèéñêè áóêâè", Ïðåñëàâ, Áðàòèñëàâà), Áúëãàð (âàðèàíòè Ïîëãàð,
Áîëãàð, Áàëõ îò ïëåìåòî áúëãàð); Àñêàë (îò ïëåìåòî àñêàë); Äðîíã (ïî-êúñåí
âàðèàíò Äðàíã, Äðàíãîâ îò ïëåìåòî äðàíãè), Åðìà (îò ðîäà Åðìè, Åðìèàð, )
Èìåíà -
åïîíèìè, îáðàçóâàíè ñúñ ñóôèêñà "-àã, èã, ã": Êîòðàã (âàðèàíòè Êóòóìåð, îò
ïëåìåòî êóòðèãóðè); Êóáåðã (âòîðè âàðèàíò Êóáåð îò ðîäà Êóáèàð-Êóâèàð è ïëåìåòî
"êóïè-áîëãàð", îò òóê ðåêà Êóáàí, âàðèàíòúò Êóáðàò å îò ðîäà Äóëî); Òåëåðèã
(âàðèàíò Òåëåö-Òåëåöèí, îò ïëåìåòî "òåëå"); Àñâåðã (äðóã âàðèàíò Ñåâåð îò
ïëåìåòî ñåâåðè - ñèâåðè - ñóâàð - ñóâàø, îò òóê Ñåâåðèíñêè Äîíåö, Òóðíó Ñåâåðèí).
Òîçè ñóôèêñ çà îáðàçóâàíå íà ïðèëàãàòåëíè èìåíà ó÷àñòâà âúâ âëàäåòåëñêàòà òèòëà
ÊÀÍÀÇ ÈÂÈÃÈ - "êíÿç áîæåñòâåí", îò äóìàòà "èâè" - áîã, â äîíñêî-êóáàíñêàòà
ïèñìåíîñò IYI.
Çà ðàçëèêà îò
ìúæêèòå ïðàáúëãàðñêè èìåíà, èçâåñòíè ñà
òâúðäå ìàëêî
ïðàáúëãàðñêè èëè ðàííîáúëãàðñêè æåíñêè
èìåíà. Çàòîâà å ïîëåçíî òåçè èìåíà äà ñå ñúáåðàò è ñðàâíÿò, çà
äà ñå ðàçáåðå ïðèíöèïà íà òÿõíîòî îáðàçóâàíå. Ïî-äîëó ñå ïðåäñòàâÿ
êðàòúê ñïèñúê îò èñòîðè÷åñêè çàñâèäåòåëñòâàíè
ðàííîáúëãàðñêè æåíñêè èìåíà èëè òàêèâà ñ âúçìîæåí ïðàáúëãàðñêè ïðîèçõîä:
ÐÎÊÑÀÍÀ - áúëãàðñêî
æåíñêî èìå îò X-òè âåê (âåðîÿòåí ñìèñúë -
Ñèÿéíà, Ëú÷èñòà, îò èðàíñêîòî è àëàíñêîòî roxs - áëÿñêàâ, ñðàâíè ðîêñîëàíè - áëåñòÿùè àëàíè).
Ñúùîòî èìå, Ðîêñàíà å íîñåëà è äúùåðÿòà íà èçòî÷íîèðàíñêè âëàäåòåë, â êîÿòî Àëåêñàíäúð Âåëèêè ñå âëþáèë îò ïðúâ ïîãëåä è ñå îæåíèë.
Îò áðàêà èì ñå ðàæäà ñèí, êîéòî ïî-êúñíî ñòàâà âëàäåòåë íà ãðúêî-ìàêåäîíñêàòà
äúðæàâà.
ÊÅËÀÐÀ
- ñòàðèííî (X-òè âåê) áúëãàðñêî æåíñêî èìå,
çàñâèäåòåëñòâàíî â íàäïèñ îò öúðêâàòà â ñ.
Ðàâíà, Ïðîâàäèéñêî.
ÊÀËÈ (ÊÀËÈÍÀ) - åäíî îò íàé-ðàçïðîñòðàíåíèòå
áúëãàðñêè æåíñêè èìåíà äî îêîëî XIV-âåê. Ñúãëàñíî ðåãèñòðèòå
íà âåíåöèàíñêè òúðãîâöè, çàïèñâàùè ïðîäàäåíèòå îò òóðöèòå ðîáè ïî
ñðåäèçåìíîìîðñêèòå ãðàäîâå, ìîæå äà ñå íàïðàâè ÷åñòîòåí àíàëèç íà áúëãàðñêèòå
æåíñêè èìåíà îò Ìèçèÿ, Òðàêèÿ è Ìàêåäîíèÿ ïî òîâà âðåìå
[Ñúáîòèíîâ À. Áúëãàðèÿ ïðè öàð Ñàìóèë è íåãîâèòå
íàñëåäíèöè (976 - 1018 ã.). Òîì. I.
Ñîôèÿ, 2008 ã. ñ. 215-225].
Öèòèðàíè ñà îáùî 42 èìåíà íà æåíè èëè ìîìè÷åòà, êîèòî ñà çàÿâèëè, ÷å ñà îò áúëãàðñêè
ðîä, îò êîèòî íàé-÷åñòî ñðåùàíèòå ñà Ìàðèÿ (9), Êàëè (6), Òåîäîðà (5) è ò.í.
Åäíà îò æåíèòå-ðîáèíè å çàÿâèëà, ÷å
èìåòî é Êàëè îçíà÷àâà Àëåíà íà íåéíèÿ (ñðåäíîâåêîâåí áúëãàðñêè) åçèê. Òîâà å
âúçìîæíî, ïî íÿêîëêî ïðè÷èíè. Áúëãàðñêîòî íàçâàíèå "êàëèíêà" íà íàñåêîìîòî
Coccinella å ñâúðçàíî ñ íåãîâèÿ ÿðêî ÷åðâåí, àëåí öâÿò. Êêàëèíà (÷åðâåíà)
ñå ñðåùà è êàòî áúëãàðñêî íàçâàíèå íà äúðâî ñ ÿðêî ÷åðâåíè ïëîäîâå. Äúðâîòî Êàëèíà (Sorbus aucoparia L.)
ñå íàðè÷à îùå è îôèêà, âúçêðóøà, áðåêèíÿ, ìåêî äúðâî, ñàìîäèâñêî äúðâî. Íà
âèñî÷èíà äîñòèãà äî 16 ì è èìà ñâåòëîñèâà ëúñêàâà êîðà. Öâåòîâåòå ñà áåëè, à
ïëîäúò å ÷åðâåí, âàë÷åñò, íà ãðîçäîâå. Ñðåùà ñå â ãîðèòå è â
ãðàäèíèòå êàòî äåêîðàòèâíî ðàñòåíèå.
 ðóñêè "ðàçêàëåííûé" îçíà÷àâà "ïëàìòÿù"; áúëãàðñêîòî "êàëÿâàì" îçíà÷àâà äà ïîòîïÿ
ãîðåùî äî ÷åðâåíî æåëÿçî âúâ âîäà; íà ãðúöêè Êàëèîïà îçíà÷àâà íåùî ñúâñåì äðóãî
- "êðàñèâ ãëàñ". Êàëÿ ñå å íàðè÷àëà è åäíà îò äúùåðèòå íà âèñøèÿ
ñàíîâíèê ïðè Áîðèñ I,
Ñîíäîêå.
Îò òóê ìîæåì äà ïðåäïîëîæèì, ÷å Êàëÿ (Êàëè) å ïðàáúëãàðñêî æåíñêî èìå. Æåíñêîòî èìå Êàëÿ,
Êàëèíà è ìúæêàòà ìó ôîðìà Êàëþ, Êàëèí ñå ñðåùàò è äíåñ â
Áúëãàðèÿ.
Ñúãëàñíî íàé-íîâè èçñëåäâàíèÿ, ïðèåìà ñå, ÷å äóìàòà êàëèíà
èìà òâúðäå âúçìîæåí ïðàáúëãàðñêè
ïðîèçõîä [Dimitrova, V.
K.
Zeugnisse der Kunst und Kultur der Protobulgaren aus der heidnischen
Periode des Ersten Bulgarischen Reiches (7 bis 9 Jh.)
Freie
Univerität, Berlin. PhD dissertationen. 2007. S. 375.
 îïîçèöèÿ íà
Êàëè, Êàëÿ, Êàëþ (Àëåíà, ×åðâåíà, Ïëàìòÿùà) ñòîè èìåòî Ãàëèí, Ãàëþ, Ãàëÿ, êîèòî
îçíà÷àâàò "×åðíþ, ×åðíà", ïðîèçâîäíî íà ñòàðîáúëãàðñêîòî "ãàë, ãàð" - ÷åðåí.
ÊÎÑÀÐÀ
- äúùåðÿ íà áúëãàðñêèÿ öàð Ñàìóèë. Ñàìóèë ÿ îìúæâà çà
ñâîÿ áèâø âðàã è ñåòíåøåí âàñàë, ñúðáèíà Èâàí Âëàäèìèð, óïðàâèòåë íà Äóêëÿ
(990-995).  èñòîðè÷åñêèòå äîêóìåíòè ñå ïîñî÷âàò äâåòå é èìåíà, Òåîäîðà -
Êîñàðà. Ïî-÷åñòî ñå ñðåùà ìúæêèÿò âàðèàíò íà èìåòî -
Êîñàð, Êóöàð, êîåòî å çàïàçåíî è äî äíåñ ïðè áúëãàðèòå (ÉÃ-ÁÈ, ñòð. 179). È äâàòà
áúëãàðñêè âàðèàíòà èìàò îñåòèíñêè (àëàíñêè ?) àíàëîçè. Äâàìà îò
ó÷àñòíèöèòå â Ðóñêî-òóðñêàòà îñâîáîäèòåëíà âîéíà (1877-78 ã.) ñà
êàâàëåðèñòèòå Êóöè Öàëîåâ è Êóöûð Ìàéðàìóêàåâ. (ÑÎÓÐÒ-1877-78 ã.) Ñúùî â Îñåòèÿ
ñå ñðåùà æåíñêîòî èìå Êîñàð, Êîñåðõàí, ìúæêîòî Êóñàð,
ñúùî ìúæêèòå èìåíà Êóûöûðè, Êóöûê, Êóöû. (ÇÃ-ÎÔËÈ) Ñïîðåä Â. Ñòîÿíîâ áúëãàðñêîòî
èìå Êóöàð ñå ñðåùà è ïðè êóìàíèòå êàòî Êó÷àð, íà êîåòî íå ìîæå äà äàäå
åòèìîëîãèÿ (ÂÑ-ÊÏÀÁ,ñòð.264). Âúçìîæíè åòèìîëîãèè:
1. Ðàçóìíî å äà ïðèåìåì âòîðîòî é
èìå Òåîäîðà
(áîæè äàð -ãð.) êàòî õðèñòèÿíñêè âàðèàíò íà áúëãàðñêîòî Êîñàðà. Òîâà èçãëåæäà
îáîñíîâàíî, êàòî âçåìåì ïðåä âèä ÷å îñíîâàòà "êîñ" ñúâïàäà ñ îáùîèðàíñêîòî
"õóöà, õóäî" - áîã. Â ïóùóíñêè
khwdaay, îçíà÷àâà â èçòî÷íîèðàíñêèòå åçèöè áîã, ãîñïîäàð.  îñåòèíñêè õuúsàúi
îçíà÷àâà áîã, à õicàu – ãëàâåí, ãîñïîäàð. Îò òóê Êîñàðà ùå ðå÷å "áîæåñòâåíà,
êîåòî å áëèçêî äî Áîæèäàðà, Òåîäîðà.
2. Ä-ð Æ. Âîéíèêîâ ïðåäëàãà âòîðà
åòèìîëîãèÿ, êîÿòî ñåìàíòè÷íî íå ñòîè äàëå÷å îò ïúðâàòà.  òîõ.(á) kutsi – áÿë,
÷èñò, ñâÿò, òîõ.(à) kāsu - êðàñèâ. Èìåòî íà òîõàðñêèÿ ãðàä Êó÷à îòðàçÿâà òîâà çíà÷åíèå.
(DA-DT-b) Áëèçêî ïî çíà÷åíèå ñà îñåòèíñêîòî kaz, êõîâàðñêîòî kas`ara,
ïðîòîèíäîèðàíñêîòî *kas-i-ra – áÿë, ÷èñò.  åçèêà íà ñêèòèòå *krau-kasi å
íàçâàíèå íà Êàâêàç ñúñ çíà÷åíèå „áÿë, áëåñòÿù
ñíÿã” (ïî Ïëèíèé), îòêúäåòî kasi – áÿë, ñâåòúë (ÊÂ-Ñß).
Êîðåíúò å íîñòðàòè÷åñêè *ḳacv˜c` - áëåä, ñèâ, â ïðîòîèíäîåâðîïåéñêè *k'as`w –
áëåñòÿù, êàðòâåëñêè *qć-, mqce, xče-, čke- ñèâ, áÿë, äðàâèäñêè *k`ac- ñèâ,
ïðàøåí. Â óãðîôèíñêèòå åçèöè, â õàíòñêè koč, kus, ìàíñè küš, åñòîíñêè küde,
ôèíñêè kyte – îãúí, ïëàìúê, ãîðÿù (IEE),(UE). Îò òóê, Êóöàð è Êîñàðà ìîæå äà îçíà÷àâàò
"áÿë, ÷èñò, êðàñèâ".
ÏÅÐÑÈßÍÀ, ÏÐÅÑÈßÍÀ (áëåñòÿùà, èñêðÿùà)-
áúëãàðñêî æåíñêî èìå îò X-òè âåê. Íàé-âåðîÿòíî,
Ïåðñèÿí, Ïåðñèÿíà ñà ïðîèçâîäíè íà Áîðèñ, áúëãàðñêî
öàðñêî èìå
ñ èðàíñêà åòèìîëîãèÿ îò "áàðñ" - ïàíòåðà
èëè îò "áåðåç" -âèñîê, áÿë, áëåñòÿù. Èìà è ó÷åíè, êîèòî èçâåæäàò
èìåíàòà Ïåðñèàí è Ïåðñèàíà îò åòíîíèìà íà ïåðñèòå. Ñóôèêñúò "-àí" å ìíîãî
àêòèâåí ïðè îáðàçóâàíåòî íà ñòàðèííèòå èðàíñêè èìåíà. Èìåòî å ñúùåñòâóâàëî
äîñêîðî â Ìàêåäîíèÿ, âúçìîæíî å îùå äà èìà òàì æåíè ñ òàêîâà èìå.
ÀËÃÀÐÀ
(æåëàíà, èñêàíà - îò ñòáë. è äèàë. áúëãàðñêè ãëàãîë àëêàòè, àëêàÿ
-ñèëíî æåëàÿ, èñêàì - îò òóê àë÷íîñò)- äúùåðÿ íà êíÿç Áîðèñ-Ìèõàèë. Ïîäîáíî èìå íîñè è åäíà îò
âíó÷êèòå íà êíÿç Áîðèñ è äúùåðÿ íà íåãîâèÿ
ñèí Ñèìåîí.
ÀÕÈÍÎÐÀ (õóäîæåñòâåíî èçìèñëåíî èìå).
Êàòî èìàìå ïðåä âèä íà÷èíà íà îáðàçóâàíå íà ïðàáúëãàðñêèòå æåíñêè èìåíà, ìîæåì
ñàìî äà ñå âúçõèòèì íà òâîð÷åñêèòå ñïîñîáíîñòè íà ïèñàòåëÿ Í. Ðàéíîâ, êîéòî â
ñâîÿ ðàçêàç çà Àñïàðóõ íàðè÷à ñúïðóãàòà ìó ñ èñòîðè÷åñêè äîñòîâåðíîòî, ìàêàð è èçìèñëåíî èìå Àõèíîðà. ßâíî
òîçè àâòîð å ïîëçâàë ïðèìåðè êàòî ãîðíèòå è/èëè ñå å ðúêîâîäèë îò çäðàâèÿ
ñìèñúë. Çà
ðàçëèêà îò íåãî, èñòîðè÷êàòà ïðîô. Âåðà Ìóòàô÷èåâà çà ñúùîòî èñòîðè÷åñêî ëèöå
èçìèñëè èìåòî Ïàãàíè è ãî ïîïóëÿðèçèðà ÷ðåç àâòîðñêèÿ ñè ôèëì Õàí (õîòåë?!)
Àñïàðóõ. Âñúùíîñò ïðîôåñîðêàòà ìíîãî äîáðå çíàå, ÷å ïîâå÷åòî îñìàíî-òóðñêè
æåíñêè èìåíà çàâúðøâàò íà óäàðåíî å! (Ñåëèìå, Àéøå, Ãþëôèå) è å ðåøèëà äà
ïîòóð÷è èçãîðàòà íà Àñïàðóõ! Ñàìî òàêà îò Ïîëèòáþðîòî ùå äàäàò ïîâå÷å ïàðè! À â
Ïîëèòáþðîòî ñòîÿò õîðà, êîéòî ñè ìå÷òàÿò áúëãàðèòå äà ñà êàòî ñúâåòñêèòå õîðà -
õåì ñëàâÿíè, õåì òþðêè! Äíåñ âå÷å íèêîé íå ñè ñïîìíÿ çà áëàãîðîäíîòî ïðàáúëãàðñêî èìå Àõèíîðà, íî
âñåêè å ÷óâàë çà "ïàãàíåòî" ... Äàæå åäíà íàðîäíà ïåâèöà èçìèñëè íîâà íàðîäíà
ïåñåí (ìàëêî å ïðåñèëåíî òàçè ëèãàâîñò äà ñå íàðå÷å ïåñåí, ïðè
òîâà íàðîäíà) çà òàçè íåñúùåñòâóâàùà, ïîòóð÷åíà "ïàãàíå".
Èçáðîåíèòå ïî-ãîðå ïðàáúëãàðñêè æåíñêè èìåíà íå ñëó÷àéíî
ïðèëè÷àò íà íÿêîè æåíñêè èìåíà íà èíäîàðèèòå îò âðåìåòî íà ñàíñêðèòà,
êàòî:
Sitara – îçíà÷àâà “çîðíèöà”
íà ñàíñêðèò,
Sagara – îçíà÷àâà “îêåàí” íà
ñàíñêðèò
Mandara
– îçíà÷àâà íàçâàíèå íà ìèòè÷íî äúðâî íà ñàíñêðèò
Ñëåäâàùèòå òèïè÷íî áúëãàðñêè æåíñêè èìåíà
ñà ìíîãî ñòàðèííè è ñà îáðàçóâàíè íà
îñíîâàòà íà ïðàáúëãàðñêè äóìè, êîåòî
ïîñî÷âà, ÷å òå ñúùî ìîæå äà ñà áèëè èìåíà íà
ïðàáúëãàðñêè æåíè:
ÊÓÁÐÀ – ñòàðèííî áúëãàðñêî
æåíñêî èìå îò Òðåâíåíñêî è Ðîäîïèòå, ïðàêòè÷åñêè âå÷å
èç÷åçíàëî ïîä íàòèñêà íà
ëàòèíîàìåðèêàíñêèòå èìåíà îò ñàïóíåíèòå ñåðèàëè.
Èçãëåæäà ðîäñòâåíî ñ ïðàáúëãàðñêîòî ìúæêî èìå Êóáåð.
Ïúðâàòà ñúïðóãà íà öàð Ñèìåîí () å áèëà îò ïå÷åíåæêè ïðîèçõîä è å íîñåëà èìåòî
Êóáåðà, êîåòî âåðîÿòíî å âòîðî âëàäåòåëñêî èìå îò ïðàáúëãàðñêè ïðîèçõîä.
Èìåòî Êóáðà ñå ñðåùà è â èçðàçà
"Àðìàãàí äà ñè
ïðîâîäÿ íà ñåñòðà
Êóáðà ÷àïðàçè", çàïèñàí
â
íàðîäíà ïåñåí (ÁÅÐ,
III,
81).  Áóðãàçêà îáëàñò èìà ñ. ×óáðà. Áúëãàðñêîòî æåíñêîòî èìå Êóáðà å îò íåñúìíåí èçòî÷åí
ïðîèçõîä, çàùîòî â Ïàìèð è Êàâêàç
òî ñå ñðåùà êàòî æåíñêî ëè÷íî èìå. Ðóñêîòî
íàçâàíèå íà äæîäæåíà å ÷àá¸ð, ò.å. ÷óáðà. Ïîäîáíî íà Êóáðà å è ñòàðèííîòî
áúëãàðñêî èìå Êúäðà (âèæ Êúäðà áóíàð -
[ïîï
Ìèí÷î Êúí÷åâ. Âèäðèöà. Ñïîìåíè, çàïèñêè, êîðåñïîíäåíöèÿ. Âòîðî èçä. Èçä.
áúëãàðñêè ïèñàòåë. Ñîôèÿ, 1985, ñ. 35]).
ÁÚËÃÀÐÀ
- ñòàðèííî áúëãàðñêî æåíñêî èìå -ïðîèçëèçà îò áúëãàðñêèÿ åòíîíèì
(òàêà ñå êàçâàëà åäíà ðîáèíÿ îò áúëãàðñêè ðîä, ïðîäàäåíà â
ãðàä Êàíäèÿ íà 3 àâãóñò 1301 ã.)
[Ñúáîòèíîâ À. Áúëãàðèÿ ïðè öàð Ñàìóèë è íåãîâèòå
íàñëåäíèöè (976 - 1018 ã.). Òîì. I.
Ñîôèÿ, 2008
ã. ñ. 223].
ÁÈÑÅÐÀ
- ñòàðèííî æåíñêî èìå îò Þãîçàïàäíà
Áúëãàðèÿ (Ìàêåäîíèÿ), "áèñåð" å ïðàáúëãàðñêà äóìà
ÀÑÏÀÐÈÍÀ - ñòàðèííî æåíñêî èìå, î÷åâèäíî ñâúðçàíî ñ èìåòî íà Àñïàðóõ. Ìîæå äà å
ñúùåñòâóâàëî è ïîä
òðàäèöèîííàòà ôîðìà ÀÑÏÀÐÀ.
ÀÑÌÀÐÀ (ÀÇÌÀÐÀ ?)- ñòàðèííî æåíñêî èìå îò Ìàêåäîíèÿ, äîñêîðî ñðåùàùî ñå êàòî
æèâî èìå (Àñìàðà Ðà÷åâà).  ðàçãîâîðíàòà ðå÷, Àñìàðà ñå ñúêðàùàâà íà Ìàðà. Ñúùåñòâóâà è áúëãàðñêî
ìúæêî èìå Àçìàð,
çàïèñàíî â òóðñêèòå äàíú÷íè ðåãèñòðè îò 15-òè âåê îò Ñîëóíñêî. Èçêàçâàò ñå
ìíåíèÿ, ÷å èìåíàòà Àçìàð
(Àçìàðà, Àñìàðà) ìîæå
äà ïðîèçëèçàò, êîëêîòî è äà å ñòðàííî, îò "îñìàð" - êîæàð (ñòáë.).
Íàèñòèíà, îñìàð (êîæàð) áè ìîãëî äà áúäå ôàìèëíî èìå, íî êàòî ëè÷íî èìå áè áèëî
äîñòà íåîáè÷àéíî. Ìîæå äà ñå ïðåäëîæè äðóãà åòèìîëîãèÿ, ïî-åñòåñòâåíà îò ãëåäíà
òî÷êà íà èðàíñêèÿ ïðîèçõîä íà ïðàáúëãàðèòå. Èçâåñòíî å
ñòàðîïåðñèéñêîòî
èìå Àñìàð(à) îçíà÷àâàùî Êàìåí (êàìåíåí).  îñíîâàòà íà èìåòî ñòîè
èðàíñêàòà è àâåñòèéñêà äóìà "àñàí, àñàì" = "êàìúê" (êðàéíàòà ñðè÷êà å íîñîâà,
-àð å ñóôèêñ çà îáðàçóâàíå íà ïðèëàãàòåëíî èìå). Ïðè èðàíîãîâîðåùèòå õàçàðè òàçè
äóìà ñå ñðåùà â íàçâàíèåòî íà òÿõíàòà ñòîëèöà - Ñàðàøåí = Áÿëà êðåïîñò, áÿë
ãðàä, îò èðàíñêîòî "ñàð" = "áÿë" è "àøåí" = "êàìúê, êðåïîñò, ãðàä". Ñðàâíè
ìíîãîáðîéíèòå ïðàáúëãàðñêè íàçâàíèÿ íà ãðàäîâå îò âèäà Áÿëà êðåïîñò (Áÿë ãðàä).
Èíòåðåñíî å, ÷å ñúùàòà äóìà "îñúì" = êàìúê å èçïîëçâàíà è îò òðàêèòå (îò òóê
íàçâàíèåòî íà ð. Îñúì - êàìåííà ðåêà), ÷èéòî åçèê ïúðâîíà÷àëíî å êëàñèôèöèðàí
êàòî èðàíñêè. Ñúùî òàêà, ãîëÿìàòà ðåêà, êîÿòî ìèíàâà ïðåç ïðàáúëãàðñêèÿ
ãðàä Áÿëãðàä (äíåøíèÿ Áåðàò â Þæíà Àëáàíèÿ) ñå íàðè÷à Îñóì - êàìåííà ðåêà,
çàùîòî äúíîòî è êîðèòîòî íà ðåêàòà ñà ïëúòíî ïîñòëàíè ñ ãîëåìè êàìúíè. Èðàíñêîòî
"ñàìàð" = êàìåíåí ñå ñðåùà êàòî íàçâàíèå íà äðåâåí ñîãäèéñêè ãðàä, çàïàçåíî è äî
äíåñ - Ñàìàðêàíä. Òî îçíà÷àâà "êàìåíåí ãðàä" îò èðàíñêèòå äóìè "ñàìàð" = êàìåíåí
è "êàíä, êåíò, êàò" = "ãðàä". Èìåòî íà ãîëåìèÿ âîëæñêî-áúëãàðñêè ãðàä Ñàìàðà ïî
èðàíñêè (ïðàáúëãàðñêè) îçíà÷àâà "Êàìåíåí". Òàêà ÷å, Àñìàð, Àñìàðà = "Êàìåí,
Êàìåíêà", èëè â äðóãà ôîðìà Àñåí, Àñåíÿ.
ÌÎÄÐÀ
- èìåòî î÷åâèäíî èäâà îò ñòàðîáúëãàðñêîòî ìúæêî èìå ÌÎÄÐÈ (ÌÎÄÚÐ), êîåòî ìîæå è
äà å ïðÿêîð
íà Êðóì.  ÷åøêè
"ìîäðà" çíà÷è "ñèíÿ".
ÕÓÁÀ – æåíñêî èìå îò Òðåâíåíñêî. Ìîæå äà å âàðèàíò
íà Êóáðà, Êóáà èëè äà èäâà îò èðàíñêàòà äóìà
"õóáàâà". Èçâîðúò íà ðåêà Áÿëà ðåêà íàä ãð. Ñìîëÿí â Ðîäîïèòå ñå
íàðè÷à Õóá÷à [Êîëåâ Í. Áúëãàðñêè ïðåäàíèÿ è ëåãåíäè,
ñâúðçàíè ñ âîäîèçòî÷íèöè. Èçä. Ôàáåð, 2000, ñ. 108],
êîåòî å óìàëèòåëåí âàðèàíò íà Õóáà.
ÌÀÂÐÓÄÀ - ñòàðèííî æåíñêî èìå îò Òðàêèÿ. Ñðåùà ñå â ïåñåíòà
"Ìàâðóäà êèòêè ñàäèëà, êàò ãè ñàäèëà è ðåäèëà ...". Ñðîäíî íà ñòàðèííîòî
áúëãàðñêî ìúæêî èìå Ìàâðóä, êîåòî ñå ñðåùà è êàòî èìå íà èçâåñòåí áúëãàðñêè ñîðò
ãðîçäå - ìàâðóä. Ïðåäè 1944 ã. â ÷èòàíêèòå çà äåöà ñå å ó÷åëà ñëåäíàòà ñòàðèííà
áúëãàðñêà ëåãåíäà.
 ïúðâîòî áúëãàðñêî öàðñòâî, ïî âðåìåòî íà âåëèêèÿ
Êðóì áèëî çàáðàíåíî äà ñå ñàäÿò ëîçÿ è äà ñå ïðàâè âèíî. Â ñòîëèöàòà áèë âúâåäåí
íîùåí ÷àñ, çà äà íå èçëèçàò íèêàêâè õîðà ïî óëèöèòå. Âìåñòî ñòðàæè, âñÿêà âå÷åð
ïóñêàëè åäèí ëúâ, êîéòî õîäåë ïî óëèöèòå äî 6 ÷àñà ñóòðèíòà ñëåä êîåòî ãî
ïðèáèðàëè. Òîâà ïðîäúëæèëî äúëãî, õîðàòà ñå îòó÷èëè äà ïèÿíñòâàò è äà ñå âðúùàò
êúñíî ïðè ñåìåéñòâàòà ñè. Åäíà ñóòðèí îáà÷å äîëîæèëè íà Êðóì, ÷å ëúâúò å íàìåðåí
óáèò íà óëèöàòà. Ìàëêî ñëåä òîâà äîøúë åäèí ìëàäåæ è ñè ïðèçíàë, ÷å òîé å óáèë
ëúâà. Êðóì áèë ïîðàçåí è ðàçïèòàë ìëàäåæà çàùî å óáèë ëúâà. Ìëàäåæúò, êîéòî ñå
êàçâàë Ìàâðóä, ðàçêàçàë ïîäðîáíî, ÷å èìàë ëþáîâíèöà è íå óñïÿë äà ñå âúðíå ïðè
ìàéêà ñè íàâðåìå è ïî ïúòÿ ñè ñðåùíàë ëúâà. Òîãàâà Êðóì ãî ïîïèòàë êàê å óñïÿë
äà óáèå òàêúâ ñèëåí è õèùåí çâÿð. Ìëàäåæúò îáÿñíèë, ÷å ìàéêà ìó âñÿêà ñóòðèí ìó
ïðàâè ïîïàðà, îò êîåòî òîé ñòàíàë ìíîãî ñèëåí. Òîâà îáà÷å íå âïå÷àòëèëî ìíîãî
óìíèÿò âëàäåòåë è òîé íàñòîÿë ìëàäåæà äà íå ãî ëúæå è äà êàæå èñòèíàòà. Âåðîÿòíî
å èìàëî è çàïëàõè. Íàêðàÿ ìëàäåæúò èçïëþë êàìú÷åòî è êàçàë, ÷å ìàéêà ìó
èçêîðåíèëà âñè÷êè ëîçè, êàêòî å áèëî íàðåäåíî, íî çàïàçèëà åäíà ëîçà, êîÿòî áèëà
ñêúòúíà íà ñêðèøíî ìÿñòî â äâîðà. Îò òàçè ëîçà òÿ ïðàâåëà âèíî è âñÿêà ñóòðèí
ñëàãàëà ïî ìàëêî âèíî â ïîïàðàòà íà ñèíà ñè. Êðóì ïîìèñëèë ìàëêî, íàðåäèë äà ìó
äîíåñàò îò òîâà âèíî è ãî îïèòàë. Ñëåä òîâà íàðåäèë òàçè ëîçà äà ñå ðàçñàäè íà
ìíîãî ìåñòà è îò ëîçèòå äà ñå ïðàâè âèíî. Òîçè ñîðò ãðîçäå áèë íàðå÷åí Ìàâðóä,
íà èìåòî íà ìëàäåæà.
Ñëåä 9-IX-1944 ã. òîòàëèòàðíàòà
êîìóíèñòè÷åñêà âëàñò ñâåæäà èçó÷àâàíåòî íà ïðàáúëãàðèòå äî ìèíèíóì, êàòî ñúçäàâà
îòðèöàòåëåí îáðàç çà òÿõ. Èìåíàòà Ìàâðóä, Ìàâðóäà ìîæå äà ñà ïðîèçâîäíè íà
ïðàáúëãàðñêîòî èìå Ìàâúð, êîåòî å íîñåë åäèí ïðèáëèæåí íà Êóáåð, áðàòúò íà
Àñïàðóõ, êîéòî ñå çàñåëèë â Ìàêåäîíèÿ è ñúçäàë áúëãàðñêà äúðæàâà òàì. Ïîäîáíè
áúëãàðñêè èìåíà ñà âñå îùå èçâåñòíè - Ìàâåð, Ìàâåð êåõàÿ.
ÁÀËÊÀÍÀ
- ñòàðèííî æåíñêî èìå, îáðàçóâàíî îò
òîïîíèìà Áàëêàí - Ñòàðà ïëàíèíà. Áàëêàí å äðåâíà èðàíñêà äóìà, â
ïîñëåäñòâèå âúçïðèåòà îò ìíîãî äðóãè íàðîäè. Íàïúëíî âúçìîæíî å áúëãàðñêèòå èìåíà
Âúëêàí è Âúëêàíà äà ñà êúñíè âàðèàíòè íà Áúëêàí è Áúëêàíà, çàùîòî ïðè
ìíîãî äóìè íà÷àëíîòî
"Á" ïðåìèíàâà âúâ "Â".
Íà ïîñëåäíî ìÿñòî, ìîæå äà ñå ïðåäïîëîæè è
ñúùåñòâóâàíåòî íà îùå íÿêîëêî ïîäîáíè áúëãàðñêè æåíñêè èìåíà,
êîèòî íå ñà çàñâèäåòåëñòâàíè:
ÕÈÌÀÐÀ (íàçâàíèå íà áúëãàðñêè ãðàä â äíåøíà Þæíà Àëáàíèÿ îò âðåìåòî íà
Ïúðâîòî áúëãàðñêî
öàðñòâî - èìïåðèÿ). Ìîæå äà å áèëî æåíñêî èìå. Íà åçèêà íà êþðäèòå Õèìàðè
îçíà÷àâà "÷åðåí".  ïúðâèòå âåêîâå íà áúëãàðñêàòà äúðæàâà, ìíîãî ãðàäîâå íîñÿò
èìåòî Áÿëãðàä, íî è ìíîãî äðóãè "×åðåí ãðàä" - ×åðíîãðàä, ×üîðíãðàä, Âðàíÿ,
Õèìàðà.
Âñè÷êè
ïðèâåäåíè ïî-ãîðå ïðàáúëãàðñêè æåíñêè Ðîêñàíà, Àëãàðà, Êåëàðà è ò. í. ñúäúðæàò
íàêðàÿ ãëàñíèÿ çâóê “-à”, ñ êîéòî ïðåäïîëîæèòåëíî ñå îáðàçóâàò ïðàáúëãàðñêè
èìåíà (äóìè) îò æåíñêè ðîä. Òàêîâà îáùî ïðàâèëî èìà â àâåñòèéñêèÿ åçèê, åçèêà ñàíñêðèò
è â ñúâðåìåííèÿ àëáàíñêè åçèê. Â ñúâðåìåííèÿ áúëãàðñêè òàêîâà ïðàâèëî äåéñòâà
ïðè ëè÷íèòå èìåíà: Èâàí (ì. è.) – Èâàíà (æ. è.), Ñòîÿí – Ñòîÿíà, Ãîñïîäèí (Äèíþ)
– Ãîñïîäèíà (Äèíà), Äèìèòúð (Ìèòúð, Ìèòþ) – Äèìèòðà (Ìèòðà, Ìèòà) è ò.í.
77777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777
Ñâ.
Îëãà îò Ìèõàèë Íåñòîðîâ
Ñâåòà ðàâíîàïîñòîëíà êíÿãèíÿ Îëãà (èëè Õåëãà;
ñëåä êðúùåíèåòî ñè ïðèåìà èìåòî Åëåíà) å
êèåâñêà
êíÿãèíÿ,
ñúïðóãà íà êíÿç
Èãîð
I è ìàéêà íà êíÿç Ñâåòîñëàâ
I, îò ÷èåòî èìå óïðàâëÿâà ìåæäó 945
ã. è 969 ã.
Ñâåäåíèÿòà çà êíÿãèíÿ Îëãà èäâàò
ãëàâíî îò „Íà÷àëíà
ðóñêà ëåòîïèñ“, ïèñàíà 150 ãîäèíè ñëåä
íåéíàòà ñìúðò. Òå ñà äî ãîëÿìà ñòåïåí
îñêúäíè è ïðîòèâîðå÷èâè. Õðîíèêàòà, êàêòî è
äðóãè öúðêîâíè òåêñòîâå, èìà òåíäåíöèÿòà äà
ÿ âúçõâàëÿâà, òúé êàòî òÿ å ïúðâèÿò
âèñîêîïîñòàâåí ïðîâîäíèê íà õðèñòèÿíñòâîòî
â Êèåâñêà
Ðóñ. Òàêà íàïðèìåð, ïðè îïèñàíèåòî íà
íåéíîòî ïîñåùåíèå â Êîíñòàíòèíîïîë
ñå òâúðäè, ÷å âèçàíòèéñêèÿò èìïåðàòîð áèë
äîòàì âïå÷àòëåí îò êðàñîòàòà è̀, ÷å é
ïðåäëîæèë äà ñå îæåíÿò. Â ñúùîòî âðåìå,
ñïîðåä ðàçëè÷íè èíòåðïðåòàöèè íà òåêñòà, ïî
òîâà âðåìå òÿ òðÿáâà äà å áèëà íà ìåæäó 58 è 78
ãîäèíè, à ñàìèÿò èìïåðàòîð å æåíåí.
Äàííè çà êíÿãèíÿ Îëãà ñå ñúäúðæàò ñúùî
òàêà â åäèí èñòîðè÷åñêè äîêóìåíò îçàãëàâåí "Ëåòîïèñåö
ðóñêèõ öàðåé", êàêòî è â äðóã
èñòîðè÷åñêè ïàìåòíèê - "Ðîäîñëîâåö
íà ðóñêèòå êíÿçå".
Çà ïðîèçõîäà,
çà ìÿñòîòî íà ðàæäàíå íà Îëãà Êèåâñêà, è
çà îáðàçîâàíèåòî è̀, èìà èçêàçàíè òâúðäå
ìíîãî ïðåäïîëîæåíèÿ, áàçèðàùè ñå â
ìíîæåñòâî ÷åñòè ñëó÷àè íà ïðîòèâîðå÷èâè
äàííè. Íåñúìíåíî ïðîèçõîäà è̀, å
ïðåäîïðåäåëÿù è çà äåëàòà è̀.
Ïðîèçõîäúò íà Îëãà ñúùî å ïðåäìåò íà
èçâåñòíè ñïîðîâå, íî ïðåîáëàäàâàùîòî
ìíåíèå å, ÷å òÿ å îò ãðàä Ïñêîâ
è èìà âàðÿæêè
ïðîèçõîä. Îæåíåíà å çà êíÿç Èãîð îò íåãîâèÿ
íàñòîéíèê Îëåã.
Ïîðàäè åäíàêâîñòòà íà èìåíàòà èì ñå
èçêàçâàò ïðåäïîëîæåíèÿ çà íÿêàêâà âðúçêà
ìåæäó äâàìàòà, íî ñâåäåíèÿòà çà òîâà ñà
íåäîñòàòú÷íè.
Ñïîðåä äðóãà âåðñèÿ êíÿãèíÿ Îëãà å áúëãàðêà
[1],
áúëãàðñêà
êíÿãèíÿ îò ïúðâîïðåñòîëíèÿ ãðàä
Ïëèñêà.
 "Ëåòîïèñåö
ðóñêèõ öàðåé" ñå êàçâà :
|
„ |
"Ïðèâåäîøà åìó (íà Èãîðÿ) æåíó èç Ïëèñêîâà,
èìåíåì Îëãó, îñòðîóìèöó è êîðåí è
îñíîâàíèå âåðå õðèñòèÿíñêîé è íàø âîæä." |
“ |
"Ðîäîñëîâåö
íà ðóñêèòå êíÿçå" ïúê íè êàçâà :
|
„ |
"Èãîðÿ æå (Îëåã) æåíè â Áîëãàðèÿõ,
ïîÿò çà íåãî êíÿæÿ èìåíåì Îëãó. È áå
ìóäðà âåëìè." |
“ |
Âúç îñíîâà íà òåçè è äðóãè ïèñìåíè
ïàìåòíèöè ñå óñòàíîâÿâà, ÷å Îëãà Êèåâñêà
å âíó÷êà íà êíÿç Áîðèñ
², ðîæáà íà íàé-ìàëêàòà ìó äúùåðÿ Àíà,
ñåñòðà íà öàð
Ñèìåîí
I, ò.å Ñèìåîí Âåëèêè å âóé÷î íà Îëãà.
Ñïîðåä äðóãà âåðñèÿ Îëãà å äúùåðÿ íà öàð
Ñèìåîí I. Îñíîâàíèå çà òîâà å „Íîâ
âëàäèìèðñêè ëåòîïèñåö“, ñáîðíèê îò 15
âåê, âêëþ÷âàù âàðèàíò íà „Íà÷àëíà ðóñêà
ëåòîïèñ“, êîéòî ñå ðàçëè÷àâà îò âåðñèÿòà
íà „Èïàòèåâñêà ëåòîïèñ“ (1377).
Äåÿíèÿ
Ñëåä óáèéñòâîòî íà êíÿç Èãîð îò
ñëàâÿíñêîòî ïëåìå äðåâëÿíè,
êíÿãèíÿ Îëãà ñè îòìúùàâà ñ ãîëÿìà æåñòîêîñò.
Ïðàòåíèöèòå íà äðåâëÿíèòå, èçïðàòåíè ïðè
íåÿ, ñà ïðåäàòåëñêè óáèòè, ñòðàíàòà èì å
îïóñòîøåíà, öåëè ãðàäîâå ñà èçãîðåíè, à
ãîëÿì áðîé äðåâëÿíè ñà èçãîðåíè æèâè ïî
âðåìå íà åçè÷åñêî
æåðòâîïðèíîøåíèå íà ãðîáà íà ñúïðóãà è̀.
Ïî-êúñíî, òúðñåéêè ñúþç ñ Âèçàíòèéñêàòà
èìïåðèÿ âúâ âîéíàòà ñ Õàçàðñêèÿ
õàãàíàò, Îëãà ïðèåìà õðèñòèÿíñòâîòî, êàòî
äîðè ëè÷íî îòèâà â Êîíñòàíòèíîïîë.
Ïîñåùåíèåòî ñòàâà âåðîÿòíî ïðåç 957
ã., êàòî ñïîðåä íÿêîè èçòî÷íèöè â
ïðèäðóæàâàùàòà ÿ äåëåãàöèÿ èìà è áúëãàðñêè
ñâåùåíèöè. Ïðè ïîêðúñòâàíåòî ñè òÿ ïðèåìà èìåòî
íà Åëåíà
Ëàêàïèíà, ñúïðóãà íà èìïåðàòîð
Êîíñòàíòèí
VII Áàãðÿíîðîäíè, êàòî ñàìàòà öåðåìîíèÿ å
ïîäðîáíî îïèñàíà îò èìïåðàòîðà â íåãîâàòà
êíèãà çà öåðåìîíèàëà.
Ñëåä çàâðúùàíåòî ñè Îëãà ïîëàãà ïúðâèÿ
êàìúê íà êàòåäðàëíèÿ
õðàì "Ñâåòà Ñîôèÿ" â Êèåâ
ïðåç 960 ã.
Òÿ óìèðà ïðåç 969
ã., à äíåñ ìðàìîðíèÿò è̀ ñàðêîôàã
ñå íàìèðà â öúðêâàòà
„Ñâåòà Áîãîðîäèöà“ â Êèåâ. Îëãà å ñðåä
ïúðâèòå ðóñêè ñâåòèöè, è å ñìÿòàíà çà
àêòèâåí ðàçïðîñòðàíèòåë íà õðèñòèÿíñòâîòî.
 ñúùîòî âðåìå òî íå å ïðèåòî çà äúðæàâíà
ðåëèãèÿ, è äîðè íåéíèÿò ñèí Ñâåòîñëàâ å åçè÷íèê.
Êèåâñêà
Ðóñ å îôèöèàëíî ïîêðúñòåíà îò âíóêà íà
Îëãà — êíÿç Âëàäèìèð
I Âåëèêè.
Ïîëèòèêà
Îëãà Êèåâñêà ôàêòè÷åñêè óïðàâëÿâà Êèåâñêà
Ðóñ îò 912
äî 969
ãîäèíà. Õðèñòèÿíêà,
òÿ å óñòðîèòåëêà íà äðåâíîðóñêàòà äúðæàâà,
îñòàâèëà èìå íà âåëèêà è ìúäðà âëàäåòåëêà.
Îëãà Êèåâñêà îáåäèíÿâà âñè÷êè èçòî÷íè
ñëàâÿíñêè ïëåìåíà,
îðãàíèçèðàéêè ãè â îáù äúðæàâåí îðãàíèçúì.
Òÿ å è ïúðâàòà ðàçïðîñòðàíèòåëêà íà Õðèñòîâàòà
âÿðà ñðåä ðóñèòå,
çà êîåòî å ïðèçíàòà îò Ðóñêàòà
ïðàâîñëàâíà öúðêâà çà ðàâíîàïîñòîëêà
è ïúðâà ðóñêà
ñâåòèöà.
Îëãà å ïðîâîäíèöà è íà ñòàðîáúëãàðñêàòà
êóëòóðà è ïðîñâåòà
ñðåä èçòî÷íèòå
ñëàâÿíè.
Ïðåç 945 ã.
Îëãà Êèåâñêà ñêëþ÷âà äîãîâîð
ñ Âèçàíòèÿ
íàñî÷åí ñðåùó Áúëãàðèÿ.
Òîâà ïîòâúðæäåíèå, ñïîðåä Èðå÷åê,
å íàïðàâèëà ïðåç 957
ã. "Ëåòîïèñ
ïî Ëàâðåíòååâñêàìó ñïèñêó" íè êàçâà,
÷å ñèíà
è̀ - Ñâåòîñëàâ,
êðèåë îò ìàéêà
ñè ñâîåòî ïðåäïî÷èòàíèå äà æèâåå â Ïåðåÿñëàâåö
(Ñèëèñòðà)
íà Äóíàâà,
îòêîëêîòî â Êèåâ.
Èçòî÷íèöè
ÎÁÐÀÇÈ
ÍÀ ÑÂÅÒÎÑÒÒÀ
 ÊÈÅÂÑÊÀ ÐÓÑÈß ÎÒ ÕI
ÂÅÊ
ä-ð
Èëèàíà ×åêîâà
Ñîôèéñêè
óíèâåðñèòåò „Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè”
Îùå
îò çàðàæäàíåòî íà îðèãèíàëíàòà ëèòåðàòóðà
íà Êèåâñêà Ðóñèÿ íåéíè ãåðîè ñòàâàò ðóñêèòå
êíÿçå, à öåíòðàëíî ìÿñòî çàåìàò èñòîðè÷åñêè
ñúáèòèÿ ñ îñîáåíà çíà÷èìîñò (ïîêðúñòâàíå,
ñàìîæåðòâà â èìåòî íà ïîëèòè÷åñêè èäåàëè,
âîèíñêè ïîáåäè è äð.). Â ñòàðoðóñêàòà
àãèîãðàôèÿ ñå îôîðìÿ åäíà îñîáåíà æàíðîâà
ïîäãðóïà, íàðå÷åíà îò ìåäèåâèñòà
Ñåðåáðÿíñêè „êíÿæåñêè æèòèÿ” 1. Tàêèâà
ñà æèòèÿòà, ïîñâåòåíè íà ñòàðîðóñêèòå
âëàäåòåëè Îëãà, Âëàäèìèð, Áîðèñ è Ãëåá,
Ìñòèñëàâ, Àëåêñàíäúð Íåâñêè, Äìèòðèé
Äîíñêîé è äð. Êàòî èçñëåäâà ïàðàäèãìàòà íà
ñòàðîðóñêàòà ñâÿòîñò, Ôåäîòîâ îòäåëÿ â
ñàìîñòîÿòåëíà ãðóïà „ñâåòèòå êíÿçå” è
ðàçãëåæäà ðàçëè÷íèòå âúïëúùåíèÿ íà
êíÿæåñêèÿ èäåàë: ðàâíîàïîñòîëíè, ìîíàñè,
ìú÷åíèöè è ïðîñëàâåíè ñ îáùåñòâåíîòî ñè
ñëóæåíèå. 2, 3
Ñîöèàëíèÿò
è ëèòåðàòóðåí òèï íà ñâåòèòå êíÿçå ñå
ôîðìèða â ñðåäàòà íà XI âåê, ïî âðåìå íà
óïðàâëåíèåòî íà êíÿç ßðîñëàâ Ìúäðè (1019 –
1054), êîéòî íàñëåäÿâà âåëèêîêíÿæåñêèÿ
ïðåñòîë íà ñâîÿ áàùà – Âëàäèìèð I, ïîêðúñòèë
Ðóñèÿ ïðåç 988 ã. Êíÿç ßðîñëàâ ñå ñòðåìè êúì
óòâúðæäàâàíå íà Êèåâñêà Ðóñèÿ êàòî
ðàâíîïðàâíà ñ äðóãèòå õðèñòèÿíñêè äúðæàâè
è â òàçè âðúçêà ïðåäïðèåìà ðåäèöà íà÷èíàíèÿ.
Òîé ïîñòðîÿâà âåëè÷åñòâåíèÿ õðàì „Ñâ.
Ñîôèÿ” â öåíòúðà íà ñòîëèöàòà Êèåâ ïî
ïîäîáèå íà åäíîèìåííèÿ õðàì â
Êîíñòàíòèíîïîë. Êúì õðàìà ïðåç 1037
ã. ñå ñúçäàâà ìèòðîïîëèÿ, êúäåòî ïðåç 1051
ã. çà ïúðâè ïúò çà ãëàâà íà ðóñêàòà öúðêâà å
èçáðàí ðóñèí. Òàì ñúùî òàêà å îñíîâàí
ñêðèïòîðèé, â êîéòî óñèëåíî ñå ïðåâåæäàò
êíèãè – „îò ãðåêú íà ñëîâýíüñêîå
ïèñìî” (ÏÂË, ñ. 102). Ïî âðåìåòî íà ßðîñëàâ
Ìúäðè çàïî÷âà âîäåíåòî íà èñòîðè÷åñêè
ëåòîïèñ è âåðîÿòíî, ñúçäàâàíåòî íà ïúðâèòå
îðèãèíàëíè ðóñêè æèòèÿ.  òîçè ðåä ëîãè÷íî
èäâà è æåëàíèåòî íà ßðîñëàâ Ìúäðè äà
ñúçäàäå ðóñêè ïàíòåîí íà ñâåòîñòòà. Òîé ñå
îïèòâà äà èçäåéñòâà îò Âèçàíòèéñêàòà
öúðêâà êàíîíèçèðàíåòî çà ðóñêè ñâåòöè íà
êíÿç Âëàäèìèð, êíÿãèíÿ Îëãà, äâàìàòà âàðÿãè
õðèñòèÿíè Ôåîäîð è Éîàí è êíÿçåòå Áîðèñ è
Ãëåá – íåãîâè áðàòÿ. Âèçàíòèÿ ïðèçíàâà çà
ñâåòöè åäèíñòâåíî Áîðèñ è Ãëåá. ×ðåç
êàíîíèçàöèÿòà íà ñâîèòå áðàòÿ, çàãèíàëè ïðè
ìåæäóîñîáèöè â íà÷àëîòî íà ÕI âåê, ßðîñëàâ
Ìúäðè ïðèäàâà îðåîë íà ñâÿòîñò íà ðóñêàòà
êíÿæåñêà âëàñò è íà äúðæàâíàòà èäåÿ çà
ñèëíî öåíòðàëèçèðàíî óïðàâëåíèå.
Êîè
ñà ïúðâèòå ñâåòè êíÿçå íà Êèåâñêà Ðóñèÿ –
Îëãà, Âëàäèìèð, Áîðèñ è Ãëåá è êàê ñà
èçîáðàçåíè òå â ñòàðîðóñêàòà ëèòåðàòóðà?
Êîè ñà ñúïúòñòâàùèòå ãè îáðàçè íà ìú÷åíèöè
è ïîäâèæíèöè?
Êíÿãèíÿ
Îëãà, óïðàâëÿâàëà ðóñêàòà äúðæàâà ïðåç
ñðåäàòà íà Õ âåê, å ïúðâàòà ðóñêà êíÿãèíÿ
õðèñòèÿíêà, ïðåäâåñòíèöà íà íîâàòà âÿðà.
Æèòèÿòà ÿ íàðè÷àò ïðàìàéêà íà ðóñêàòà
êíÿæåñêà äèíàñòèÿ – ïðýìàòåðå âüñýõú ê‘í©çü ðóñêûa (ÆÎë, ñ. 44). Ñïîðåä Âëàäèìèðñêèÿ
ëåòîïèñåö îò XVI âåê è íÿêîè êîñâåíè äàííè, òÿ
áèëà áúëãàðñêà êíÿãèíÿ: èãîð
æå æåíè â áîëãàðýõú. ïîU çà íåãî êí€æí¹
èìåíå N wëãó è á¥T ìä€ðà âåëìè
(ë. 264 îá., ÂË, ñ. 2, 9). Ñòàðîðóñêèÿò ëåòîïèñ „Ïîâåñòü
âðåìåííûõ ëåò” îò íà÷àëîòî íà XII âåê
ïîä÷åðòàâà, ÷å ïðèìåðúò íà õðèñòèÿíêàòà
Îëãà óáåæäàâà íåéíèÿ âíóê êíÿç Âëàäèìèð äà
ïðåâúðíå õðèñòèÿíñòâîòî â îôèöèàëíà
äúðæàâíà ðåëèãèÿ íà Êèåâñêà Ðóñèÿ.
Ñòàðîðóñêàòà ëèòåðàòóðà ïîñâåùàâà íà
êíÿãèíÿ Îëãà è êíÿç Âëàäèìèð ðåäèöà æèòèéíè
è ëåòîïèñíè òåêñòîâå. Ïðîëîæíèòå æèòèÿ íà
Îëãà è Âëàäèìèð ñòîÿò òâúðäå áëèçêî â
òåêñòóàëíî îòíîøåíèå äî òåçè ëåòîïèñíè
ñòàòèè, êîèòî ðàçêàçâàò çà õðèñòèÿíñêèÿ
ïåðèîä îò æèâîòà èì. Íî â æèòèéíèòå
ïðîèçâåäåíèÿ îòïàäàò ñþæåòèòå çà òîâà êàê
Îëãà íàäõèòðÿ âèçàíòèéñêèÿ èìïåðàòîð â
ìîìåíòà íà ïîêðúñòâàíåòî ñè (955 ã., ÏÂË,
44-45) è çà ïîõîòëèâîñòòà íà Âëàäèìèð,
íåíàñèòåí â æåëàíèåòî ñè äà îáëàäàâà æåíè
(980 ã., ÏÂË, 56-57). Â àãèîãðàôñêàòà
ëèòåðàòóðà îáðàçèòå íà ðóñêèòå êíÿçå ñà
ïðåäñòàâåíè åäèíñòâåíî êàòî áëàãî÷åñòèâè
õðèñòèÿíè, îáðàçåö íà ñâÿòîñò è ìèëîñúðäèå.
È æèòèåïèñöèòå, è ëåòîïèñåöúò îáà÷å
ñðàâíÿâàò âúçäåéñòâèåòî, êîåòî îêàçâàò â
Êèåâñêà Ðóñèÿ êíÿãèíÿ Îëãà è êíÿç Âëàäèìèð,
ñ ïðèíîñà íà öàðåòå Êîíñòàíòèí è Åëåíà çà
óòâúðæäàâàíå íà õðèñòèÿíñòâîòî êàòî
äúðæàâíà ðåëèãèÿ â Èçòî÷íàòà Ðèìñêà
èìïåðèÿ. Êàòî ïúðâè ñòàðîðóñêè âëàäåòåëè
õðèñòèÿíè êí. Îëãà è êí. Âëàäèìèð îôîðìÿò
öàðñêàòà õðèñòèÿíñêà äâîéêà â ðóñêàòà
êóëòóðíà òðàäèöèÿ, àíàëîãè÷íî íà
ðàâíîàïîñòîëíèòå Êîíñòàíòèí è Åëåíà.
Â
ñëàâÿíñêèÿ Ïðîëîã ðåäîì ñ æèòèÿòà íà
êíÿãèíÿ Îëãà (11 þëè) è íà êíÿç Âëàäèìèð (15 þëè)
ñå ñðåùà è æèòèåòî íà äâàìàòà ìú÷åíèöè
âàðÿãè – áàùàòà Ôåîäîð è ñèíà Éîàí (12 þëè).
Ëåòîïèñúò „Ïîâåñòü âðåìåííûõ ëåò” ñúùî
ðàçêàçâà çà ñúáèòèÿòà, ñâúðçàíè ñ
òðàãè÷íàòà ãèáåë íà âàðÿãèòå õðèñòèÿíè.
Ïðåç 987 ã. â Êèåâ íåïîêðúñòåíèÿò âñå îùå
Âëàäèìèð ïðàçíóâà ïîáåäàòà ñè íàä ÿòâÿãèòå
ñ èçâúðøâàíå íà æåðòâîïðèíîøåíèå. Ïðè
èçáîðà íà ÷îâåøêà æåðòâà æðåáèÿò ïàäà âúðõó
ñèíà íà õðèñòèÿíèíà âàðÿã, êîéòî ñå
îòëè÷àâà ñ íåîáèêíîâåíà ôèçè÷åñêà è
äóõîâíà êðàñîòà. Áàùàòà îòêàçâà äà èçïúëíè
èñêàíåòî íà åçè÷íèöèòå, èçîáëè÷àâà
äúðâåíèòå èäîëè è òîãàâà òúëïàòà óáèâà
äâàìàòà õðèñòèÿíè. „Áý æå âàðÿãú
òîè ïðèøåëú èçú Ãðåêú, è äåðæàøå âýðó
õðåñòåÿíüñêó. È áý ó íåãî ñûíú êðàñåíú
ëèöåìú è äóøåþ; íà ñåãî ïàäå æðåáèé ïî
çàâèñòè äüÿâîëè. È ðå÷å âàðÿãú. Íå äàìú ñûíà
ñâîåãî áåñîìú. Îíè æå øåäøå ïîâåäàøà ëþäåìú.
Îíè æå, âçåìøå îðóæüå, ïîèäîøà íà íü è
ðîçúÿøà äâîðú îêîëî åãî. È êëèêíóøà, è
ïîñåêîøà ñåíè ïîä íèìà, è òàêî ïîáèøà ÿ.” (ÏÂË,
58-59) Öèòèðàíèòå èçòî÷íèöè íè äàâàò öåííè
ñâåäåíèÿ çà ïðèñúñòâèåòî íà âàðÿãèòå â
ðóñêîòî îáùåñòâî ïðåç Õ â. è çà îòíîøåíèåòî
èì êúì õðèñòèÿíñòâîòî 4.
Êíÿçåòå
Áîðèñ è Ãëåá, æèâåëè ïðåç êðàÿ íà Õ – íà÷. íà
ÕI âåê, ñà ïúðâèòå îôèöèàëíî êàíîíèçèðàíè
ðóñêè ñâåòöè. Òå ñà ñèíîâå íà êíÿç Âëàäèìèð
è íà åäíà îò ìíîãîòî ìó ñúïðóãè, êîÿòî ïî
íàðîäíîñò å áúëãàðêà, „îò áîëãàðûíè –
Áîðèñà è Ãëåáà” (ÏÂË, 980 ã., 57) Ñïîðåä ïðîô.
Ðóìÿíà Ïàâëîâà, áúëãàðñêèÿò ïðîèçõîä íà
ìàéêàòà, à ñëåäîâàòåëíî è ïðèíàäëåæíîñòòà £
êúì õðèñòèÿíñêàòà âÿðà, îáÿñíÿâà è èìåòî
Áîðèñ – íà ïî-ãîëåìèÿ îò áðàòÿòà, âåðîÿòíî
êðúñòåí òàêà â ÷åñò íà áúëãàðñêèÿ êíÿç
Áîðèñ-Ìèõàèë. Îùå åäíî íåñëó÷àéíî
ñúâïàäåíèå: 2 ìàé å äåíÿò íà êîí÷èíàòà íà
êðúñòèòåëÿ íà áúëãàðèòå êíÿç Áîðèñ I, à
èìåííî íà òàçè äàòà ñå ÷åñòâà è öúðêîâíàòà
ïàìåò íà ðóñêèòå êíÿçå Áîðèñ è Ãëåá 5. Íà
2 ìàé â Ïðîëîãà ñà ïîìåñòåíè ÷åòåíèÿ çà
ïðåíàñÿíåòî íà ìîùèòå èì (ïúðâî ïðåíàñÿíå
íà ìîùèòå – ïðåç 1072 ã., âòîðî – ïðåç 1175 ã.), à
â Óñïåíñêèÿ ñáîðíèê îò ÕII-ÕIII âåê ïîä òàçè
äàòà å âêëþ÷åí òåêñòúò íà „Ñêàçàíèåòî çà
Áîðèñ è Ãëåá”. Ôàêò å, ÷å äîòîãàâà èìåòî
Áîðèñ å íåèçâåñòíî â Ðóñèÿ è òî ñòàâà
ïîïóëÿðíî åäâà îò ÕI âåê íàòàòúê. Èìåòî å ñ
ïðàáúëãàðñêè ïðîèçõîä è åòèìîëîãèÿ.
Áîðèñ
è Ãëåá çàãèâàò ïðåç 1015 ã. â ðåçóëòàò íà
ìåæäóîñîáèöè îêîëî áîðáàòà çà Êèåâñêèÿ
ïðåñòîë, âúçíèêíàëè ñëåä ñìúðòòà íà áàùà èì
êí. Âëàäèìèð. Ïî çàïîâåä íà ïî-ãîëåìèÿ èì
áðàò Ñâÿòîïîëê òå ñà óáèòè è îòñòðàíåíè
êàòî ïîòåíöèàëíè êàíäèäàòè çà ïðåñòîëà.
ßðîñëàâ – äðóãèÿò ñèí íà Âëàäèìèð – âîäè
óñïåøíà áîðáà ñúñ Ñâÿòîïîëê è ñå óòâúðæäàâà
â Êèåâ. Òîâà ñà èñòîðè÷åñêèòå ôàêòè,
çàëåãíàëè â îñíîâàòà íà ìíîæåñòâîòî
àãèîãðàôñêè, ïàðèìåéíè è ëåòîïèñíè
ïðîèçâåäåíèÿ, ïîñâåòåíè íà êíÿçåòå Áîðèñ è
Ãëåá.
Â
ñòàðîðóñêàòà ëèòåðàòóðà îáðàçèòå íà Áîðèñ
è Ãëåá ñå èçãðàæäàò ïî ïîäîáèå íà ìîäåëà íà
õðèñòèÿíñêèòå ìú÷åíöè çà âÿðàòà è äàæå íà
ñàìèÿ Õðèñòîñ. Â ëåòîïèñà ïðè 1015 ã. íàìèðàìå
âèñîêîïàòåòè÷íî èçîáðàæåíèå íà ãèáåëòà íà
êíÿçåòå è îñìèñëÿíåòî £ êàòî ñàêðàëíà
æåðòâà â èìåòî íà ðóñêàòà äúðæàâíîñò. Ñ
õðèñòèÿíñêî ñìèðåíèå Áîðèñ è Ãëåá ïðèåìàò
ñâîÿòà ãèáåë è çàãèâàò îò ðúêàòà íà
ñîáñòâåíèÿ ñè áðàò. Äîáðîâîëíàòà èì ãèáåë
íàé-ñèëíî èëþñòðèðà õðèñòèÿíñêèÿ ïðèíöèï
íà íåñúïðîòèâëåíèå è ñïàçâàíå íà
ñòàðøèíñòâîòî ìåæäó áðàòÿòà ïðè
îíàñëåäÿâàíå íà âëàñòòà. Òàçè èäåÿ
ïðîçâó÷àâà â ìîëèòâàòà íà Áîðèñ ïðåäè
óáèéñòâîòî ìó: „Ãîñïîäè Èèñóñå Õðèñòå...
òàêî è ìåíå ñïîäîáè ïðèÿòè ñòðàñòü. Ñå æå íå
îò ïðîòèâíûõú ïðèèìàþ, íî îò áðàòà ñâîåãî, è
íå ñîòâîðè åìó, Ãîñïîäè, â ñåìü ãðýõà”.
(ÏÂË, ñ. 91) Â ïîñìúðòíàòà ïîõâàëà íà
äâàìàòà êíÿçå ìèòîëîãè÷íèÿò âúçãëåä çà
ñàêðàëíàòà æåðòâà íàìèðà âúïëúùåíèå â
ñèìâîëèêàòà íà îáàãðåíàòà â êðúâ öàðñêà
ïëàùåíèöà: „Ðàäóèòàñÿ, Áîðèñå è Ãëıáå
áîãîìóäðàÿ... êàïëÿìè êðîâíûìè, ñâÿòûìè
î÷åðâèâøà áàãðÿíèöþ, ñëàâíàÿ, òó æå êðàñíî
íîñÿùà ñú Õðèñòîìü öàðñòâóåòà âñåãäà,
ìîëÿùàñÿ çà íîâûÿ ëþäè õðåñòüÿíüñêûÿ è
ñðîäíèêû ñâîÿ. Çåìëÿ áî Ðóñêà áëàãîñëîâèñÿ
âàþ êðîâüþ, è ìîùüìè ëåæàùà âú öåðêâè äóõîìü
áîæåñòâåíý ïðîñâýùàåòà, â íåè
æå ñú ìó÷åíèêû ÿêî ìó÷åíèêà çà ëþäè ñâîÿ
ìîëèòàñÿ.” (ÏÂË, 1015 ã., ñ. 94). Òåçè îáðàçè
íà êíÿæåñêàòà ñâÿòîñò è ñòðàäàíèå îñâåùàâaò
äúðæàâíîñòòà íà Êèåâñêà Ðóñèÿ è
óòâúðæäàâàò áîãîèçáðàíîñòòà íà íåéíèòå
âëàäåòåëè.
Ïîäîáíî
íà âåëèêîìú÷åíèöèòå Ñâ. Ãåîðãè è Ñâ. Äèìèòúð
äâàìàòà áðàòÿ ìú÷åíèöè Áîðèñ è Ãëåá ñå
ïðåâðúùàò â ïîêðîâèòåëè íà êíÿæåñêàòà
èíñòèòóöèÿ 6, â ïàòðîíè çàñòúïíèöè íà
ñëåäâàùèòå êíÿçå è â ïàðàäèãìà íà ðóñêàòà
ñâÿòîñò 7. Çà íåáåñíîòî èì
ïîêðîâèòåëñòâî ñå ñïîìåíàâà íåâåäíúæ â
ðàçëè÷íè ïàìåòíèöè íà ñòàðîðóñêàòà
ëèòåðàòóðà. Òàêà â æèòèåòî íà Àëåêñàíäúð
Íåâñêè ñå ðàçêàçâà çà ÷óäíî âèäåíèå –
ïîÿâàòà íà Áîðèñ è Ãëåá, îáëå÷åíè â ÷åðâåíè
îäåæäè, êàòî çíàìåíèå çà óñïåøíà áèòêà (ñðàæåíèå
ñðåùó øâåäèòå íà 15 þëè 1240 ã.). Äâàìàòà áðàòÿ
ïîìàãaò ñúùî òàêà è íà Äèìèòðèé Äîíñêîé â
áîðáaòà ìó ñðåùó òàòàðèòå, âúçãëàâÿâàíè îò
Ìàìàé íà Êóëèêîâñêîòî ïîëå.
Äðóã
òèï ñâÿòîñò ïðåäñòàâÿ îáðàçúò íà
ïðåïîäîáíèÿ Òåîäîñèé Ïå÷åðñêè: îòøåëíèê,
êíèæîâíèê, åäèí îò îñíîâàòåëèòå íà Êèåâî-Ïå÷åðñêèÿ
ìàíàñòèð â Êèåâ è íåãîâ èãóìåí îò 1062 ã. Êèåâî-Ïå÷åðñêèÿò
ìàíàñòèð å íàé-ñâÿòàòà îáèòåë çà èçòî÷íèòå
ñëàâÿíè, ÷èåòî çíà÷åíèå ìîæå äà áúäå
ñðàâíåíî ñ ðîëÿòà íà Ðèëñêèÿ ìàíàñòèð ó íàñ.
Çà ìîíàøåñêà îáèòåë ïúðâîíà÷àëíî ñëóæè
ïåùåðàòà çà ìîëèòâåíî óåäèíåíèå, èçêîïàíà
áëèçî äî ðåêà Äíåïúð îò ñâåùåíèêà Èëàðèîí (ñòàíàë
ïðúâ ðóñêè ìèòðîïîëèò). Â òàçè ïåùåðà ñå
çàñåëâà ïðåïîäîáíèÿò Àíòîíèé, à ñëåä òîâà è
ìîíàøåñêîòî áðàòñòâî, ñðåä êîåòî å è
Òåîäîñèé. Îò ñòàðîðóñêàòà äóìà ïå÷åðà
– ‘ïåùåðà’ èäâà è íàçâàíèåòî íà ìàíàñòèðà,
ïîñòðîåí ïî-êúñíî îò Òåîäîñèé Ïå÷åðñêè: òúãäà
áî ñèè âåëèêèè »åwäîñèè îáðýòú ìýñòî ÷èñòî
íåäàëå÷å wò ïå÷åðý ñóùå. è ðàçóìýâú ÿêî
äîâúëüíî ¬ñòü íà âúçãðàæåíè¬ ìàíàñòûðÿ...è
îòúòîëý á怀è¬þ á뀀ãäàòèþ âúçäðàñòå ìýñòî
òî è áûñòü ìàíàñòûðü ñëàâüíú. ñå æå è äîíûíý
¬ñòü Ïå÷åðüñêûè íàðè÷åìú. èæå wò ñò€€ãî îöà
íàøåãî »åwäîñèÿ ñúñòàâëåíú áûñòü.
(ÓñÑ, 37à – 37á, ñ. 88-89) Ëåòîïèñåöúò è
àãèîãðàô Íåñòîð íàïèñâà â ÷åñò íà Òåîäîñèé
„Æèòèå ïðîïîäîáíàãî îòöà íàøåãî
Ôåîäîñèÿ, èãóìåíà Ïå÷åðüñêàãî” (80-òå ãîä. íà
XI âåê), êîåòî ñå îòëè÷àâà ñ æèâî èçîáðàæåíèå
íà ìàíàñòèðñêèÿ áèò, ÿðêà õàðàêòåðèñòèêà íà
ìîíàñèòå, ìèðÿíèòå è ðóñêèÿ ïîëèòè÷åñêè
æèâîò ïðåç âòîðàòà ïîëîâèíà íà XI âåê.
Ïîäîáíî íà ëèêîâåòå â „êíÿæåñêèòå æèòèÿ”,
è òóê â îáðàçà íà Òåîäîñèé îòêðèâàìå
ñú÷åòàíèå íà öúðêîâíîòî è ñâåòñêîòî: îò
åäíà ñòðàíà – íåîáèêíîâåíî ñìèðåíèå è
êðîòîñò, à îò äðóãà – aêòèâíîñò è
íåïðèìèðèìîñò, êîãàòî ñòàâà âúïðîñ çà
äúðæàâíèòå äåëà íà ðóñêîòî êíÿæåñòâî.
Òåîäîñèé ðåøèòåëíî èçîáëè÷àâa êíÿç
Ñâÿòîñëàâ, êîéòî èçãîíâà îò
âåëèêîêíÿæåñêèÿ ïðåñòîë áðàò ñè Èçÿñëàâ.
Òàêà Òåîäîñèé ðàòóâà çà õðèñòèÿíñêî-åòè÷íèÿ
ïðèíöèï íà ïîä÷èíåíèå ìåæäó êíÿçåòå ïî
ñòàðøèíñòâî è çà óòâúðæäàâàíå íà ðóñêîòî
äúðæàâíî åäèíñòâîòî. Â. Í. Òîïîðîâ îïðåäåëÿ
òèïà ñâÿòîñò íà Òåîäîñèé êàòî „òðóæåíè÷åñòâî
âî Õðèñòå”, „ïîíèìàåìîå êàê òâîð÷åñêî
ñîáèðàíèå äóøè, äóõîâíîå òðåçâåíèå, çàáîòà
î ìèðå, ÷òîáû îí íå îñòàâàëñÿ âíå ñâåòà
Õðèñòîâà, õðèñòèàíèçàöèÿ æèçíè, áûòà è
ñàìîãî „ìèðñêîãî” ÷åëîâåêà, „âåòõîãî
Àäàìà” 8.
Êíÿçåòå
õðèñòèÿíè â ñòàðîðóñêàòà ëèòåðàòóðà –
íîñèòåëè íà ãðàäèâíîòî íà÷àëî – ñå
äîáëèæàâàò äî ïàðàäèãìàòà íà èäåàëíèÿ
õðèñòèÿíñêè âëàäåòåë è íåèçìåííî ñå
âêëþ÷âàò â ïîåòè÷íàòà ñèñòåìà íà ñîëàðíèòå,
àñòðàëíèòå è „ñâåòëîíîñíèòå” îáðàçè
ñèìâîëè. Îãúíÿò, ñëúíöåòî è ÷åðâåíèÿò öâÿò
ñà åìáëåìàòè÷íè çíàöè íà âëàäåòåëñêîòî
âåëè÷èå è ñâåùåíèÿ õàðàêòåð íà êíÿæåñêàòà
âëàñò. Ñ „îãíåíîòî íà÷àëî” ñå ñâúðçâà
íåñòèíàðñòâîòî, îòíåñåíî â Áúëãàðèÿ êúì
êóëòà íà öàð Êîíñòàíòèí è öàðèöà Åëåíà –
ïúðâèòå âëàäåòåëè õðèñòèÿíè íà Ðèì.
Ðóñêàòà
ôîëêëîðíî-åïè÷åñêà òðàäèöèÿ ñúùî ñè ñëóæè
ñúñ ñîëàðíàòà ñèìâîëèêà – áèëèííîòî
ïðîçâèùå íà êíÿç Âëàäèìèð å „êðàñíîå
ñîëíûøêî” (‘ÿñíî ñëúí÷èöå’).  êàíîíè÷íèÿ
õðèñòèÿíñêè èíòåðïðåòàòèâåí ìîäåë
ñâåòëèíàòà è ñëúíöåòî ñèìâîëèçèðàò íîâàòà
âÿðà, ïîáåäèëà åçè÷åñêèÿ ìðàê è äåìîíè÷íàòà
ñèëà, ïåðñîíèôèöèðàíà îò çìèÿòà.
Ïîñìúðòíàòà ïîõâàëà íà êí. Îëãà – èñòèíñêè
øåäüîâúð íà õðèñòèÿíñêàòà àãèîãðàôèÿ –
ïðåäñòàâëÿâà ìàêðîñðàâíåíèå, êîìïîçèðàíî â
ñåìàíòè÷íàòà ðàìêà ñâåòëèíà – ìðàê,
õðèñòèÿíñòâî – åçè÷åñòâî. Êíÿãèíÿ
Îëãà å ïðîñëàâåíà êàòî ïðåäâåñòíèöà íà
ñâåòëèíàòà – äåíèöà, çîðà, ëóíà è áèñåð,
ñâåòåùè â åçè÷åñêèÿ ìðàê: „Ñè áûñòü
ïðåäúòåêóùèÿ êðåñòüÿíüñòýè çåìëè àêè
äåíüíèöà ïðåäú ñîëíöåìü è àêè çîðÿ ïðåäú ñâýòîìú.
Ñè áî ñüÿøå àêè ëóíà â íîùè, òàêî è ñè â íåâýðíûõú ÷åëîâýöåõú ñâýòÿùåñÿ àêè
áèñåðú â êàëý: êàëüíè áî áýøà ãðýõîìú,
íåîìîâåíè êðåùåíüåìü ñâÿòûìü.” (ÏÂË, 969
ã., ñ. 49) Ñâåòîçàðíèòå íåáåñíè çàñòúïíèöè çà
ðóñêàòà çåìÿ, êíÿçåòå Áîðèñ è Ãëåá, îáàãðÿò
ñ êðúâòà ñè öàðñêàòà ïëàùåíèöà è ïîáåæäàâàò
ëóêàâàòà çìèÿ íà çëîòî: „Ðàäóèòàñÿ,
ëóêàâàãî çìèÿ ïîïðàâøà, ëó÷à ñâýòîçàðíà
ÿâèñòàñÿ, ÿêî ñâýòèëý îçàðÿþùà âñþ çåìëþ
Ðóñüñêóþ, âñåãäà òìó îòãîíÿùà, ÿâëÿþùàñÿ
âåðîþ íåóêëîíüíóþ.” (ÏÂË, 1015 ã., ñ. 94)
Òâúðäå
ïîêàçàòåëíà å îñîáåíàòà „ñúáðàíîñò” íà
ïðàçíèöèòå, ñâúðçàíè ñ ïúðâèòå õðèñòèÿíñêè
âëàäåòåëè, ìú÷åíèöè, ïîäâèæíèöè è
êíèæîâíèöè íà Âèçàíòèÿ è Slavia Orthodoxa â
ïðîëåòíî-ëåòíèÿ êàëåíäàðåí öèêúë: 2 ìàé – Ñâ.
êíÿç Áîðèñ-Ìèõàèë, êðúñòèòåë íà áúëãàðèòå;
ñúùèÿò äåí – ÷åñòâàíå íà
ïàìåòòà è ïðåíàñÿíå ìîùèòå íà ðóñêèòå êíÿçå
Áîðèñ è Ãëåá; 3 ìàé – Ñâ. Òåîäîñèé Ïå÷åðñêè; 7
– ìàé Ñâ. Àíòîíèé Ïå÷åðñêè; 11 ìàé – Ñâåòèòå
áðàòÿ Êèðèë è Ìåòîäèé; 21 ìàé – Ðàâíîàï.
Êîñòàíòèí è Åëåíà; 11 þëè – Ðàâíîàï. êíÿãèíÿ
Îëãà; 12 þëè – äâàìàòà âàðÿãè ìú÷åíèöè áàùà è
ñèí; 15 þëè Ðàâíîàï. êíÿç Âëàäèìèð –
êðúñòèòåë íà ðóñèòå; 24 þëè Ñâåòèòå êíÿçå
Áîðèñ è Ãëåá. Òîçè ïåðèîä îò êàëåíäàðà
çíàìåíóâà íàé-ïúëíîòî ðàçãðúùàíå íà
ñîëàðíîòî íà÷àëî âúâ âðåìåòî ñëåä
ñúêðóøàâàíå íà õòîíè÷íèòå ñèëè (çìåÿ) îò
ïîáåäîíîñåöà Ñâ. Ãåîðãè (23 àïðèë) è
óòâúðæäàâà èäåÿòà çà ïîáåäíîòî øåñòâèå íà
ïðàâîñëàâíîòî ñëàâÿíñêî ñëîâî (ëüãïò),
äóõîâíîñò (Ýèïò)
è äúðæàâíîñò (êñÜôïò).
Ëîãè÷íî
âúçíèêâà âúïðîñúò äàëè îáðàçèòå íà ïúðâèòå
ðóñêè ñâåòöè ñà áèëè ïîçíàòè ñðåä þæíèòå
ñëàâÿíè ïðåç Ñðåäíîâåêîâèåòî è äàëè èìà
îòãëàñè îò öúðêîâíèòå èì êóëòîâå äíåñ íà
Áàëêàíèòå?
Æèòèÿòà
íà Îëãà, Âëàäèìèð, Áîðèñ è Ãëåá, íà âàðÿãèòå
ìú÷åíèöè, à ñúùî íà Òåîäîñèé Ïå÷åðñêè
ïîëó÷àâàò èçâåñòíî ðàçïðîñòðàíåíèå ñðåä
þæíèòå ñëàâÿíè 9. Åñòåñòâåíî áè áèëî äà
ñå ïðåäïîëîæè, ÷å âåðîÿòíèÿò áúëãàðñêè
ïðîèçõîä íà êíÿãèíÿ Îëãà è êíÿçåòå Áîðèñ è
Ãëåá îáÿñíÿâà ïðèñúñòâèåòî íà íÿêîè ðóñêè
ñâåòöè â þæíîñëàâÿíñêè àãèîãðàôñêè
ïàìåòíèöè è ïî-ñïåöèàëíî – â Ïðîëîãà. È âñå
ïàê, ïî-îáåêòèâíî å òîâà äà ñå ñâúðæå ñ
èñòîðè÷åñêîòî ðàçâèòèå íà îáùîñëàâÿíñêèÿ
ïî ñâîÿ õàðàêòåð Ïðîëîã, êîéòî ñe ïîëçâà ñ
ãîëÿìà ïîïóëÿðíîñò â ëèòåðàòóðèòå íà Slavia
Orthodoxa, è ïîñòîÿííî ñå îáîãàòÿâà ñ òåêñòîâå
çà íîâè õðèñòèÿíñêè ñâåòöè. Ïðîíèêâàíåòî íà
èçòî÷íîñëàâÿíñêè òåêñòîâå â
ñðåäíîâåêîâíàòà áúëãàðñêà è ñðúáñêà
êíèæíèíà å ÷àñò îò àêòèâíèòå äâóïîñî÷íè
ïðîöåñè íà êóëòóðíî âçàèìîäåéñòâèå ìåæäó
èçòî÷íèòå è þæíèòå ñëàâÿíè.
Òóê
ùå ñå ñïðà íà íÿêîè óñòíè è ïèñìåíè èçâåñòèÿ
çà êíÿãèíÿ Îëãà íà Áàëêàíèòå,
ñâèäåòåëñòâàùè çà ðåôëåêñèÿòà íà
èçòî÷íîñëàâÿíñêèÿ êóëò êúì ñâåòèöàòà ñðåä
þæíèòå ñëàâÿíè. Ïðåïèñèòå îò æèòèåòî íà
ðóñêàòà êíÿãèíÿ ñà îòêðèòè â þæíîñëàâÿíñêè
Ïðîëîçè îò êðàÿ íà ÕIII – íà÷àëîòî íà ÕIV â. (ñðåäíîáúëãàðñêà
è ñðúáñêà ðåäàêöèè). Ïî-ñòàðèÿò âèä ïðîëîæíî
æèòèå íà Îëãà å îòêðèò ñàìî â þæíîñëàâÿíñêè
ïðîëîçè è íå ñå å ñúõðàíèë êàòî òåêñò â
ñòàðîðóñêàòà ëèòåðàòóðà. Ïîêàçàòåëíè ñà
ñúùî òàêà è äàííèòå íà ñúâðåìåííàòà
îíîìàñòèêà, êîèòî äî ãîëÿìà ñòåïåí ñëåäâàò
ãåîãðàôèÿòà íà æèòèåòî íà ñâåòèöàòà. Èìåòî
Îëãà (âàðèàíò Îëãèöà), ñå ñðåùà ïðåäèìíî â
þãîçàïàäíèòå è çàïàäíèòå ÷àñòè íà Áúëãàðèÿ
(Ñàíäàíñêè, Ìåëíèê, Áàíñêî, Ðàçëîã,
Äîáðèíèùå, Áðåçíèê, Ñîôèéñêî è äð.), à ñúùî
òàêà â Ìàêåäîíèÿ, Ñúðáèÿ è Ãúðöèÿ, êîåòî
ëîãè÷íî ìîæå äà áúäå ñúîòíåñåíî ñ
íÿêîãàøíîòî ïî÷èòàíå íà Ñâ. Îëãà â òåçè
àðåàëè íà Áàëêàíñêèÿ ïîëóîñòðîâ è ñ
ðàçïðîñòðàíåíèåòî íà ïèñìåíè ïàìåòíèöè çà
íåÿ èìåííî òàì. Â õðàìà „Ñâ. Òðîèöà” íà ãð.
Áàíñêî ñðåä ëèêîâåòå ìåäàëüîíè íà æåíè
ñâåòèöè, èçîáðàçåíè â ïðîñòðàíñòâîòî íàä
áàëêîíà (òîâà å ìÿñòî, îïðåäåëåíî ñïåöèàëíî
çà æåíèòå ìèðÿíêè ïî âðåìå íà öúðêîâíàòà
ñëóæáà), îòêðèâàìå åäíî ñðàâíèòåëíî íîâî
èçîáðàæåíèå íà êíÿãèíÿ Îëãà, äàòèðàùî îò 50-òå
ãîäèíè íà ÕÕ âåê. 10 Õðàìúò å ïîñòîåí ïðåç
1835 ã., à ñòåíîïèñèòå ñà íàïðàâåíè ìåæäó 1950 è
1957 ã. îò õóäîæíèöèòå Ãåîðãè Àëåêñèåâ è
Õðèñòî Àïîñòîëîâ.
Èíòåðåñåí
êóëòóðîëîãè÷åí ôàêò å ñúùî òàêà
ñúùåñòâóâàíåòî íà ñúâðåìåííè
ôîëêëîðèçèðàíè âåðñèè, ñâúðçàíè ñ
ëè÷íîñòòà íà Îëãà. Òåçè òåêñòîâå
ïðåäñòàâëÿâàò ôîëêëîðåí ñèíòåç íà
èñòîðèêî-ëèòåðàòóðíè ôàêòè è õèïîòåçè,
à òàêà ñúùî íà ëè÷íè èíòåðïðåòàöèè,
ïîðîäåíè îò ïðåäïîëîæåíèåòî çà áúëãàðñêèÿ
ïðîèçõîä íà êíÿãèíÿ Îëãà=Åëåíà. Åäèí îò òÿõ
å ïðåäàíèåòî, çàïèñàíî îò ìåí â ãð. Ìåëíèê.
Òî å ïëîä íà êîëåêòèâíîòî íàó÷íî è
õóäîæåñòâåíî òâîð÷åñòâî íà Íåãîâî
Ïðåîñâåùåíñòâî åïèñêîï Íåñòîð, ïîêîéíèÿ
ìîíàõ Ðèëåö – áèáëèîòåêàð â ìóçåÿ íà
Ðèëñêèÿ ìàíàñòèð è ó÷èòåëÿ Âàñèë Áîæèêîâ îò
Ìåëíèê. Ñëåäàòà êúì Ìåëíèê ìè áåøå
ïîäñêàçàíà îò æóðíàëèñòêàòà Åëåíà
Äèìèòðîâà è îò ïðîô. Âàñèëêà Òúïêîâà-Çàèìîâà,
çà êîåòî èì áëàãîäàðÿ. Ïðåäàíèåòî çà Îëãà å
ñâúðçàíî ñ ò. íàð. „âèçàíòèéñêà êúùà” â
Ìåëíèê, åäíà îò íàé-ñòàðèííèòå ïîñòðîéêè íà
Áàëêàíèòå, èçãðàäåíà ìåæäó Õ è ÕI âåê. Îò íåÿ
ñåãà ñà ñúõðàíåíè ñàìî çàïàäíàòà è þæíàòà
ñòåíà. Èíôîðìàòîðúò íà ïðåäàíèåòî (ó÷èòåëÿò
Áîæèêîâ) ïîñî÷âà, ÷å ïî-ïðàâèëíî å „âèçàíòèéñêàòà
êúùà” äà ñå íàðå÷å „áîëÿðñêà êúùà”, êàòî
ñìÿòà, ÷å òÿ å ïîñòðîåíà âúâ âðúçêà ñ
ïðèñòèãàíåòî â Ìåëíèê íà êíÿãèíÿ Îëãà –
âíó÷êà íà áúëãàðñêèÿ êíÿç Áîðèñ. Òóê òÿ å
æèâÿëà ïðîäúëæèòåëíî âðåìå, çà äà ñå ëåêóâà.
Àíàõðîíèçìèòå, èñòîðè÷åñêèòå ãðåøêè,
ñúâðåìåííèòå ðåàëèè è îñúâðåìåíåíàòà
ëåêñèêà íà ïðåäàíèåòî, èíòåðïðåòèðàùî
òîëêîâà äàëå÷íè èñòîðè÷åñêè ñúáèòèÿ, íå
çàòúìíÿâàò íåãîâàòà óíèêàëíîñò. Íà
ãðàíèöàòà ìåæäó íàó÷íî è ïðàâäîïîäîáíî,
ëè÷íî òâîð÷åñòâî è ôîëêëîð âúçíèêâà òåêñò,
â êîéòî èçêðèñòàëèçèðàò ñúâðåìåííèòå
ïðåäñòàâè çà ðîëÿòà íà Îëãà â ðóñêàòà è
áúëãàðñêàòà ñðåäíîâåêîâíà èñòîðèÿ.
ÏÐÅÄÀÍÈÅ
ÇÀ ÊÍßÃÈÍß ÎËÃÀ ÎÒ ÃÐ. ÌÅËÍÈÊ
Èíô.:
Âàñèë Áîæèêîâ îò ãð. Ìåëíèê, ó÷èòåë, 71 ã.
Çàï.
Èëèàíà ×åêîâà íà 12.07.1994 ã. â ãð. Ìåëíèê
Òÿ
áåøå èçâåñòíà ñàìî äî êúì ñåäåìäåñåòà
ãîäèíà ïîä èìåòî „âèçàíòèéñêàòà êúùà”.
Êúùàòà – àðõåîëîçèòå ïðè ðàçêîïêèòå
îòêðèâàò, ÷å òÿ å ñúùåñòâóâàëà è ïðåç ÕI-ÕII
âåê. Òåçè îòêðèòèÿ äàâàò ïðàâî (òúêìî òàãàâà
ñúñ Ðèëåö, Ðèëåö áåøå äîøúë... àç èìàõ ÷àñ, òå
ñåäÿõà îòñðåùà íà ïîëÿíêàòà äà íå ìå
áåçïîêîÿò ñúñ Íåñòîð) È... êàçà: „Ãîñïîäèí
Áîæèêîâ, îò ñåãà íàòàòúê òúçè êúùà ùå áúäå „áîëÿðñêàòà
êúùà” ! È ÿ âåäíàãà òîãàâà ñâúðçàõà ñúñ òîçè
ìîìåíò íà èäâàíåòî íà êíÿãèíÿ Åëåíà... Òîé
äîêóìåíòàëíî å îòêðèë, ÷å Åëåíà... ñëåä äúëãè
âàéêàíèÿ, ëå÷åíèÿ, ïî Êîíñòàíòèíîïîë, ïî
Îäåñà, ïî Âèåíà íàòàòúê, èç ãîëåìèòå ãðàäîâå
íå ìîãëà äà íàìåðè îöåëåíèå. Òÿ å áèëà
çàáîëÿëà îò áðîíõèàëíà àñìà. È òîãàâà êàçàë
íÿêàêúâ ëå÷èòåë: „Ãîñïîäàðþ, âúâ Ìåëíèê ÿ
âîäåòå, âúâ Ìåëíèê øå ñå èçëåêóâà !” È ÷óë
ñúâåòà êíÿç Áîðèñ òîãàâà è èçïðàùà âíó÷êàòà
ñè. Òÿ å äúùåðÿ íà... íà Àíà, åäèíñòâåíàòà
äúùåðÿ íà êíÿç Áîðèñà, êîÿòî ñå îìúæâà çà
êíÿç Ñîíäîêå – âëàäåòåë íà Ñðåäåöêàòà
îáëàñò è å åäèí îò áëèçêèòå ñúâåòíèöè è
ñúòðóäíèöè íà êíÿç Áîðèñà – íåãîâ çåò, îùå
èìåíóâàò Ñåðäîêà ïî èìåòî íà Ñðåäåö.
Èçïðàùàò ÿ âúâ Ìåëíèê, òÿ å æèâÿëà âúâ
Ìåëíèê êúì 7-8 ãîäèíè. Çà äà æèâåå òîëêîâà
âðåìå è çà äà îáèòàâà òîçè ãðàä âúâ åäíà
òàêà ïî-äîáðà îáñòàíîâêà, åñòåñòâåíî å äà å
ïîñòðîåí ñïåöèàëåí çàìúê èëè ìîæå äà ñå
êàæå êúùà, êúäåòî äà îáèòàâà òÿ. Âúòðå âúâ
íåÿ (ñòàâà äóìà âå÷å êîíêðåòíî çà ò. íàð. „âèçàíòèéñêà”
êúùà” – áåë.çàï. – È.×.) ñå âèæäà è ÷åðêâè÷êà
ñ åäèí ïàðàêëèñ, âúâ ñàìàòà áîëÿðñêà êúùà.
Âèæäà ñå è êóëà, êîÿòî êóëà å áèëà çà
ñòðàæèòå âúâ ïîñëåäñòâèå ïî âðåìå íà... ñëåä
1762 ãîäèíà òÿ å áèëà ðàçðóøåíà òúçè êóëà è
ñëåä òîâà íàäñòðîåíà... Toâà å äîìúò, çàùîòî
äðóã íÿìà, â êîéòî å æèâåëà êíÿãèíÿ Åëåíà. Òÿ
ñå çàâðúùà â êðàÿ íà IÕ âåê. Òîãàâà èäâàò
ïðàòåíèöè è ñå îìúæâà çà êèåâñêèÿ êíÿç,
êîéòî ïðè çåìàíåòî íà êíÿãèíÿ Åëåíà, îùå
òîãàâà ÿ ïðåêðúñòâàò íà èìåòî íà ñâåêúðà,
áàùàòà íà ñâîÿ ìúæ – Îëåã Èãîðåâè÷.
Ñâåòîñëàâ ñå êàçâà ìúæúò £ (Èãîð å ìúæúò íà
Îëãà, à Ñâåòîñëàâ å ñèíúò £ – áåë.çàï. – È.×.),
êîéòî... ïðèåìà çàåäíî ñ íåÿ è êíèæîâíèöè,
ïðèåìà ñëàâÿíñêàòà ïèñìåíîñò. Ïîêðúñòâàò
ñå íåïîñðåäñòâåíî ñëåä òîâà. Ïîêðúñòâàò
êèåâñêèÿ äâîð è ëåãåíäàòà ãîâîðè – ïðîñòî
íÿêàêâî ïîâòîðåíèå è íà òîâà, êîåòî ñòàâà è
âúâ áúëãàðñêèÿ êíÿæåñêè äâîð. Êíÿç Âëàäèìèð,
âñòúïâàéêè íà òðîíà, ïîäãîíâà õðèñòèÿíèòå
èëè íå ïðèåìà õðèñòèÿíñêàòà ðåëèãèÿ êàòî
îñíîâà íà îáåäèíÿâàíåòî íà áúëãàðñêèÿ
íàðîä. È òîé áèë èçãîíåí. Òàêà è ñèíúò íà
êíÿãèíÿ Îëãà, êîÿòî ñëåä ïîêðúñòâàíåòî íà
êèåâñêèÿ äâîð, òîé ñå âúçêà÷âà íà ïðåñòîë
âúâ ìîìåíòà, êîãàòî å óáèò ìúæà £ êàêòî ñå
êàçâà âúâ „Î âðåìåííèõ ëåò”... („Ïîâåñòü
âðåìåííûõ ëåò” – áåë.çàï. – È.×.) „îí ïîãèá
â äåðåâíå”, âúâ íåêîå ïîñåëèùå, óáèò îò
õîðàòà, òÿ ïîåìà êîðìèëîòî íà êèåâñêèÿ òðîí
íà Êèåâñêà Ðóñ. È èçãîíâà êíÿç Ñâåòîñëàâ
Âòîðè è ïîñòàâÿ íà íåãîâî ìÿñòî âòîðèÿ ñèí
Âëàäèìèð, êîéòî ñúçäàâà ïî-ñåòíå òàêà
èçâåñòíîòî Âëàäèìèðîâñêî êíÿæåñòâî ïî íà
ñåâåð. Òÿ å òàêà ìíîãî äúëãà è ìíîãî
ðîìàíòè÷íà ìè ñå ãëåäà, íî âúâ âñúùíîñò,
ïîçîâàâàéêè ñå íà òåçè ïèñìåíè äîêóìåíòè –
„Î âðåìåííèõ ëåò”, íÿêîé äðóãè äîêóìåíòè
çà ñúçäàâàíå íà ... ëèòåðàòóðèòå, êàêòî è
Ñíåãàðîâ ïîäòâúðæäàâà ñëàâÿíñêàòà
ïèñìåíîñò è ... ïðàâîñëàâèåòî, ÿñíî ãîâîðÿò
ñúñ òîâà, ÷å òÿ äåéñòâèòåëíî å äîïðèíåñëà
ìíîãî çà ñàìîòî èçäèãàíå íà êèåâñêèÿ äâîð,
Êèåâñêà Ðóñ è ïî-íàòàòúê çà öÿëà Ðóñèÿ. Ñàìî
êàçà (Íåãîâî Ïðåîñâåùåíñòâî åïèñêîï Íåñòîð
– áåë.çàï. – È.×.): „Ãîñïîäèí Áîæèêîâ, îò
äíåñ äà íå ÷óâàì „âèçàíòèéñêàòà êúùà” ! È
äåéñòâèòåëíî, àêî íèé òâúðäèì, íàøòå
àðõåîëîçè òâúðäÿò, ÷å òîâà å äàòèðîâêà âúâ
îñíîâíàòà ñè ÷àñò îò IÕ, Õ, ÕI âåê, íå ìîæå äà ÿ
ñ÷èòàìå çà âèçàíòèéñêà... òà òîãàâà, àáå
êàçâà õóáàâî å äà ïîìèñëèì, êàçâà äàëè ùå å
„âèçàíòèéñêàòà”, êàçâà”.
ÖÈÒÈÐÀÍÈ
ÈÇÂÎÐÈ
ÏÂË
- Ïîâåñòü âðåìåííûõ ëåò. Ïîä ðåä. Â. Ï.
Àäðèàíîâîé-Ïåðåòö. ×. I. Ì.-Ë., 1950 ã.

- Óñïåíñêèé ñáîðíèê ÕII - ÕIII ââ. Èçä. ïîäã.
Î. À. Êíÿçåâñêàÿ, Â. Ã. Äåìüÿíîâ, Ì. Â. Ëÿïîí (ïîä
ðåä. Êîòêîâà Ñ. È.). Ì., 1971 ã.
ÆÎë
- Ïàâëîâà, Ð. - Æèòèÿ êíÿãèíè Îëüãè â
þæíîñëàâÿíñêèõ ðóêîïèñÿõ ÕIII - ÕIV ââ. Â:
Áîëãàðñêàÿ ðóñèñòèêà, No. 5, 1989, ñ. 42 – 53.
ÁÅËÅÆÊÈ
1.
Ñåðåáðÿíñêèé, Í. - Äðåâíåðóññêèå êíÿæåñêèå æèòèÿ. Îáçîð
ðåäàêöèé è òåêñòu. Ì., 1915 ã.
2.
Ôåäîòîâ, Ã. Ï. - Ñâÿòûå Äðåâíåé Ðóñè. Ì., 1990 ã., ñ. 91.
3.
Ïàóòêèí, À. À. - Äðåâíåðóññêèå ñâÿòûå êíÿçüÿ.
Àãèîëîãè÷åñêèé òèï êàê êóëüòóðíî-èñòîðè÷åñêàÿ
ñèñòåìà. Â: Ãåðìåíåâòèêà äðåâíåðóññêîé
ëèòåðàòóðû. Ñá. 7, ÷. I. Ì., 1994 ã., ñ. 212 - 224.
4.
×åêîâà, È. - Âàðÿãè è
âàðÿæñêè ïðåäàíèÿ â ñòàðîðóñêàòà
ëèòåðàòóðà îò ÕI – ÕIII âåê. Â: ñá. Âèêèíãèòå:
ìîðåïëàâàòåëè, îòêðèâàòåëè, òâîðöè. Ñ., 2001 ã.
5.
Ïàâëîâà, Ð. - Æèòèÿ ðóññêèõ ñâÿòûõ â þæíîñëàâÿíñêèõ
ðóêîïèñÿõ ÕIII - ÕIV ââ. Â: Ñëàâÿíñêà ôèëîëîãèÿ.
Ò. 21. Ñ., 1993 ã., ñ. 94 – 95.
6.
×åêîâà, È. - Ñâÿòîé
Ãåîðãèé è Ñâÿòîé Äìèòðèé â ðóññêîé
êóëüòóðíîé òðàäèöèè. Â: Ñá. Êóëòîâå êúì
ðàííîõðèñòèÿíñêè ñâåòöè îò Öåíòðàëíà è
Þãîèçòî÷íà Åâðîïà. (ïîä ïå÷àò)
7.
Óñïåíñêèé, Á. À. - Áîðèñ è Ãëåá: âîñïðèÿòèå èñòîðèè â
äðåâíåé Ðóñè. Ì., 2000 ã., ñ. 43, 81 - 82.
8.
Òîïîðîâ, Â. Í. - Ñâÿòîñòü è ñâÿòûå â ðóññêîé äóõîâíîé
êóëüòóðå. Ò. 1. Ì., 1995 ã., ñ. 606.
9.
Ïàâëîâà, Ð. - öèò. ñú÷.
10.
Ñòåíîïèñèòå ñà äîêóìåíòèðàíè îò àâòîðà íà
èçñëåäâàíåòî. Êîïèÿ îò ñíèìêèòå íå ñå
îáíàðîäâàò òóê ïî òåõíè÷åñêè ïðè÷èíè.
Æåëàåùèòå ìîãàò äà ñå çàïîçíàÿò ñ òÿõ â
ëè÷íèÿ àðõèâ íà ä-ð È. ×åêîâà èëè â Àðõèâà íà
Àñîöèàöèÿ „Îíãúë”. Áåë. ðåä.
1. Êúì
êðàÿ íà ñâîÿ æèâîò âëàäåòåëÿò íà ïðàáúëãàðèòå õàí Êóáðàò ïîâèêàë ïåòòå ñè ñèíà è
èì çàðú÷àë äà íå ñå ðàçäåëÿò, äà áúäàò âèíàãè çàåäíî, çà äà íå ìîãàò âðàãîâå äà
ãè íàïàäíàò è ïîðîáÿò.
Ìèíàëî ñå âðåìå õàíúò ïî÷èíàë. Òîãàâà õàçàðèòå íàïàäíàëè ïðàáúëãàðèòå è ïëåíèëè
äúùåðÿòà íà Êóáðàò – Õóáà. Ïðåäâîäèòåëÿò íà õóíèòå Õàí Àøèíà ïðåäëîæèë íà
ñèíîâåòå äà ãî ïðèçíàÿò çà òåõåí âëàäåòåë. Ñàìî òàêà ùÿë äà îñâîáîäè ñåñòðà èì è
äà èì îñòàâè çåìèòå. Õàíñêèòå ñèíîâå áèëè ïîñòàâåíè ïðåä òðóäíî èçïèòàíèå.
Íàé-ãîëåìèÿò ñèí Áàÿí ïðèçíàë õàçàðñêîòî âëàäè÷åñòâî è îñòàíàë ïðè ïëåíåíàòà ñè
ñåñòðà. Äðóãèòå íå ñïàçèëè çàðúêàòà íà ñòàðèÿ õàí è òðúãíàëè äà òúðñÿò ñâîáîäíà
çåìÿ çà ñâîèòå ïëåìåíà. Åäèíèÿò îò áðàòÿòà ñå îòïðàâèë íà ñåâåð, à äðóãèòå
Àñïàðóõ, Êóáåð è Àëöåê ïîòåãëèëè íà þã. Ïðåäè äà ñå ðàçäåëÿò, áðàòÿòà òàéíî ñå
óãîâîðèëè ñ Õóáà è Áàÿí äà îñòàíàò ïðè õàí Àøèíà äîêàòî íàìåðÿò ñâîáîäíà çåìÿ.
Ñëåä òîâà Àñïàðóõ ùÿë äà èì èçïðàòè ïòèöà âúðçàíà ñúñ çëàòíà íèøêà íà êðà÷åòî,
êîÿòî ùå áúäå çíàê äà èçáÿãàò. Ñëåä òîâà áðàòÿòà ïîòåãëèëè è îñòàâèëè ïëåíåíàòà
äåâîéêà è Áàÿí â ðúöåòå íà çëèÿ Àøèíà.
Íå ñëåä äúëãî ïðè Õóáà äîëåòÿë ãúëúá, êîéòî èìàë çëàòåí êîíåö íà êðà÷åòî. Êàêòî
ñå áèëè ðàçáðàëè Õóáà è Áàÿí èçáÿãàëè îò ëîøèÿ õàí è äîñòèãíàëè âîäèòå íà Äóíàâ.
Íå çíàåëè êàêâî äà íàïðàâÿò. Ñàìî ïòèöàòà ìîæåëà äà èì ïîêàæå ïúòÿ, à òå íå
çíàåëè êàê äà ïðåìèíàò íà äðóãèÿ áðÿã. Áàÿí âçåë áÿë êîíåö, êîéòî Õóáà ãî
âúðçàëà íà êðà÷åòî íà ãúëúáà. Ïóñíàëè ïòèöàòà äà ïîëåòè, íî â òîçè ìîìåíò ñå
ïîÿâèëè ïðåñëåäâà÷è îò õóíñêîòî ïëåìå, êîèòî çàïî÷íàëè äà ãè îáñòðåëâàò. Áàÿí
áèë ðàíåí îò ñòðåëà è íà÷àëîòî íà êîíåöà, êîéòî äúðæàë, ïî÷åðâåíÿë îò êðúâòà ìó.
 òîçè ìîìåíò íà äðóãèÿ áðÿã íà ðåêàòà ñå ïîÿâèë Àñïàðóõ ñ íåãîâèòå âîéíèöè.
Õóíèòå êàòî ãî âèäåëè ïîáÿãíàëè.
Àñïàðóõ ïîìîãíàë íà Õóáà è Áàÿí äà ìèíàò ðåêàòà è ãè îòâåë ïðè ñâîèòå âîéíèöè.
Âçåë êîíåöà îò Áàÿí è áåëèÿ ìó êðàé ãî çàâúðçàë ñ ÷åðâåíèÿ. Çàêè÷èë âñåêè åäèí
îò ñâîèòå âîéíè ñ êúñ÷å îò òîçè ñâåùåí êîíåö. Ñëåä òîâà Àñïàðóõ çàñòàíàë ïðåä
âîéñêàòà è ïðèçíàë, ÷å òîé è íåãîâèòå áðàòÿ íå ñà ñå âñëóøàëè â ñúâåòà íà áàùà
ñè è òàêà ñà çàïëàòèëè ñ êðúâòà ñè ñâîåòî ðàçåäèíåíèå. Çàðú÷àë ÷åðâåíî-áåëèÿò
êîíåö íèêîãà äà íå ñå ðàçêúñâà, çàùîòî òàçè îêúðâàâåíà íèøêà çàâèíàãè ùå ñâúðçâà
áúëãàðèòå. Îòòîãàâà íà ïúðâè ìàðò âñè÷êè áúëãàðè ñå îêè÷âàò ñ ÷åðâåíî-áåëè
ìàðòåíè÷êè, íîñåùè èì çäðàâå, ðàäîñò è óñïåõ.
2. Èìàë õàí Êóáðàò ïåòèìà ñèíà è åäíà ÷óäíî õóáàâà äúùåðÿ
– Õóáà. Íà òÿõ òîé çàâåùàë ïîâåëÿòà äà íå ñå ðàçäåëÿò è äà ïàçÿò Áúëãàðèÿ. Ñëåä
ñìúðòòà íà áàùà ñè Áàÿí, Êîòðàã, Àñïàðóõ, Êóáåð è Àëöåã áúðçî çàáðàâèëè ìúäðèÿ
áàùèí ñúâåò è áèëè ïîáåäåíè îò ïðåäâîäèòåëÿ íà õóíèòå Õàí Àøèíà. Òîé çàãðàáèë
âëàäåíèÿòà èì è îòâåë â ïëåí Õóáà. Áðàòÿòà òðúãíàëè äà òúðñÿò íîâà çåìÿ, à
ñåñòðà èì çà÷àêàëà íîâèíè îò òÿõ. È äîáðàòà âåñò ïðèñòèãíàëà ñ ðàçïóêâàíåòî íà
ïðîëåòòà, äîíåñåíà îò ñîêîë.  ïèñìîòî Àñïàðóõ ñúîáùàâàë, ÷å å íàìåðèë ðàéñêî
êúò÷å íà þã îò ðåêà Äóíàâ è ùå ñå çàñåëÿò òàì. Õóáà èçáÿãàëà, âîäåíà îò ñîêîëà,
íà ÷èåòî êðà÷å çàâúðçàëà áÿëà êîïðèíåíà íèøêà. Ïòèöàòà ÿ îòâåëà äî íîâàòà çåìÿ,
íî òî÷íî â òîçè ìîìåíò âðàæåñêà ñòðåëà ÿ ïðîíèçàëà, à êðúâòà é îáàãðèëà êîíåöà.
Àñïàðóõ ïðåãúðíàë ñåñòðà ñè, à òÿ çàâúðçàëà íà ðúêàòà ìó áÿëî-÷åðâåíàòà íèøêà. È
çàæèâåëè ñâîáîäíè è ÷åñòèòè íà íîâàòà çåìÿ, íî... èñòîðèÿòà íå ñâúðøâà äî òóê, à
ñå ïîâòàðÿ âñÿêà ïðîëåò, êîãàòî áúëãàðèòå ñå çàêè÷âàò ñ ìàðòåíèöè çà çäðàâå,
êúñìåò è áëàãîïîëó÷èå.
3. Àñïàðóõ âå÷å áèë íà äåñíèÿ áðÿã íà Äóíàâ. Áðàò ìó Áàÿí
è ñåñòðà ìó Õóáà ãî ÷àêàëè íà ëåâèÿ áðÿã è òúðñåëè áðîä çà Áúëãàðèÿ. Âúðçàëè
êðàÿ íà áÿëî êúëáî çà êðàêà íà ñîêîëà, çà äà ïîëåòè è èì ïîêàæå áðîäà, ïî êîéòî
äà ìèíàò. Õàçàðñêà ñòðåëà ïðîíèçàëà Áàÿí. Áëèêíàëà
àëåíà êðúâ, êîÿòî îáàãðèëà áÿëàòà âðúâ, êîÿòî òðÿáâàëî äà ïîñëóæè êàòî çíàê çà
Àñïàðóõ, ÷å ñêúïèòå ìó áðàò è ñåñòðà èäâàò ïðè íåãî.Ñëåä êàòî ïîëó÷èë ñêúïàòà
âåñò, Àñïàðóõ êúñàë êîíöè îò áÿëî - ÷åðâåíàòà íèøêà, âðúçâàë ãè íà ðúöåòå íà
âîéíèöèòå ñè è ïîâòàðÿë: “Íèøêàòà, êîÿòî íè ñâúðçâà äà íå ñå ïðåêúñâà íèêîãà. Äà
ñìå çäðàâè, äà ñìå âåñåëè, äà ñìå ùàñòëèâè, äà ñìå ÁÚËÃÀÐÈ”…Áèë äåí ïúðâè, ìàðò,
ëåòî 681.
4. Õàí Àñïàðóõ èìàë ñåñòðà íà èìå Õóáà. Òÿ áèëà ïëåííèöà â
äðóãî öàðñòâî. Àñïàðóõ ïðàòèë âåñò íà ñåñòðà ñè, ÷å å íàìåðèë çåìÿ äà ñå
çàñåëÿò - íà Þã îò ðåêà Äóíàâ, äíåøíà Áúëãàðèÿ. Êàòî ïîëó÷èëà òàçè ðàäîñòíà
âåñò, Õóáà óñïÿëà äà èçáÿãà îò ïëåí. ßõíàëà êîí è
ïðåïóñêàëà áåç ïî÷èâêà äîêàòî ñòèãíàëà äî ðåêàòà Äóíàâ. Òúðñåëà áðîä äà
ïðåìèíàò. Õóáà ïóñíàëà ñîêîë. Íà íåãîâèÿ êðàê âúðçàëà êðàÿ
íà áÿë êîíåö, à äðóãèÿ ìó êðàé äúðæàëà â ðúöåòå ñè. Ñîêîëúò ëèòíàë äà íàìåðè
áðîä ïðåç ðåêàòà, íî òî÷íî êîãàòî íàìåðèë ïúòÿ, ñòðåëà ãî
ïðîíèçàëà è òîé ïàäíàë óìúðòâåí, à êîíåöà ñå îáàãðèë ñ ÷åðâåíèÿ öâÿò íà êðúâòà
ìó. Õóáà ïðîñëåäèëà íèøêàòà è òàêà íàìåðèëà ïúò äà
ñòèãíå ïðè áðàò ñè è äà çàæèâåÿò ñâîáîäíè è ÷åñòèòè â íîâàòà çåìÿ, Áúëãàðèÿ. Îò
òîãàâà, áÿëî-÷åðâåíèÿ êîíåö å çäðàâàòà íèøêà, êîÿòî ñâúðçâà áúëãàðèòå ïî ñâåòà â
åäíî – äà ñìå çäðàâè, ñèëíè è ùàñòëèâè. Äà ïîìíèì, ÷å ñìå Áúëãàðè - êúäåòî è ïî
ñâåòà äà ñå íàìèðàìå.
5. Ñïîðåä ñïåöèàëèñòè ìàðòåíèöàòà, âúâ âèäà, â êîéòî ÿ
ïîçíàâàìå, å ÷èñòî áúëãàðñêî òâîðåíèå, êàòî íàé-ðàçïðîñòðàíåíàòà ëåãåíäà çà
íåéíîòî âúçíèêâàíå å ñâúðçàíà ñúñ çîðàòà íà áúëãàðñêàòà äúðæàâíîñò. Ñïîðåä åäíî
îò ïðåäàíèÿòà õàí Àñïàðóõ ïîëó÷èë äàð îò ñåñòðà ñè ïîä ôîðìàòà íà êèòêà,
ïðèâúðçàíà êúì êðàêà íà ëÿñòîâèöà ñ áÿë êîíåö. ×åðâåíàòà áàãðà áèëà îò êðúâòà íà
ïòèöàòà, ÷èéòî êðàê áèë íàðàíåí îò êîíåöà. Ïðåäïîëàãà ñå, ÷å ëÿñòîâèöàòà å
ïðèñòèãíàëà ïðè õàí Àñïàðóõ òî÷íî íà 1 ìàðò, îòêúäåòî âîäè íà÷àëîòî ñè è
òðàäèöèÿòà íà òîçè äåí âñè÷êè áúëãàðè äà ñè äàðÿâàò ÷åðâåíî-áåëè ìàðòåíèöè çà
çäðàâå, ùàñòèå è ñïîëóêà.
6.
„Ëåãåíäà çà ìàðòåíèöàòà“
Âàñèë Ñòàíèëîâ,1982 ã.
Êúì ÷èòàòåëèòå: „Ïðèÿòåëþ, Ñêúïåðíèöàòà – èñòîðèÿ – å ïðåíåñëà ïðåç
âåêîâåòå îñêúäíè ñâåäåíèÿ çà íàñ – áúëãàðèòå. Íèå çíàåì òâúðäå ìàëêî çà
ïðàäåäèòå íè, èçáðàëè çåìÿòà, êîÿòî å íàøà îïîðà, íàøà òâúðäèíà èëè íà
åçèêà íà ïðàáúëãàðèòå: íàø àãúë. Îïèòàõ ñå îò ïÿñúêà íà âðåìåòî äà ïðåñåÿ
åäíà ëåãåíäà. Ëåãåíäàòà çà ìàðòåíèöàòà! Â íåÿ èçïîëçâàõ äóìè, êîèòî äíåñ
çâó÷àò êàòî íåïîçíàòè. Âñúùíîñò çà åäíè ñå çíàå, à çà äðóãè ñå ïðåäïîëàãà,
÷å ñà îñòàíàëè îò ïðàäÿäîâöèòå íè, êîèòî íàðè÷àì áúëãàðè, òúé êàòî òå
ñàìèòå ñà ñå íàçîâàâàëè òàêà. Íå ìå ñúäè ñòðîãî!“
Ñëó÷èëî ñå ïðåç ëÿòîòî íà 642 ãîäèíà. Êàíàðòèêèíúò Áàÿí /ïúðâîðîäíèÿò
ñèí íà õàíà/ ïîâåë ÷åòèðèìàòà ñè áðàòÿ Êîòðàã, Àñïàðóõ, Êóáåð è Àëöåê íà
ëîâ êúì óñòèåòî íà Äóíà-ðåêà. Ñåñòðà èì Õóáà, êîÿòî êàòî âñÿêà áúëãàðêà
ñòîÿëà íà ñåäëîòî íå ïî-çëå îò áðàòÿòà ñè, ïîæåëàëà äà ãè ïðèäðóæè.
Äúëãî ÿçäèëè ïåòèìàòà ïðàáúëãàðñêè êíÿçå è ìëàäàòà êíÿãèíÿ. Íà ðàìîòî
íà âñåêè îò òÿõ íåòúðïåëèâî ðàçìàõâàë êðèëå âåðåí êàðãóé/ñîêîë/ â î÷àêâàíå
äà ñå ñïóñíå êúì ïëÿ÷êàòà. Ïðåïóñêàëè õðàíåíèòå êîíå è êîïèòàòà èì ñÿêàø
îòìåðâàëè ðèòúìà íà áúëãàðñêè òàíö. Âåðíè ÷èãîòè îòãîâàðÿëè ñ æèâîòà ñè çà
ïúðâîðîäíèÿ ñèí íà õàíà, áðàòÿòà ìó è çà ñåñòðà èì.
Êîãàòî ñëúíöåòî çà ïåòè ïúò ñå ïîêàçàëî çàä ïëàíèíàòà, êîÿòî äðóãèòå
íàðè÷àëè Áúëãàðñêà, à áúëãàðèòå – Þíäîëà, êîåòî ùå ðå÷å Êîíñêà, äðóæèíàòà
íàâëÿçëà â ãúñòèòå ãîðè íà äåëòàòà íà Äóíà-ðåêà. Òðè äíè áðîäèëè áðàòÿòà è
Õóáà ïîêðàé äåëòàòà, òðè äíè ãàçèëè ìî÷óðèùà è ñå ïðîâèðàëè ïðåç øóáðàöè è
áðúøëÿí. Íà ÷åòâúðòèÿ èçëåçëè íà îòêðèòî. Ïðåä òÿõ ñå øèðíàëà Äóíà.
Øåñòèìàòà çàòàèëè äúõ, îòïóñíàòè íà ñåäëàòà, ñúçåðöàâàëè íåñïèðíèÿ áÿã íà
Âåëèêàòà ðåêà. Ñòîÿëè è ñè ñïîìíÿëè ïåñíèòå íà áàáè è ïðàáàáè çà íåÿ.
Ïåñíè, â êîèòî ñå ðàçêàçâàëî çà ïîäâèçèòå íà Èðíèê, Áóçàí è Çàâåðãàí….
Èçâåäíúæ ïðåä åçäà÷èòå íà ìàëêî âúçâèøåíèå çàñòàíàë öÿë â áÿëà ñâåòëèíà
ãðàìàäåí ñðåáúðåí ðîãà÷. Âúðõó ãëàâàòà ìó ñÿêàø áèëî ïîðàñëî çàñêðåæåíî
äúðâî. Çàïúíàë ïðåäíè êðàêà, ðîãà÷úò íå ìúðäàë. Àñïàðóõ áåç äà ñâàëÿ
ïîãëåä îò åëåíà ïîñòàâèë ñòðåëà íà òåòèâàòà è ÿ îïúíàë. Áÿëîòî ñúùåñòâî
ïðîäúëæèëî äà ñòîè íåïîäâèæíî. Õóáà ïîñåãíàëà è îòìåñòèëà ëúêà íà áðàò ñè
è ñòðåëàòà ñúñ ñúñêàíå èç÷åçíàëà â áëàòíàòà ðàñòèòåëíîñò. Åëåíúò íå ñå
óïëàøèë îò õîðàòà, à íà ñêîêîâå íàâëÿçúë â ðåêàòà è ñå ïîíåñúë êúì äðóãèÿ
áðÿã. Òàì èìàëî áðîä. Õóáà, áåç äà îòêúñâà î÷è îò êðàñèâîòî æèâîòíî,
ïðîäúëæèëà äà øåïíå íà áðàò ñè Àñïàðóõ äà íå óáèâà åëåíà. Áðàòÿòà é ñúùî
áèëè âòîðà÷èëè î÷è â ðîãà÷à, êîéòî êàòî íà ñúí ñå îòäàëå÷àâàë â ðåêàòà,
ñêîê ñëåä ñêîê, áàâíî, áàâíî, áàâíî. Åäâà êîãàòî èçëÿçúë îòñðåùà è
çàñòàíàë ñðåä ãúñòèòå áîðîâå êàòî èñêðÿù áèñåð ñ àòëàçåíà íàìåòêà, òå ñå
ñïîãëåäàëè óäèâåíè. Ðîãà÷úò èì çàïðèëè÷àë íà äóõ, êîéòî èì ñî÷åë ïúò, íî
íàêúäå? Íàâÿðíî òîâà áèë ïúòÿò, ïî êîéòî ñà ìèíàëè òàòêî Èðíèê, Áóçàí è
Çàâåðãàí. Ïðåç òîçè áðîä ñà ìèíàâàëè õðàíåíè êîíå, àêî íå ñà ìèíàâàëè,
ñåãà ùåëè äà ìèíàò è Áàÿí âäèãíàë êîíÿ ñè íà çàäíè êðàêà. Áðàòÿòà ìó ñå
ïðèëåïèëè äî øèèòå íà ñâîèòå êîíå, ãîòîâè äà ãî ïîñëåäâàò.
 òîçè ìîìåíò Õóáà âèäÿëà íÿêàêúâ êàðãóé äà êðúæè íàä òÿõ. Ñèãóðíî
íîñåë âåñò îò Àáàáà-ñòîëèöàòà íà Âåëèêà Êóáðàòîâà Áúëãàðèÿ, êîÿòî ãúðöèòå
íàðè÷àëè Ôàíàãîðèÿ.
È íàèñòèíà, ïòèöàòà êàòî êàìúê ñå ñïóñíàëà íàäîëó è êàöíàëà íà
Áàÿíîâîòî ðàìî. Áèë åäèí îò íåãîâèòå õðàíåíè êàðãóè, îò òåçè, êîèòî ìîæåëè
äà íàìåðÿò ãîñïîäàðÿ ñè è âäúí çåìÿ äà å ïðîïàäíàë. Íà êðàêà ìó èìàëî
âúðçàí ÷åðåí êîíåö.
Ñÿêàø ÷åðíà ìúëíèÿ ïîðàçèëà ñúðöàòà íà ìëàäèòå ëîâöè. Çëà âåñò ãè
êàíåëà äà òðúãíàò íà ïúò. Õðàíåíèòå êîíå ñå ïîíåñëè êúì ïðåñòîëíèÿ ãðàä.
×èãîòèòå /êîííèöèòå/ åäâà óñïÿâàëè äà ãè ñëåäâàò. Íàé-îòçàä ëåòåëè
êàðãóèòå. Òåõíèòå êðèëà áèëè ñëàáè äà íàäìîãíàò îáè÷òà, êîÿòî òëàñêàëà
ðîæáèòå êúì àãúëà íà òåõíèÿ ñòàð áàùà.
Êðàé îäúðà íà Êóáðàò ãîðÿë áóåí îãúí. Ïî úãëèòå òúæíî âèñåëè áîéíèòå
õîðóãâè, âèäÿëè ñëàâíè ïîáåäè. Êóáðàò òîïëåë èçñòèâàùèòå ñè íîçå, íî
îãúíÿò â êðúâòà ìó áàâíî ãàñíåë, âúïðåêè ÷å ãîëèòå ìó ïåòè äîêîñâàëè æèâè
âúãëåíè. Êðàé íåãî áèëè íàñÿäàëè áîéöèòå, ñðàæàâàëè ñå â íå åäíà áèòêà çà
Âåëèêà Áúëãàðèÿ. Ðåäÿëè ñëîâàòà ñè áàâíî è ñ äîñòîëåïèå è âñåêè êàçâàë,÷å
êàêòî õàíúò-îáåäèíèòåë ðåøè, òàêà ùå å íàé-äîáðå. Êàêòî áèëè ñëåäâàëè
âîëÿòà ìó è áèëè ïîáåæäàâàëè âðàãîâåòå, òàêà è ñåòíàòà ìó âîëÿ ùåëè äà
èçïúëíÿò. Ïîñëåäåí âçåë äóìàòà êàâõàí /âúðõîâåí êîìàíäèð/ ×àêî. Ìíîãî ñòàð
áèë òîé è îòäàâíà áèë çàáðàâèë êîëêî òåæè áúëãàðñêàòà ñàáÿ, íî óìúò ìó áèë
ïî-îñòúð îò íåÿ…
Îò âðåìåòî, êîãàòî áèëà ïîñàäåíà â óòðîáàòà íà ìàéêàòà-çåìÿ ñåìêàòà íà
áúëãàðèòå, òåõíèÿò ëàñòàð ñå âëà÷åë, ðàçêëîíÿâàë, íî íå óìèðàë. Îòòîãàâà
âñÿêà ïúïêà, âñÿêà èçäúíêà çíàåëà êîå äà ñå ñëàãà íàé-îòïðåä. Êîãàòî âðàã
íàïàäàë áúëãàðèòå, áàãàòóðèòå, áîéöèòå ñå õâúðëÿëè âúðõó íåãî ñúñ ñàáÿ â
ðúêà è ãèíåëè áåç ñòðàõ, çàùîòî çàä òÿõ áèëè æåíèòå è äåöàòà, íî
íå òåõíèòå æåíè è äåöà, à ïðîäúëæèòåëèòå íà èìåòî áúëãàðñêî.
Äîñåãà îò óñòàòà íà êàíàþâèãè /âåëèê õàí, õàí íà õàíîâåòå/ Êóáðàò íå
áèëà èçëèçàëà íèòî åäíà ïîãðåøíà çàïîâåä êúì áîéöèòå. Ïîñëåäíàòà âîëÿ íà
õàíà îáà÷å áèëà äà îñòàâè õàíñòâîòî è íà ïåòèìàòà ñè ñèíà. Ïðåäàíèÿòà
ðàçêàçâàò, ÷å íÿêîãàøíèòå õàíîâå óáèâàëè âñè÷êèòå ñè ñèíîâå, ñ èçêëþ÷åíèå
íà åäèí, íàñëåäíèêúò íà çëàòíàòà ñàáÿ. Õàí Êóáðàò îñòàâÿë õàíñòâîòî è íà
ïåòèìàòà ñè ñèíîâå, çàùîòî ïåòèìà ïåò ïúòè ïî-äîáðå ùå ñúäÿò è ïåò ïúòè
ïî-ñèëíî ùå áðàíÿò Áúëãàðèÿ. Ñåãà, êîãàòî ñòóäúò ùÿë äà ñòèãíå äî ñúðöåòî
íà õàíà, íàé ìó áèëà ìèëà êðúâòà íà ñèíîâåòå ìó. Îòãëåäàë ãè êàòî ìàëêè
âúë÷åòà. Êóìèñ ñà ëî÷èëè îò øåïèòå ìó. Íå ìîæåë åäèí äà íàïðàâè õàí, à
äðóãèòå äà ïðàòè íà äðúâíèêà èëè äà ãè ïðîãîíè äà ñå ñêèòàò ïî ÷óæäè çåìè.
Ïåòèìàòà ñèíîâå âëåçëè â ñòàÿòà íà õàí Êóáðàò è áåç äà ïîãëåäíàò íèêîãî
ñå õâúðëèëè íè÷êîì ïðåä ïîñòåëÿòà íà ñâîÿ òàòêî. Õàíúò íàðåäèë íà ñòðàæèòå
äà âëÿçàò. Áîèëèòå èçòðúïíàëè. Íèìà ñòàðèÿò õàí âñå ïàê å ðåøèë äà ñå
âñëóøà â ñúâåòà íà êàâõàí ×àêî? Íèìà õàí Êóáðàò ùå èçïúëíè çàâåòà íà
äåäèòå ñè? Ñúñ ñåòíè ñèëè õàíúò çàïîâÿäàë äà ìó äàäàò ïåò êîïèÿ è äà ãè
âúðæàò íà ñíîï. Ñëåä òîâà òúðæåñòâåíî ïîïèòàë ñèíîâåòå ñè Áàÿí, Êîòðàã,
Àñïàðóõ, Êóáåð è Àëöåê êîé îò òÿõ ñå íàåìà äà ñ÷óïè òîçè ñíîï. Íèêîé îò
ïåòèìàòà íå ïîìðúäíàë. Òîâà ñå õàðåñàëî íà êàíàþâèãè Êóáðàò. Ïîñëå êèìíàë
íà êàíàðòèêèíà, ïúðâîðîäíèÿ Áàÿí, äà îïèòà ïúðâè. Ïîêîðíî ñå íàâåë ñèíúò è
ñãðàá÷èë íàðú÷à. Ñóõîòî äúðâî íà äðúæêèòå ñàìî èçïóêàëî. Ñëåä íåãî îïèòàëè
è îñòàíàëèòå. Ñíîïúò íå ñå ïîääàë íà ÿêèòå äåñíèöè íà íèòî åäèí îò
òÿõ. Êóáðàò ñ îõêàíå ïîñåãíàë êúì êîðäàòà. Âçåë åäíî êîïèå è ãî äîïðÿë äî
êîëÿíîòî ñè. Äðúæêàòà èçïðàùÿëà è ñå ñ÷óïèëà. Ñëåä òîâà âòîðà, òðåòà,
÷åòâúðòà, ïåòà. Óñìèõíàëè ñå õàíñêèòå ñèíîâå. Òîâà ëè áèëî? Íå, íå áèëî
ñàìî òîâà. Áàùà èì èñêàë äà èì êàæå íåùî äðóãî.
Âëàäåòåëÿò âäèãíàë ðúêà. Îñòàâÿë òîé íà ñâîèòå ñèíîâå ñâîÿòà áàùèíà
çàðúêà. Îñòàâÿë èì ñâîÿ íàðîä, ÷èãîòè è áàãàòóðè, êîïèÿòà èì, õðàíåíèòå èì
êîíå. Çàðú÷àë õàíúò äà âëàäåÿò âñè÷êî îáùî è äà íå ñå äåëÿò, çà äà íå ãè
ïðå÷óïÿò âðàãîâåòå èì. Çàêëåë ãè õàí Êóáðàò â èìåòî íà Òàíãðà äà íå ñå
äåëÿò è äà íå âðàæäóâàò ïîìåæäó ñè, çàùîòî èìåòî íà Áúëãàðèÿ íå áèâàëî äà
áúäå çàëè÷åíî îò ëèöåòî íà çåìÿòà. Àêî ïðåñòúïåëè êëåòâàòà ìó, õàíúò ãè
ïðîêëåë äà ñòàíàò ðîáè è ðîáè äà ðàæäàò…
Ïåòèìàòà ñèíîâå íà õàí Êóáðàò ñå èçïðàâèëè è íàâåëè ãëàâè âúâ âèñîêî
ñêðúñòåíèòå ñè ðúöå. Íå èñêàëè íèêîé äà ãè âèäè, ÷å ïëà÷àò ïðåä ìúðòâîòî
òÿëî íà ñòàðèÿò èì áàùà. Íàâúí ïèñíàëà ãàéäà. Òúïàí çàáèë òúæíî è
íàïðåãíàòî. Äóìòåíåòî ìó ñå ïîíåñëî íàâðåä, êúäåòî èìàëî áúëãàðñêè
ïëåìåíà, çà äà ñúîáùè çà ñìúðòòà íà êàíàþâèãè Êóáðàò, ñúçäàòåëÿò íà Âåëèêà
Áúëãàðèÿ. Ïîëåòÿëî ñëúíöåòî è êàòî òúïàí çàäóìêàëî, çà äà óçíàå öåëèÿò
ñâÿò, ÷å å óìðÿë ãîëÿì âîèí è ÷îâåê..
Ìíîãî õîðà ñå ðàæäàò íà çåìÿòà, íî ìàëöèíà óìèðàò ÷îâåöè.
Ñêúðöàëè êîëåëàòà íà òàëèãèòå. ×àòêàëè êîïèòàòà íà âïðåãàòíèòå,
åçäèòíèòå è õðàíåíèòå êîíå. Íåóñåòíî ãàñíåëî äíåâíîòî ñâåòèëî. È â ïðåõîäà
ìåæäó äåíÿ è íîùòà ñå ðàæäàëà íîâà ìåëîäèÿ è íîâà ïåñåí. Îò âðåìå íà âðåìå
â ïåñåíòà ñå âòóðâàë åäèí ñïîìåí – ñïîìåíúò çà íåîòäàíàøíè áèòêè ñ
êðúâîæàäíèÿ ïîðîáèòåë.
Èçâåäíúæ åäèí äðóã ãëàñ ïîòîïèë â ñåáå ñè âñè÷êî îñòàíàëî. Äóíà-ðåêà!
Õàí Àñïàðóõ ñúñ ñâîÿ íàðîä ñòèãíàë äî ãîëÿìàòà ðåêà. Ðåêàòà, çà êîÿòî áèë
÷óâàë îò ïðàäÿäîâöèòå, ñ êîèòî õàí Çàâåðãàí îáñàæäàë Êîíñòàíòèíîïîë.
Ðåêàòà, êîÿòî îùå ïååëà ïåñíè çà ïîáåäèòå íà Áóçàí. Ðåêàòà, êîÿòî ñêðèëà
íàâðåìåòî Èðíèê. Õàíúò îòèøúë äî áðåãà äà ñå ñðåùíå î÷è â î÷è ñ âåëèêàòà
Äóíà-ðåêà. Íàñàìå! Äà é ïðèïîìíè ïðåäèøíàòà ñðåùà. Àñïàðóõ òúðñåë ïîçíàòèÿ
áðîä. Îñëóøâàë ñå äà ÷óå ãëàñà íà âîäèòå. Çàòèõâàë ðîìîíúò íà ðåêàòà. Òÿ
èñêàëà äà ÷óå ñúðöåòî íà ÷îâåêà. Çàñòàíàë íà áðåãà, Àñïàðóõ ñè ñïîìíÿë…
Ãîðÿëà Àáàáà-Êóáðàòîâàòà ñòîëèöà. Ãîðÿëà Âåëèêà Áúëãàðèÿ. Ãèíåë
áúëãàðñêèÿò íàðîä. Ïëà÷åëè ñúðöàòà íà Êóáðàòîâèòå ñèíîâå, çàùîòî ñ öÿëîòî
áåäñòâèå, êîåòî ãè áèëî ñïîëåòÿëî, íà òÿõ èì ñå áèëî ñëó÷èëî íàé-ëîøîòî.
Õàçàðñêèÿò õàãàí Àøèíà áèë ïëåíèë ñåñòðà èì Õóáà. Äà ñå ñðàæàâàò ñ
íàøåñòâåíèêà îçíà÷àâàëî äà îñúäÿò íà ñìúðò ðîäíàòà ñè ñåñòðà. Äà áÿãàò
çíà÷åëî äà ÿ èçîñòàâÿò. Ïåòèìàòà áðàòÿ íàèñòèíà íå çíàåëè êàêâî äà ñòîðÿò.
 äåíÿ íà ïîñëåäíàòà áèòêà ïðåä òÿõ ñå ïîÿâèë ñàìèÿò õàãàí Àøèíà.
Âñåìîãúùèÿò õàãàí Àøèíà ïðèâåòñòâàë ïåòèìàòà áðàòÿ îò ðîäà Äóëî, êîåòî ùå
ðå÷å Õðàíåíè èëè ñèëíè êîíå, ðîäúò, êîéòî ñå ñëàâåë ñ òîâà, ÷å âäèãíàë íà
áîé óíîãóðèòå, êóòðèãóðèòå, êîòðàãèòå, êóïèáúëãàðèòå, äó÷èáúëãàðèòå è
÷äàðáúëãàðèòå ñðåùó òþðêèòå è ðàçïðîñòðÿëè ïî öÿë ñâÿò ñëàâàòà íà Ãîëÿìà
Áúëãàðèÿ, íà Âåëèêà Áúëãàðèÿ. Àøèíà èñêàë îò òÿõ äà ìó ñå ïîä÷èíÿò è äà ñå
ïîêëîíÿò ïðåä íåãî êàòî ãîñïîäàð, à âñè÷êè äðóãè ïðàâà äà ñè çàïàçÿò –
çåìèòå è ïëåìåíàòà. Äîêàòî Àøèíà ãîâîðåë ñ áðàòÿòà é, Õóáà ñå îïèòàëà äà
ñå ïðîíèæå ñ íîæ. Õàãàíúò íàðåäèë äà âúðæàò ðúöåòå é, çà äà è áúäå
ïîïðå÷åíî çà ñëåäâàùè òàêèâà îïèòè.
Õóáà êàçàëà íà áðàòÿòà ñè äà áÿãàò è äà íå ìèñëÿò çà íåÿ, áúëãàðñêèòå
ïëåìåíà äà ñïàñÿâàò, òúé êàòî òÿ áèëà íèùîæíà öåíà çà ñâîáîäàòà íà
áúëãàðèòå.
Âîéñêèòå ñòîÿëè åäíà ñðåùó äðóãà ïðèòèõíàëè. Ñàìî îòêúì ñòàíà íà
áúëãàðèòå ñå ÷óâàë ãëóõ òúòåí. Òúïàí ëè áèëî, èëè òóïòåíåòî íà ñúðöàòà èì,
êîåòî ñå ñëèâàëî â åäíî ñèëíî òóï-òóï,òóï-òóï,òóï-òóï,òóï-òóï….
Áàÿí îñòàíàë ñúñ ñåñòðà ñè Õóáà è ïðèçíàë ãîñïîäñòâîòî íà õàçàðñêèÿ
õàãàí. Êîòðàã ñå îòïðàâèë íà ñåâåð, à Àñïàðóõ, Êóáåð è Àëöåê íà þã, çà äà
òúðñÿò çåìÿ áåç ïîðîáèòåëè. Òå òàéíî ñå ðàçáðàëè ñ Õóáà, ÷å êîãàòî íàìåðÿò
ñâîáîäíà çåìÿ çà ñâîèòå ïëåìåíà, ùå è èçïðàòÿò êàðãóé ñúñ âúðçàí çëàòåí
êîíåö íà êðàêà.
Ñòîÿë Àñïàðóõ íà áðåãà íà Äóíà-ðåêà è ñè ñïîìíÿë…
Àøèíà ïðèåë ïðè ñåáå ñè Áàÿí çà êàâõàí, íî íà äðóãèòå áðàòÿ íå ïðîñòèë
íåïîêîðñòâîòî è òðúãíàë äà ãè íàêàæå. ×èãîòèòå ñå ñðàæàâàëè ëþòî ñ
õàçàðñêèòå ïðåñëåäâà÷è. Õðàíåíèòå Àñïàðóõîâè ìúæå ãèíåëè åäèí ñëåä äðóã,
áðàíåéêè ïëåìåòî îò ðîáñòâîòî, êîåòî ïðåïóñêàëî ïî ïåòèòå èì. Áúëãàðèòå
òðÿáâàëî äà èçáèðàò èëè âîäèòå íà Äóíà-ðåêà, èëè ñòðåëèòå íà õàçàðèòå.
Àëöåê è Êóáåð ïðàòèëè âåñò, ÷å ùå ñå îòòåãëÿò íàãîðå ïî ðåêàòà äà òúðñÿò
áðîä. Êúäå å áðîäúò íà äåäèòå èì? Äóíà ïàçåëà òàéíàòå ñè. Âëà÷åëà óìîðåíî
ìúòíèòå ñè âîäè è íå äàâàëà íèêàêúâ çíàê….
Êîãàòî òðåòèÿò Êóáðàòîâ ñèí âå÷å ñè ìèñëåë, ÷å Òàíãðà òî å èçîñòàâèë è
çàáðàâèë, íà îòñðåùíèÿ áðÿã ñå ïîÿâèë ñðåáúðíèÿò åëåí. Ñ íÿêîëêî ñêîêà
ïðåìèíàë ðåêàòà. Ïîñòîÿë ìàëêî íà ñóøàòà, èçòðúñêàë ñå è ñ ðåâ êàòî áîåí
ðîã ñå ïîíåñúë îáðàòíî. Àñïàðóõ âå÷å çíàåë – òîâà å áåëåã îò Òàíãðà!
Çíàìåíèå çà íåãî è ïëåìåòî ìó! Äàë çíàê è òúïàíèòå çàäóìêàëè. Ñ ëÿâàòà
ðúêà õàíúò ñî÷åë áðîäà íà æåíèòå è äåöàòà, à ñ äÿñíàòà êàíåë âîéñêàòà äà
ãî ñëåäâà íà áîé.
Õóáà ÷àêàëà âåñò îò áðàòÿòà ñè. Äâàìàòà ñ Áàÿí ðàçáðàëè, ÷å Êîòðàã å
íàìåðèë ïàøà çà êîíåòå ñè íà ñåâåð îò Áîëãà-ðåêà, íî âåñò, ÷å å íàìåðèë
ñâîáîäàòà, êîé çíàå çàùî, íå ïðàùàë. Åäèí äåí, åäèí îò ïîñëåäíèòå äíè íà
çèìàòà, íà ïðîçîðåöà êàöíàë êàðãóé! Õóáà ãî ïîçíàëà. Òîâà áèë õðàíåíèÿò
êàðãóé íà Àñïàðóõ. Íà åäèíèÿò êðàê ëúùÿë çëàòåí êîíåö. Àñïàðóõ áèë íàìåðèë
ñâîáîäà çà íàðîäà ñè! Õóáà è Áàÿí òàéíî íàïóñíàëè äâîðåöà íà Àøèíà ñ
ãîëÿìà ÷èãîòñêà äðóæèíà. Ðàçáðàë çà áÿãñòâîòî èì, õàçàðñêèÿò õàãàí
èçïðàòèë ñëåä òÿõ íàé-áúðçèòå êîííèöè. Âðàãúò áèë ïî ïåòèòå íà áåãúëöèòå.
Ïðåä òÿõ Äóíà, çàä òÿõ õàçàðèòå.
Êóáðàòîâàòà ùåðêà âúðçàëà äúëúã áÿë êîíåö çà êðàêà íà êàðãóÿ è ãî
ïóñíàëà äà ïîëåòè, áðîä äà íàìåðè, ïðè Àñïàðóõ äà ãè çàâåäå. Â òîçè ìîìåíò
ïðîñúñêàëà õàçàðñêà ñòðåëà è Áàÿí ïîëèòíàë íàïðåä. Êîíåöúò çàïî÷íàë äà ñå
èçïëúçâà îò ðúêàòà ìó. Öÿëîòî êúëáî ïîëåêà ñå ðàçìîòàâàëî è ñå îáàãðÿëî îò
ðàíåíèÿ Áàÿí.
Íà îòâúäíèÿ áðÿã ñå ïîÿâèë áÿë êîííèê! Õàçàðèòå îáúðíàëè êîíå è
ïîáåãíàëè. Òå çíàåëè êîé å òîé – Àñïàðóõ. Ñëåä êàòî è ïîñëåäíèÿò îò
Áàÿíîâàòà äðóæèíà ìèíàë ïðåç áðîäà, Àñïàðóõ ïðåãúðíàë ñåñòðà ñè è ÿ ïîâåë
êúì àãúëà, âèñîêî â ïëàíèíàòà. Êîãàòî ñòèãíàëè ãîðå íà áèëîòî, áðàòúò
èçòðèë ñúëçèòå íà Õóáà è äàë çíàê, ÷å ùå ãîâîðè. Ãëàøàòàè ïîâòàðÿëè äóìèòå
ìó åäèí ñëåä äðóã, çà äà ãè ÷óÿò âñè÷êè áúëãàðè:
-Áðàòÿ, – èçâèñèë ãëàñ ìëàäèÿò õàí. – åäíà çàðúêà íè îñòàâè êàíàþâèãè
Êóáðàò – ìîÿò áàùà: äà íå ñå äåëèì è ðàçäåëÿìå. À íèå íå ÿ èçïúëíèõìå.
Ñåãà ïëàùàìå ñ êðúâ, ñ áðàòñêà êðúâ!
Õàí Àñïàðóõ âäèãíàë âèñîêî êúðâàâèÿ êîíåö è òðúãíàë ñðåä âîéíèöèòå.
Âîèíèòå ïàäàëè ïî î÷è íà çåìÿòà. Àñïàðóõ ãè âäèãàë è ãè çàêè÷âàë ñ
áÿëî-àëåíàòà íèøêà. È êîãàòî êîíåöúò ñâúðøèë, òîé – êîëîáúðúò íà âñè÷êè
áúëãàðè – êîëåíè÷èë è èçäèãíàë ãëàñ:
-Î, Òàíãðà, ñúçäàòåëþ íà âñè÷êè ñúòâîðåíè íåùà, Íåáå, êîåòî ïîä÷èíÿâà
âñè÷êè íà ñâîÿ ðåä, íàïðàâè òàêà, ÷å êîãàòî ïîòðÿáâà, òåçè êúñ÷åòà äà ñå
ñúåäèíÿò îòíîâî â åäíî öÿëî áåç íà÷àëî è áåç êðàé…
Òàêà ñå å ðîäèë åäèí îò íàé-õóáàâèòå áúëãàðñêè îáè÷àè – îáè÷àÿò äà ñå
êè÷èì ñ ìàðòåíèöè. Çàòîâà íèå, áúëãàðèòå, íà ïúðâèÿ äåí îò ïðîëåòíèÿ
ìåñåö, êîéòî äíåñ íàðè÷àìå ìàðò, ñå çàêè÷âàìå ñ áÿëî-àëåí êîíåö, òà
íèøêàòà, êîÿòî íè ñâúðçâà, äà íå ñå ïðåêúñâà.
Äà ñìå çäðàâè! Äà ñìå âåñåëè! Äà ñìå ùàñòëèâè! Äà ñìå áúëãàðè!
Ñ õóáîñò ñðåùó çëîòî – êàê õóáàâî ãî å êàçàë íàðîäúò!
777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777
http://islan.dir.bg/
Àâàêóì Ìëå÷îê - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë
Àäàì Êîëíèê - áäèíñêè âåëèê áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë
Àäàì Þñóô - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà Àøðàô Áàëóê,
1076–1118 ã.
Àçàí - áúëãàðñêè âîåâîäà îò Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà Àðáàò Îñ-Ëàäæ, XII-XIII â.
Àçàí Õàñàí - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà Ìèð Ìàõìóä,
1359–1380 ã.
Àçãàð - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà Ìàñãóò, 1025–1028 ã.
Àçìàð - áîëÿðèí îò êð. íà Õ²V - íà÷. íà ÕV â.
Àéÿð (Àâàð, Àéàð) - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà Ñóëàáèé,
727-760 ã.
Àéäàð - áúëãàðñêè âëàäåòåë, ñèí íà Òóêúé è áðàò íà Õåíäæåë, îò 827 äî 839 ã.
óïðàâëÿâà âúâ Âîëæñêà Áúëãàðèÿ
Àéäàð (Óðóñ Àéäàð) - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà êàí
Êàðàíäæàð è áàùà íà Äæèëêàí è Ëà÷èí, îê.815–855 ã.
Àéëàí (Àëàí)-Äóëî - ïðàáúëãàðñêè êíÿç â ðàéîíà îêîëî Àçîâñêî ìîðå, îê. 360 - 390
ã.
Àéìîí (Àìîí) – ëàíãîáàðäñêè àðèñòîêðàò îò áúëãàðñêè ïðîèçõîä, çàåäíî ñúñ
ñúíàðîäíèöèòå ñè Çàáàí è Ðîäàí â VI â. îïóñòîøèëè îáëàñòòà Ïðîâàíñ
Àéðàí Äèó Ñàê÷è - âåëèê áîèë, íàìåñòíèê (òàðõàí) â Óëàã, ñèí íà ßíàé-Êàáàí,
îòëè÷èë ñå ïðè çàùèòà íà ãðàíèöèòå ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã
Àêàìèð - âåëåãîñòèøêè óïðàâèòåë (àðõîíò) ïî âðåìåòî íà Êàðäàì
Àë-Ìîõàììåä Ñàèí-Þñóô Áàëèí-õóæà - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí
íà Ãàáäåë, 1502–1521ã., îò 1480 äî 1502ã. óïðàâëÿâà ñàìî ÷àë-÷åðåìøàíñêèÿ êëîí
Àëáeaí (Øàí Àëáàí Ðèùàâ, Àëáàÿí) áóðäæàíñêè âëàäåòåë, (îê. 430 - 450 ã.).
Íåãîâè ïîòîìöè áèëè öàð Ðóùàí (â ò. íàð. ×åðíà Áúëãàðèÿ), êàêòî è êíÿçà íà
÷åðíèãîâñêèòå êàâóè Àéáàò Ðèùàâ (1165-1185 ã.) è ñèíúò ìó Åëàóð (1185-1205 ã.).
Àëäèìèð - ñèí íà Âèòîìèð, óïðàâèòåë íà Ñîôèéñêàòà îáëàñò ïðåç âò. ïîë. íà XIII -
íà÷. XIV â.
Àëäîìèð - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Èâàí Àëåêñàíäúð
Àëåêñåé Ñëàâ - ñåñòðèí ñèí å íà öàðåòå Àñåí, Òåîäîð-Ïåòúð è Êàëîÿí, áðàòîâ÷åä íà
Áîðèë, 1207-1230 ã.
Àëåêñèé - ñåâàñò, óïðàâèòåë íà êðåïîñòòà Ñòàíåìàê ïî âðåìåòî íà Èâàí Àñåí II
Àëåêñèé Òàðèäèí - âåëèê áîëÿðèí îò Ìîðîâèçä ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë
Àëåêñèé Õóíîë - ñàìïñèñ ïî âðåìåòî íà Ïðåñèÿí è Áîðèñ I-Ìèõàèë
Àëìóø (Àëìè÷, Àëìàñ ßãàôàð, Àëìúø Äæàôàð) - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà
Áúëãàðèÿ, ñèí íà Äæèëêàí, 895–925 ã., îáåäèíèë âñè÷êè âîëæñêè áúëãàðè â åäíà
äúðæàâà ñëåä 922 ã.
Àëîãîáîòóð - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I
Àëï-Èëèòâåð (Èëòèâàð, Àëòåáåð) - ñàâèðñêè (õîíñêè) âëàäåòåë, êð. íà VII - íà÷.
íà VIII â. (670-710 ã.)
Àëòèàñ - õîíñêè âîåíà÷àëíèê íà âèçàíòèéñêà ñëóæáà, îê. 530-540 ã.
Àëòîìàí - áîëÿðèí îò XIV-XV â.
Àëöåê - áúëãàðñêè âîåíà÷àëíèê â Àðìåíèÿ, âåðîÿòíî ñèí íà Âàíàíä è áðàò íà Òîõ
(Òîõåí), êð. íà I â.
Àëöèîê - ïðàáúëãàðñêè âîæä ïî âðåìåòî íà Êóáðàò, ïðåç 632 ã. çàñåëâà áúëãàðè âúâ
Âåíåöèÿ, Èòàëèÿ, îê. 620 - 640 ã.
Àìáàçóê - õîíñêè âîåíà÷àëíèê â Êàâêàç, êð. íà V - íà÷. íà VI â.
Àíàãàé (Àíàãåé) - óòèãóðñêè âëàäåòåë, îê. 560-567 ã., îò 567 äî îê. 581 ã. å
òóðñêè âàñàë, óïðàâèòåë íà ÷àñò îò óòèãóðèòå
Àíàñòàñèé - áîèë ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I
Àíàñòàñèé - áúëãàðñêè âîåíà÷àëíèê íà âèçàíòèéñêà ñëóæáà, ñèí íà Ôëàâèé Àíàñòàñèé
è áðàò íà Éîàíåñ, ñòàâà êîíñóë îê. 530 ã., óìèðà îê. 571 ã.
Àíãåëàðèé (Àíãåëàðè) - áîèë ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I
Àíäðåé - âàòàõ ïî âðåìåòî íà Êàëîÿí
Àíçèé (Àíçè Çåðà, Àíç) - áîëÿðèí (âåñòîíîñåö) îò IX â.
Àí÷åê - áîëÿðèí îò XI â.
Àíòèì - âîåâîäà ïî âðåìåòî íà Ïåòúð Äåëÿí
Àðáàò - áúëãàðñêè óïðàâèòåë âúâ Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà Àëìóø è áðàò íà Ãàçàí,
Ìèêàèë è Ìàëàé, îòúæäåñòâÿâàí îò íÿêîè èñòîðèöè ñ âîäà÷à íà "ìîäæàðèòå" Àðïàä
Àðáàò Îñ-Ëàäæ - áúëãàðñêè âîåâîäà (óïðàâèòåë) íà Ìîñêâà, ñèí íà Øàìãóí, êð. íà
XII â.
Àðãåê - ñàâèðñêè (õîíñêè) âîåíà÷àëíèê, îòëè÷èë ñå â áèòêàòà ïðè Åäåñà - 543 ã.
Àðäàãàñò - óëè÷êè êíÿç, ñèí íà Ñâåòîñëàâ, æóïàí ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã
Àðåîáèíä - áúëãàðñêè âîåíà÷àëíèê íà âèçàíòèéñêà ñëóæáà, ñèí íà Àíàñòàñèé, ñòàâà
êîíñóë îê. 550 ã.
Àðòàâàí (Àðøàâàí) - áúëãàðñêè êíÿç íà Âàíàíä, óïðàâëÿâàë áúëãàðèòå â Àðìåíèÿ
ñëåä êíÿç Îðîò, ñð. íà IV â.
Àðöî - ñòîòíèê ïî âðåìåòî íà Èâàí Øèøìàí
Àðúêàí - õîíñêè âîåíà÷àëíèê, ðîäíèíà íà Àòèëà, íà÷. íà V â.
Àñåí - áðàò íà ñêîïñêèòå áîëÿðè Ðàäîñëàâ è Âëàäèìèð, Õ²V â.
Àñåí - õèëÿäíèê, óïðàâèòåë íà Îâå÷ ïî âðåìåòî íà Èâàí Øèøìàí
Àñêàë - áúëãàðñêè âëàäåòåë îò Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, îò ðîäà Åñåãåð, îæåíèë ñå çà
äúùåðÿòà íà âëàäåòåëÿ Àëìóø, íà÷. íà X â.
Àñêàë - óïðàâèòåë (ãîñïîäàð) íà þæíèòå ÷åðåìèøè, ëîÿëíè êúì êàíà íà Âîëæñêà
Áúëãàðèÿ, ñð. íà X â.
Àñêóì (Àêóì) - õóíñêè âîåíà÷àëíèê íà Èëèðèê ïî âðåìåòî íà èìïåðàòîð Þñòèíèÿí,
ñð. íà VI â., ïðåç 539 ã. áèë çàëîâåí îò áúëãàðèòå íà Áóëãåð è Äðîíã
Àñôèð - áîëÿðèí îò Èçòî÷íà Òðàêèÿ, ñð. íà IX â., õðèñòèÿíñêè âîäà÷, óáèò ïðè
ãîíåíèÿòà ñðåùó õðèñòèÿíèòå
Àòàêàì - õîíñêè âîåíà÷àëíèê îò öàðñêè ðîä, ñð. íà V â.
Àóäàí - áîëÿðèí îò IX-X â., ñèí íà Êóìàí Òàíèø è áðàò íà Ìèêàèë, ïðåç 894 ã.,
çàåäíî ñ Óãúð Ëà÷èíè è Àðáàò íàïðàâèë íåóñïåøåí îïèò äà ñâàëè îò âëàñò Ñèìåîí I
Àóëóäçåíèñ - òðàêèéñêè âîåíåí-áóðãàðèé* îò åìï. Ïèçîñ (ïðè ñ. ×àêàðëàð,
×èðïàíñêî), íà÷. íà III â., òîé áèë îñâîáîäåí îò çàäúëæåíèåòî äà îõðàíÿâà
áóðãàðèòå
Àõàä Ìîñõà - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà Àçãàð, 1061–1076 ã.
Àõòóì (Àéòîí, Îõòóì, Îòóì, Óò) - æóïàí, âíóê íà Ãëàä, íà÷. íà XI â.
Àøðàô-Êàí Áàëóê - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà Òèìàð,
1028–1061 ã.
Áàãèë - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë, çà ÷èÿòî ñåñòðà áèë æåíåí, ñèí å íà Äàíè÷
(Äàíèø)
Áàäàí (Áàäî) - áîëÿðèí îò êð. íà XIII â.
Áàäèë (Áàäóë, Áàäåë) - áîëÿðèí îò XIV â.
Áàéêèë (Áàéêàí, Áàéë) - áîëÿðèí îò XIV â.
Áàêîé (Áàêóí, Áàêóë) - áîëÿðèí îò IX-X â.
Áàëàé (Áàëàë) - áîëÿðèí îò XIV â.
Áàëàñ - õîíñêè âîæä â àðìèÿòà íà âèçàíòèéñêèÿ ïúëêîâîäåö Âåëèçàðèé, ñð. íà VI â.
Áàëàõ - ñàâèðñêè (õîíñêè) âëàäåòåë îê. 500-520 ã.
Áàëäîé (Áàëäîñ, Áàëäþ) - áîëÿðèí îò êðåïîñòòà Åçåðî â Þæíà Ìàêåäîíèÿ, âäèãíàë
âúñòàíèå ñðåùó âèçàíòèéöèòå çàåäíî ñúñ ñèíîâåòå ñè ïðåç 975 ã.
Áàëäüî - âîåâîäà ïî âðåìåòî íà Áîðèë
Áàëäþ (Áàëäüî, Áàëäàí) - áîëÿðèí îò êð. íà XIII â.
Áàëäþ - áîëÿðèí, ñèí íà Áàëäþ, XIV â.
Áàëäþ - áîëÿðèí, ñèí íà Áàëäþ è âíóê íà Áàëäþ, êð. íà XIV â.
Áàëèê (Áàëèé) - êàðâóíñêè áîëÿðèí, 1340 - 1356 ã.
Áàëêî - áîëÿðèí, ìîðñêè êàïèòàí îò XIV â.
Áàëìàõ – ñàâèðñêè âîåíà÷àëíèê, ó÷àâñòâàë â 555 ã. êàòî âèçàíòèéñêè ñúþçíèê âúâ
âîéíàòà ñ Èðàí
Áàëòàí Ëàáóö - áúëãàðñêè âåëìîæà îò íà÷. íà VIII â., ñèí íà Õðåëáóä
Áàëòî (Áàëòàîãëó, Áàëòàîé) - ïîòîìúê íà Áàëäþ, XV â.
Áàíäæàð (Áàíäæà) - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Áîðèñ I-Ìèõàèë, ñèí íà Òàðõàí è áðàò íà
Êóøòàí-Áàêñàí
Áàíêî - âëàñòåë ïî âðåìåòî íà Áîðèë
Áàðàäæ - áîëÿðèí îò íà÷. íà XI â., ñèí íà Øàìèë è çåò íà Èáðàêèì
Áàðèñ (Áîðèñ) - êíÿç âúâ Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà Áîëþìèð è áðàò íà Ãëéåá
Áàðîò (Áàðîòà, Ïàðîòà, Áàðîòèí) - áîëÿðèí îò Çàïàäíèòå Ðîäîïè, XI-XII â.
Áàðñåõ (Áàðñèõ, Áàðúñ) - áúëãàðñêè óïðàâèòåë îò Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, VI-VII â.
Áàò Òèìåð (Áó-Òèìåð) - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà Áàòáàé
(Áàò Áàÿí), 690-700 ã.
Áàò Óãèð - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà Äæèëêàí è áðàò íà
Àëìóø, 882–895 ã.
Áàòàñ - áàãàèí ïî âðåìåòî íà Êðóì è Îìóðòàã
Áàòàóë - áàãàòóð áàãàèí ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I
Áàòáàé (Áàò Áàÿí, Áåçìåð) - áúëãàðñêè õàí, îò 667 äî 690 ã. óïðàâëÿâà êàòî
õàçàðñêè âàñàë ×åðíà Áúëãàðèÿ
Áàòèë (Áàòèí, Áàòîé) - áîëÿðèí îò XIV â.
Áàòèð - âåëèê áîèë, íàìåñòíèê (òàðõàí) â Óëàã, ñèí íà Àéðàí Äèó Ñàê÷è, êð. íà IX
â.
Áàõÿí - òàðêàí îò ðîäà Êóáèàð ïî âðåìåòî íà Àñïàðóõ
Áåãóíåê - ïîòîïñêè ÷åëíèê (ñòîòíèê) ïî âðåìåòî íà Àñïàðóõ
Áåæàí (Áåæóë) - áîëÿðèí îò XIII â.
Áåçìèð - ñëàâÿíñêè âåëìîæà ïî âðåìåòî íà Àñïàðóõ
Áåëàð - ïðàáúëãàðñêè êíÿç â ðàéîíà îêîëî Àçîâñêî ìîðå, îê. 360 - 390 ã.
Áåëàóð - âèäèíñêè âëàäåòåë, áðàò íà Ìèõàèë III Øèøìàí, 1329 - 1333 ã.
Áåëîñëàâ - áîëÿðèí (àëàãàòîð) ïî âðåìåòî íà Èâàí Àëåêñàíäúð
Áåðèñëàâ - ñåâàñò îò Õ²²²-Õ²V â.
Áåðàí (Áåðèâîé, Áåðè÷, Áåðèêóë, Áåðî) - áîëÿðèí îò XI â.
Áåðêàí (Áåðêà) - áúëãàðñêè âëàäåòåë îò Âîëæñêà Áúëãàðèÿ â ãð. Áîëãàð, îê.
1250-1270 ã.
Áåñîí (Áåñ, Áåç) - òðàêèéñêè (áåñêè) âîåíà÷àëíèê îò VII â., áàùà íà Ìàâðîí
Áåñàð - áîëÿðèí îò XIII â.
Áèäæî (Áèæäî) - áîëÿðèí îò XIII â.
Áèé Îìàð - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà Àçàí Õàñàí, 1380–1422
ã.
Áèëàõ (Áèëëà, Áèëåé, Áèëó, Áèëàé) - áúëãàðñêè (áàøêèðñêè) ïðåäâîäèòåë (öàð, õàí)
îò öàðñòâîòî Êóíêàð, îòòàòúê Öàðèãðàä, îê. 950 - 970 ã. Ìîõàìåäàíèí, îòèøúë â
Óíãàðèÿ ïî âðåìåòî íà ïðèíö Òàêñîíè (955-972 ã.).
Áèðåãåò (Áèð-Åãåò) - êíÿç, ñèí íà Ñàáèí, èìàë äâå æåíè - âèçàíòèéñêà è
áóëãàðî-õàçàðñêà êíÿãèíÿ, ìèíàë íà âèçàíòèéñêà ñëóæáà
Áèòîìåð (Áèòîìèð, Áèòîì, Áèòóí, Áèòîø) - áîèë îò VII-VIII â.
Áè÷èí - áîëÿðèí îò XIV â.
Áèøåê (Áèøêî) - áîëÿðèí îò XIV â.
Áîáàë (Áîáàò, Áîáàòèí) - áîëÿðèí îò XIII-XIV â.
Áîãäàí - âëàñòåë (äåñïîò) ïî âðåìåòî íà Àñåí, Òåîäîð-Ïåòúð, Êàëîÿí è Áîðèë
Áîãäàí - ñàìîâîäåíñêè áîëÿðèí (ñòîòíèê) îò XIV â.
Áîãäàí - è÷óðãó áîèë (âîåâîäà), óïðàâèòåë (òîïàðõ) íà „âúòðåøíèòå êðåïîñòè“,
íà÷. íà XI â.
Áîãèñëàâ - ñåòèí-áàãàèí ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I
Áîãîé Ãàâðà - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Áîðèñ I-Ìèõàèë
Áîãîìèë Ðÿïàòà - óëè÷êè âîåíà÷àëíèê ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã
Áîãîìèð - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ñìèëåö è Òåîäîð-Ñâåòîñëàâ
Áîãîð - ÷åòíèê ïî âðåìåòî íà Ñìèëåö è Òåîäîð-Ñâåòîñëàâ
Áîãîðèñ - âåëìîæà (áîëÿðèí) ïî âðåìåòî íà Èâàí Àñåí II
Áîäðàã (Áîäêî) - áîëÿðèí îò XI-XII â.
Áîæèäàð - óëè÷êè âîåíà÷àëíèê ïî âðìåòî íà Îìóðòàã
Áîéêî - ñòðàòîð ïî âðåìåòî íà Áîðèë
Áîéêî - âíóê íà Äðàãàí, êð. íà XV â.
Áîëãàð - áúëãàðñêè âëàäåòåë, ñèí íà Èëåê, îò 743 äî 809 ã. óïðàâëÿâà âúâ Âîëæñêà
Áúëãàðèÿ
Áîëãîðîñ - áúëãàðñêè âëàäåòåë â Èáåðèÿ, ïðúâ öàð â çåìèòå íà äí. Èñïàíèÿ (êðàë
íà Èñïàíèÿ), îê. 375-400 ã.
Áîëåø (Áîëàí, Áîëÿí) - áîëÿðèí îò X-XI â.
Áîë÷èí (Áàëêèí) - áîëÿðèí îò XIV â.
Áîëþìèð - êíÿç â Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà Óãîð Áîðèñ, çà íÿêîè èäåíòè÷åí ñ
Âëàäèìèð, êîéòî å ïîëóáðàò íà ßðîïîëê è Îëåã, áàùà íà Èçÿñëàâ, Ìúñòèñëàâ,
ßðîñëàâ, Âñåâîëîä, Ñâåòîïîëê, Âúéøåñëàâ, Áîðèñ è Ãëåá
Áîðàí (Áîðóí) - áîëÿðèí îò XIV â.
Áîðèñ - óïðàâèòåë âúâ Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà Äæóíò, çàåäíî ñ Äæåíèê è Àáäàëëàõ
äîêàðàë Àõìåä èáí Ôàäëàí â Áîëãàð ïðåç 922 ã.
Áîðèñ - ðàòíèê ïî âðåìåòî íà Àñïàðóõ, áàùà íà Òóêòóë
Áîðèñ Èëèöà - ïðåñëàâñêè áîëÿðèí (õèëÿäíèê) ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I è Ïåòúð I
Áîðèñëàâ - âåëèê âîåâîäà ïî âðåìåòî íà Èâàí Àñåí II, ñèí íà Ðàäîìèð
Áîðîé (Áîðè÷, Áîðÿí, Áîðèâîé) - áîëÿðèí îò IX-X â.
Áîñèëêî - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Àñåí, Òåîäîð-Ïåòúð è Êàëîÿí
Áîêñóí (Áîêñó, Áîñêó) - áúëãàðñêè (áàøêèðñêè) ïðåäâîäèòåë (öàð, õàí) îò
öàðñòâîòî Êóíêàð, îòòàòúê Öàðèãðàä, îê. 950 - 970 ã. Îòèøúë â Óíãàðèÿ.
Ìîõàìåäàíèí, îòèøúë â Óíãàðèÿ ïî âðåìåòî íà ïðèíö Òàêñîíè (955-972 ã.).
Áîñÿí (Áîñüî) - áîëÿðèí îò XIV â.
Áîòêî (Áàòèë) - ñúðàòíèê íà Ïåòúð Äåëÿí, ïî âñÿêà âåðîÿòíîñò óïðàâèòåë íà Ñðåäåö
Áîòóë - ñèí íà æóïàí Áóòàèë, IX â., áàùà íà Êàðà÷
Áîòóë - áîëÿðèí îò êð. íà XIV â.
Áîõàí - âîåíà÷àëíèê îò ñìåñåí óòèãóðî-òþðêñêè ïðîèçõîä (ðîäèòåëèòå ìó áèëè îò
ðîäîâåòå Óòÿê è Òóðÿê), îê. 560-580 ã., îáñàæäà ãð. Áîñïîð ïðåç 576 ã.
Áîõÿí (Áîÿ, Áîõÿ) - ñèí íà Ñòðåçèìèð, XI â.
Áîÿí - áúëãàðñêè áîëÿðèí âúâ Âîëæñêà Áúëãàðèÿ îò ñð. íà X â., áðàò íà Åñõà÷,
íà÷àëíèê íà êóðñàáàèòå ïðè êàíîâåòå Ìèêàèë ßëêàó è ñèíà ìó Ìîõàììåä
Áîÿí - öåïèíñêè áîëÿðèí îò XIV â.
Áîÿí - âîåíà÷àëíèê (áîèë) ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã
Áðàíèìèð - ñèí íà Ïúðâàí, êð. íà XIV â.
Áðàíèñëàâ - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ñìèëåö è Òåîäîð-Ñâåòîñëàâ
Áðàíèñëàâ - áúëãàðñêè êîìàíäèð â Áàíàòñêà Áúëãàðèÿ, íà÷. íà XV â.
Áðàíèñëàâ Ëàáóö - áúëãàðñêè áîëÿðèí îò ñð. íà X â., ñèí íà Âåëÿí
Áðàíêî - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ìèõàèë III Øèøìàí
Áðåí Òàøðàö - áúëãàðñêè âîåíà÷àëíèê â Àðìåíèÿ, ñð. íà V â.
Áóäèì - áúëãàðñêè âîåíà÷àëíèê, ñèí íà Êðóì, íàìåñòíèê-óïðàâèòåë (ðåãåíò, òàðõàí)
âúâ Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, îê. 805-815 ã., ïîñòðîèë ãðàäîâåòå Äæèð, Ìåí è Øàìëèí
Áóäèìúë (Áóäèìë) - áúëãàðñêè áîëÿðèí â Äóêëÿ, îê.850-900 ã.
Áóçàí (Ãóíäî Áóçàí, Ãóíäîêèñ, Áóçàì, Ãóíäèîê) – âëàäåòåë íà áúëãàðèòå, îê. V-VI
â., âåðîÿòíî å ñèí íà Åðíàê
Áóëãàðèîñ (Áóëãàðèñ) - ïðàáúëãàðñêè âîæä, ïðåñåëèë 10000 ïðàáúëãàðè îò Âúòðåøíà
Ñêèòèÿ (Ïàìèð) â Ìèçèÿ è Äàêèÿ, áðàò íà Õàçãàðèîñ è Ñàáèðèóñ (Ñàáèð-Êóáað), îê.
580 - 600 ã.
Áóëãå - áîèë ïî âðåìåòî íà Êðóì è Îìóðòàã
Áóëãåð (Áóëãàð) - ïðàáúëãàðñêè âîæä îò ñð. íà VI â., ïðåç 538-539 ã. çàåäíî ñ
Äðîíã ðàçáèëè âèçàíòèéñêèÿ ñòðàòèëàò Þñòèí è íàõëóëè â Òðàêèÿ (Ïî âñÿêà
âåðîÿòíîñò å Âóêè÷.)
Áóëèìåð - áúëãàðñêè îëãóòàðêàí âúâ Âîëæñêà Áúëãàðèÿ îò ñð. íà X â.
Áóëóþì Îðäó Ìóãàëèì (Áóëãîì, Áóëþì) - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà Áúëãàðèÿ,
âíóê íà Ìîõàììåä Àëàì è ñèí íà Èñìàèë Ãàëèì, 1323–1340 ã.
Áóëõàð - áúëãàðñêè âîåíà÷àëíèê â Àðìåíèÿ, âåðîÿòíî áðàò íà Âàíàíä è Äîêñ, îê. I
â.
Áóðàø Áàðàäæ - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ãîëåìèÿ ñèí íà Ãàáäåë
Ìóìèí, 1480–1502 ã., îò 1502 äî 1508 ã. óïðàâëÿâà ñàìî å÷êå-êàçàíñêèÿ êëîí
Áóðèë (Áóðÿí) - áîëÿðèí îò êð. íà XIV â.
Áóòàèë (Áîóòàóë ×àáàí) - æóïàí ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã
Âàäàíä (Âàíàíä II) - áúëãàðñêè âîæä â Àðìåíèÿ, âíóê íà Âàíàíä I, çàãèâà â áîé ñ
ðèìëÿíèòå ïðåç 59-60 ã. í.å.
Âàðàêóð - áîèë (âîåíà÷àëíèê) îò IX â. îò Îâå÷êàòà îáëàñò
Âàðäàí - ñòðàòåã ïî âðåìåòî íà Êðóì, Îìóðòàã, Ìàëàìèð, Ïðåñèÿí è Áîðèñ I, ñèí íà
Êîðäèë
Âàðíåêàíçèé (Âàðåíêàí) - áúëãàðñêè õåðöîã, êîìåíäàíò íà êðåïîñòòà Òè÷èíî, îê.
571-595 ã., ñòàíà àáñîëþòåí ãîñïîäàð íà Ïàâèà, íî ïîñëå áèë óáèò
Âàñèëèé - âåëèê áîëÿðèí, ãëàâåí èíòåíäàíò íà âîéñêàòà ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I,
ñèí íà êíÿç Ñåìèð
Âàñèëèé - ïðåçâèòåð ïî âðåìåòî íà Àñåí, Òåîäîð-Ïåòúð è Êàëîÿí
Âàñèëèé Âàìïóëèí - ñåâàñò, íàçíà÷åí â Ìåëíèê ïðåç 1205 ã. îò Êàëîÿí
Âåëåãíåâ - ñèí íà Ñîíäîêå è áðàò íà Ìèõàèë, X â.
Âåëåìèð - âîåâîäà îò êð. íà XIV â.
Âåëèêî Áó÷èí - âåëèê áîëÿðèí îò Ñðåäåö ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë
Âåëèñëàâ - áúëãàðñêè æóïàí íà ñðúáñêà ñëóæáà, XI â.
Âåëÿí - ñåâàñò ïî âðåìåòî íà Àñåí, Òåîäîð-Ïåòúð è Êàëîÿí
Âåëÿí Ëàáóö - áúëãàðñêè áîëÿðèí îò íà÷. íà X â., ñèí íà Ëàäîìèð
Âåíàñåï - áàðñèëñêè è õàçàðñêè âëàäåòåë ïî âðåìåòî íà àðìåíñêèÿ öàð Âàëàðàø
(193-217 ã.)
Âèäóë - êàñòðîôèëàêñ ïî âðåìåòî íà Àñåí, Òåîäîð-Ïåòúð, Êàëîÿí è Áîðèë
Âèëàõ - ÷óâàøêè âëàäåòåë
Âèðàã - áîëÿðèí âúâ Âîëæñêà Áúëãàðèÿ îò ñð. íà X â., âëàäåòåë íà ÷óâàøèòå
Âèòàí Áîñîòà - áîëÿðèí îò Ñóêîâî ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë, íåãîâ ïîòîìúê å
áîãîìèëñêèÿ âîäà÷ Êèðèë Áîñîòà
Âèòîìèð - äåñïîò îò ñð. íà XIII â.
Âèòîìèð - áîëÿðèí, óïðàâèòåë íà Ñðåäåö ïðåç Õ²V â.
Âëàä - áîëÿðèí (ïðàõòîð) ïî âðåìåòî íà Àñåí, Òåîäîð-Ïåòúð è Êàëîÿí
Âëàäèìèð - ñåâàñò ïî âðåìåòî íà Èâàí Àñåí II, áðàò íà Ôðàíãîñ
Âëàäèìèð - áðàò íà ñêîïñêèòå áîëÿðè Ðàäîñëàâ è Àñåí, Õ²V â.
Âëàäèìèð - âåëèê ïðèìèêþð ïî âðåìåòî íà Ñìèëåö è Òåîäîð-Ñâåòîñëàâ
Âëàäèìèð - ïðîòîâåñòèàðèé ïî âðåìåòî íà Èâàí Øèøìàí
Âëàäèñëàâ - âîåâîäà ïî âðåìåòî íà Ñìèëåö è Òåîäîð-Ñâåòîñëàâ
Âëàäèñëàâ - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Èâàí Àëåêñàíäúð
Âëàäèñëàâ - áúëãàðñêè êîìàíäèð â Áàíàòñêà Áúëãàðèÿ, íà÷. íà XV â.
Âëàéêî - áúëãàðñêè êîìàíäèð â Áàíàòñêà Áúëãàðèÿ, íà÷. íà XV â.
Âëàñèé - ïðåçâèòåð ïî âðåìåòî íà Àñåí, Òåîäîð-Ïåòúð è Êàëîÿí
Âîåâèíê (Âîéâèíã) Ëàáóö - áúëãàðñêè âåëìîæà îò êð. íà VI â., ñèí íà Åëìèð
Âîèëàñ (Âîèëà) - áîèë, ïúëêîâîäåö ïî âðåìåòî íà Ïàãàí
Âîéìèð - ñèí íà áîëÿðèíà Äèìèòúð, Õ²V â.
Âîéìèð - óëè÷êè âîåíà÷àëíèê ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã
Âîéñèë - èçóðãó êîëîâúð ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I
Âîéñèë - âëàäåòåë â Êîïñèñ (äí. Ñîïîò), áðàò íà Ñìèëåö, 1322 - 1324 ã.
Âîéñèë - ïúðâè ïðîòîêåëèîò ïî âðåìåòî íà Èâàí Øèøìàí
Âîèñëàâ - áîëÿðèí îò XIV â.
Âîéöåõ - ñåòèí áàãàèí ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I
Âîëåã (Âóêè÷) - ïðàáúëãàðñêè âîæä îò íà÷. íà V â.
Âîíçèëåõ - ÷èãîò ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I
Âîíòåê - ñåòèí-áàãàèí ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã
Âîðäóí (Âîðäèë, Âàðäóë, Âàðäèí) - áîëÿðèí, ñïîðåä íÿêîè áàùà íà âîåâîäàòà Ìîì÷èë
è ñèí íà áîëÿðèíà Ïàãàí
Âðåí Âàíàíäàöè - áúëãàðñêè âîåíà÷àëíèê, â 482 ã. â Íåðñåõàïàòñêàòà áèòêà å
íà÷åëî íà àðìåíñêèÿ ñòðàòåãè÷åñêè ðåçåðâ
Âñåìèð - áîëÿðèí îò XIII-XIV â.
Âñåñëàâ - ñðåäåöêè êîìèò ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë
Âóêåë (Âîóêåë) - áîëÿðèí îò IX-X â.
Âóíä (Âóíäóð, Âàíàíä, Âõíäóð Áóëãàð-Áóíä, Âëíäóð) - âîæä íà áúëãàðèòå, íàðå÷åíè
âõíäóð áîëãàð èëè âàíàíäè â Àðìåíèÿ, îê. 140-190 ã.
Ãàáäåë Ìóìèí (Àáäåë Ìóìèí) - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà
ßáúéê, 1469–1480 ã., ñëåä íåãî ñå ðàçäåëÿò íà å÷êå-êàçàíñê è ÷àë-÷åðåìøàíñêè
êëîí
Ãàáäóë Êàðàìàò (Ãàáäóëëà) - âåëèê áîèë ïî âðåìåòî íà Áîðèñ I-Ìèõàèë, ñèí íà
Äæàëìàò Óëóøêàí, íàêàçàí ñúñ ñìúðò îò Áîðèñ çàðàäè îòêàç äà ïðèåìå
õðèñòèÿíñòâîòî
Ãàâðàèë (Ãàâðà) - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë
Ãàâðàèë - âåëèê ëîãîòåò ïî âðåìåòî íà Èâàí Àñåí II, ñïîðåä íÿêîè å áðàò íà Áîðèë
Ãàâðèë - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Áîðèë
Ãàãàí - áîëÿðèí îò ñ. Ãîðíî Íîâêîâî, â ðàéîíà íà Ïðåñëàâñêàòà ïëàíèíà, êð. íà
XIII â., èìàë òåðèòîðèàëåí ñïîð ñ Õèíòî
Ãàçàí - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà Àëìóø è áðàò íà Àðáàò,
Ìèêàèë è Ìàëàé, 925–930 ã.
Ãàçè-Áàðàäæ Áóðóíäàé - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ïðàâíóê íà
Øàìãóí, âíóê íà Àðáàò Îñ-Ëàäæ è ñèí íà Àçàí, 1236–1242 ã.
Ãàëåé (Ãàëîâàí) - áîëÿðèí îò XII-XIII â.
Ãàëèé (Ãàëèð) - ¬ õóíñêè âîåíà÷àëíèê, îê. 440 - 460 ã.
Ãàëèáåé - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà Áèé Îìàð, 1422–1437 ã.
Ãàëèìáåê (Ãàëèì-Áåê) - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà
Ãàçè-Áàðàäæ, 1267–1293 ã.
Ãàíéå (Éóàíå) - áúëãàðñêè âåëìîæà, îê. VIII-IX â.
Ãàíîé (Ãàíàø, Ãàíóí) - áîëÿðèí îò XIV â.
Ãàðèçä (Ãàðèò, Ãàðèäèí, Ãàðàçä) - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I è Ïåòúð I,
ñïîðåä íÿêîè èñòîðèöè èìåòî å òðàêèéñêî (ñðâ. Ðàèçä, Õîðìèçä, Ìîðîâèçä,
Áóðåáèñò)
Ãàðèí (Ãàðóø, Ãàðåé) - áîëÿðèí îò XIII â.
Ãåëàí (Ãåëóø) - áîëÿðèí îò XIV â.
Ãåîðãè - ïðîòîñïàòàðèé ïî âðåìåòî íà Èâàí Àëåêñàíäúð
Ãåîðãè - áîèë ïî âðåìåòî íà Áîðèñ ²-Ìèõàèë
Ãåîðãè - áîëÿðèí (àëàãàòîð) ïî âðåìåòî íà Àñåí, Òåîäîð-Ïåòúð è Êàëîÿí
Ãåîðãè Âîéòåõ - îðãàíèçàòîð íà âòîðîòî ãîëÿìî âúñòàíèå ñðåùó âèçàíòèéñêîòî
âëàäè÷åñòâî, XI â.
Ãåîðãè Êè÷àâà - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë
Ãåîðãè Ñóðñóáóë (Ñóðñóâóë) - æóïàí òàðêàí ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I è êàâõàí ïðè
Ïåòúð I
Ãåîðãèé Öóëî - âèçàíòèéñêè àðèñòîêðàò îò ðîäà Äóëî, êîéòî ïðåç Õ² â. óïðàâëÿâà
ïðîâèíöèÿòà Õåðñîíåñ (ïîëóîñòðîâ Êðèì â äíåøíà Óêðàéíà)
Ãåðàñèì Êëåïà - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë
Ãåðãèí - ñèí íà ÷îáàíèíà Ìîì÷èë
Ãåðãóø (Ãåðãàø) - áîëÿðèí îò XIV â.
Ãåðóí (Ãåðóø) - áîëÿðèí îò XIV â.
Ãèéñàí - õóíñêè âîåíà÷àëíèê, îê. 440-460 ã.
Ãèëïóðèñ - òðàêèéñêè âîåíåí-áóðãàðèé îò åìï. Ïèçîñ (ïðè ñ. ×àêàðëàð, ×èðïàíñêî),
íà÷. íà III â., òîé áèë îñâîáîäåí îò çàäúëæåíèåòî äà îõðàíÿâà áóðãàðèòå
Ãèëÿä (Ãåëó, Ãåëóø) - áîëÿðèí îò Áúäèí ãðàä (Áäèí), óïðàâèòåë íà Òðàíñèëâàíèÿ ïî
âðåìåòî íà Ïåòúð I
Ãèõòóí - áîðèòàðêàí îò ðîäà Åðìèàð ïî âðåìåòî íà Ñåâàð è Êîðìèñîø
Ãëàä - áîëÿðèí îò ðîäà Åñåãåð, óïðàâèòåë íà áúëãàðñêèÿ Áàíàò ïî âðåìåòî íà
Ñèìåîí I, IX-X â.
Ãëéåá (Ãëåá, Ãëéá) - êíÿç âúâ Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà Áîëþìèð è áðàò íà Áàðèñ
Ãëîí - õîíñêè âîæä, âåðîÿòíî îò îíîãóðñêè ïðîèçõîä, íà÷. íà VI â., âîþâàë ñðåùó
öàðèöà Áîàðèêñ
Ãëîíèìèð Ëàáóö - áúëãàðñêè âåëìîæà îò ñð. íà VIII â., ñèí íà Áàëòàí
Ãîáèàñ (Ãîáèñ) - áúëãàðñêè âëàäåòåë, âòîðè êðàë â çåìèòå íà Èñïàíèÿ, ñèí íà
Áîëãîðîñ, îê. 400-425 ã.
Ãîäåñëàâ - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ñìèëåö è Òåîäîð-Ñâåòîñëàâ
Ãîäåñëàâ - áîëÿðèí îò íà÷. íà XIV â., áàùà íà Äåÿí
Ãîäåñëàâ - êàñòðîôèëàêñ ïî âðåìåòî íà Èâàí Øèøìàí
Ãîèìåð (Ãóèìåð) - áîëÿðèí îò IX â.
Ãîëèõ (Ãîëîé, Ãîëåø, Ãîëèí) - áîëÿðèí îò XIV â.
Ãîí÷àë - áîëÿðèí îò XIV â.
Ãîðàí - áîëÿðèí îò Äîðîñòîë, ñð. íà X â.
Ãîðàí - âîåâîäà îò êð. íà Õ²V â.
Ãîðàí - ñèí íà Ïúðâàí è áðàò íà Áðàíèìèð, êð. íà Õ²V â.
Ãîðóø - êîñòóðñêè âîåâîäà ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë
Ãîðóø Ëàáóö - áúëãàðñêè âåëìîæà îò êð. íà VII â., ñèí íà Çåíäàê
Ãîñíÿê - äîáðîâèøêè âåëìîæà ïî âðåìåòî íà Àñïàðóõ
Ãîñòèìèð - óëè÷êè âîåíà÷àëíèê ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã, áðàò íà ×åðíüî è áðàòîâ÷åä
íà Ðàäîñëàâ
Ãîñòèñëàâ - óëè÷êè âîåíà÷àëíèê-õèëÿäíèê ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã
Ãîòèë (Ãîòóí) - áîëÿðèí îò XII-XIII â.
Ãðèãîðàñ (Ãðèãîðà, Ãðèãîð) - ñòðàòåã, âåðîÿòíî îò òðàêèéñêè ïðîèçõîä ïî âðåìåòî
íà Êðóì
Ãðèãîðèé - ñåâàñò ïî âðåìåòî íà Èâàí Àñåí II
Ãðèãîðèé - ïðåçâèòåð ïî âðåìåòî íà Áîðèñ I-Ìèõàèë
Ãðîäóí - þê-áîèë ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã
Ãðîçäàí - áîëÿðèí, óïðàâèòåë íà Êàìåíîâî, êð. íà Õ²V â.
Ãðîçäþ - ïðîòîâåñòèàðèé ïî âðåìåòî íà Ñìèëåö è Òåîäîð-Ñâåòîñëàâ
Ãðîä (Ãðîò) - ïðàáúëãàðñêè âîæä, ïîêðúñòèë ñå è ñêëþ÷èë äîãîâîð ñ Âèçàíòèÿ ïðåç
528 ã., òîé è ïëåìåòî ìó îáèòàâàëè Êðèìñêèÿ ïîëóîñòðîâ, îê. 520 - 540 ã.
Ãðóè÷ (Ãðóèöà) - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Àñåí, Òåîäîð-Ïåòúð è Êàëîÿí
Ãðóìáàò (Êðóìáàò, Ãðóì-áàò, Ãðóìáàòåñ) - âëàäåòåë íà õèîíèòèòå (õîíîãóðèòå) â
Ñîãäèàíà è Áàêòðèÿ, ñð. íà IV â.
Ãðúä - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ìèõàèë III Øèøìàí
Ãóëÿí (Ãóëîé, Ãóëèí) - áîëÿðèí îò XIV â.
Ãõóòóã - è÷óðãó áîèë ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã
Äàáèë (Äàáüî) - áîëÿðèí îò XIII-XIV â.
Äàâèä Ðóäîêà - ïîëîæêè âîåâîäà ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë
Äàãàí (Äàìàí, Äàìèàí, Äèìèÿí) - áîëÿðèí îò XIII-XIV â.
Äàãîð (Äàãóë) - áîëÿðèí îò XIV â.
Äàìÿí - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ñìèëåö è Òåîäîð-Ñâåòîñëàâ
Äàìÿí - ñèí íà áîëÿðèíà Ìàðêî, êð. íà X â.
Äàìÿí - âîåâîäà, êàñòðîôèëàêñ íà êð. Áÿëãðàä äî Ïðåñëàâ ïî âðåìåòî íà Èâàéëî
Äàìÿí - áîëÿðèí (ñòîòíèê) ïî âðåìåòî íà Èâàí Øèøìàí
Äàí - êàòåïàí ïî âðåìåòî íà Àñåí, Òåîäîð-Ïåòúð è Êàëîÿí
Äàíàèë Êúø - ïðàâíóê íà Ñåêóë Êúø, ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë
Äàíè÷ (Äàíèø, Äàíúø) - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I, ñèí íà Áàòèð, êîéòî ñå
ïîëçâàë ñ ãîëÿìà ïî÷èò â öàðñêèÿ äâîð
Äàóä - áîëÿðèí (âåðîÿòíî å áèë õóäàÿð) îò IX-X â., ñèí íà Ãàáäóë Êàðàìàò, áðàò
íà Êóìàí Òàíèø è Õàëèá Áàòèð, æèâÿë 100 ãîäèíè è óìðÿë îò óõàïâàíå íà çìèÿ
Äåâàøòè÷ (Äèâàø÷è÷) - ñîãäèéñêè (áúëãàðñêè) âëàäåòåë, íà÷. íà VIII â., îãëàâèë
âúñòàíèå íà ñîãäèéöèòå ïðåç 720-722 ã. ñðåùó çàâîåâàòåëèòå àðàáè
Äåéêî - áîëÿðèí (÷åëíèê), áðàòîâ÷åä íà êàòåïàí Ðåêèðàä, Õ²²² â.
Äåíêî - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Àñåí, Òåîäîð-Ïåòúð è Êàëîÿí
Äåëüî - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Àñåí, Òåîäîð-Ïåòúð è Êàëîÿí
Äåñèñëàâ - ñëàâÿíñêè æóïàí ïî âðåìåòî íà Àñïàðóõ
Äåøî - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Áîðèë è Èâàí Àñåí II
Äåÿí - ñåâàñòîêðàòîð ïî âðåìåòî íà Àñåí, Òåîäîð-Ïåòúð, Êàëîÿí è Áîðèë
Äåÿí - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Èâàí Àëåêñàíäúð, ñèí å íà Ãîäåñëàâ
Äæàëìàò Óëóøêàí - âåëèê áîèë îò IX â., ñèí íà Áèð-Åãåò è íåãîâàòà
õàçàðî-áóëãàðñêà æåíà, êîÿòî îñòàíàëà â Áúëãàðèÿ
Äæåëàë-åä-Äèí Àëòúíáåê Àëàí - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà
Îòÿê, 1229–1236 ã.
Äæèëàí - áîëÿðèí îò ñð. íà XI â., ñèí íà Áàðàäæ, ïîëó÷èë èìåòî ñè â ïàìåò íà
òîâà, ÷å ñå ðîäèë â ãîäèíàòà íà çìèÿòà
Äæèëêàí (Äæèëêè, Øèëêè) - áúëãàðñêè óïðàâèòåë (åëòåáåð) âúâ Âîëæñêà Áúëãàðèÿ,
ñèí íà Àéäàð, 855–882 ã., îò 858 äî 863 ã. ñå îòòåãëÿ â óêðåïåíèÿ ãðàä Êàðàäæàð
Äæèðàí (Äæèð Àçàí, Àñ Äæèð) - áúëãàðñêè íàìåñòíèê-óïðàâèòåë íà Áàùó (Êèåâ) ïî
âðåìåòî íà Äæèëêàí, ñèí íà Áóäèì, 858-863 ã.
Äæèÿí (Äæèÿ) - ñèí íà Ñòðåçèìèð
Äæóíò (Äæóí, Äæóíå) - ñúóïðàâèòåë ñúñ Ñàëàõáè íà Áàùó (Êèåâ), ñèí íà Äæèðàí, êð.
íà IX â.
Äæóíî - âîåâîäà ïî âðåìåòî íà Èâàí Øèøìàí è Èâàí Ñðàöèìèð
Äèàñêóïîðèë - òðàêèéñêè âîåíåí-áóðãàðèé îò åìï. Ïèçîñ (ïðè ñ. ×àêàðëàð,
×èðïàíñêî), íà÷. íà III â., òîé áèë îñâîáîäåí îò çàäúëæåíèåòî äà îõðàíÿâà
áóðãàðèòå
Äèìàí - ïðàõòîð ïî âðåìåòî íà Êàëîÿí è Áîðèë
Äèìåø - ðàòíèê îò ðîäà Óãàèí ïî âðåìåòî íà Êîðìèñîø è Âèíåõ, ñèí íà Îêñîí
Äèìèòðèé Ïîëåìàðõ - âîåâîäà, ïðúâ ñëåä êàâõàíà ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë, ïðåâçåìà
êð. Ñåðâèÿ
Äèìèòúð (Äðàãîìèð) - áðàò íà óçóðïàòîðà Èâàíêî
Äèìèòúð - áðàò íà äåñïîò Ñðàöèìèð, XIII-Õ²V â.
Äèìèòúð - êåôàëèÿ íà Êîçÿêãðàä, áàùà íà Âîéìèð, Õ²V â.
Äèìèòúð Òèõîí - óïðàâèòåë (âîåâîäà) íà êð. Êîëèäðîí ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë
Äîáåòèí (Äîáåòà) - áîëÿðèí îò X-XI â.
Äîáðåéøî - ïðåçâèòåð ïî âðåìåòî íà Áîðèë
Äîáðåíòè÷ (Äîáðåíòà) - óëè÷êè âîåíà÷àëíèê, ñòàðåéøèíà íà ðîä ïî âðåìåòî íà
Êàðäàì, Êðóì è Îìóðòàã
Äîáðåòèé (Äîáðåòà) - óïðàâèòåë ïî âðåìåòî íà Èâàí Àñåí II
Äîáðåø (Äîáðåøêî) - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë
Äîáðèí (Äîáðóí) - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Àñåí, Òåîäîð-Ïåòúð è Êàëîÿí
Äîáðèí (Äîáðèíÿ, Áàãàòóð Äîáðèí, Äèó-Áàðèí) - áúëãàðñêè âèòÿç (áàãàòóð) â Êèåâ,
ñèí íà Ìàëàé, êð. íà X â.
Äîáðîìèð - âîåâîäà (ëîãîòåò) îò êð. íà XIV â.
Äîáðîìèð Ïîñòîé (Äîáðîìèð Ìëàäè) - óïðàâèòåë (êåôàëèÿ) íà Ñêîïèå è ïîñëå íà
Âåðèÿ ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë
Äîáðîìèð Õðèç (Äîáðîìèð Õðúñ) - íåçàâèñèì âëàäåòåë â Ñòðóìèöà ïî âðåìåòî íà
Òåîäîð-Ïåòúð è Êàëîÿí
Äîáðîñëàâ - äåñïîò îò ñð. íà XIII â.
Äîáðîñëàâ - âîåâîäà ïî âðåìåòî íà Ìèõàèë III Øèøìàí, ñèí íà Ñòàí (Ñòàíèìèð)
Äîáðîñëàâ - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Èâàí Øèøìàí, ñèí íà çåëåíèãðàäñêèÿ âîåâîäà
Ñòàí
Äîáðîòèí (Äîáðîòà, Äîáðîòàí) - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Èâàí Øèøìàí è Èâàí Ñðàöèìèð
Äîáðîòè÷ (Äîáðîòèöà) - ñàìîñòîÿòåëåí âëàäåòåë íà Êàðâóíñêîòî äåñïîòñòâî îò 1354
äî 1386 ã., áðàò íà Áàëèê
Äîäàí (Äîäåê, Äîäèë, Äîäóí) - áîëÿðèí îò XIV â.
Äîêñ - áîèë-÷èãîò ïî âðåìåòî íà Àñïàðóõ
Äîêñ - áúëãàðñêè âîåíà÷àëíèê â Àðìåíèÿ, âåðîÿòíî áðàò íà Âàíàíä è Áóëõàð, îê. I
â.
Äîìåòàí (Äîìåòà) - óëè÷êè âîåíà÷àëíèê ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã
Äîìåòèàí - êàâõàí â Îõðèä ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë
Äîìåòèé (Äîìåòà) - óïðàâèòåë (êîìèò) íà îáëàñòòà Êóòìè÷åâèöà, îê.886-900 ã.,
çàìåíèë íà òàçè äëúæíîñò Êîòîêèé
Äðàãàí - ñèí íà Ðàëèê, ÕV â., äÿäî íà Áîéêî, ßâîð è Ñîòèð, âåðîÿòíî áàùà èì ñå
êàçâàë Áîäðèí?
Äðàãàí - íàé-ãîëåìèÿ ñèí íà Áîéêî, ïðàâíóê íà Äðàãàí, ÕVI â.
Äðàãàí - áîëÿðèí îò Õ²V â., áàùà íà Ìëàäåí
Äðàãàí - ïðîòîêåëèîò ïî âðåìåòî íà Ìèõàèë III Øèøìàí, Èâàí Ñòåôàí è Èâàí
Àëåêñàíäúð
Äðàãàí - áðàò íà ïðîòîñòðàòîðà Ðàäóë, XIII â.
Äðàãèí (Äðàãèÿ) - âåëèê ïðèìèêþð ïî âðåìåòî íà Èâàí Øèøìàí
Äðàãìàí - áîëÿðèí îò XIV-XV â.
Äðàãîâóë Ëàáóö - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë, Ãàâðèë-Ðàäîìèð è Èâàí Âëàäèñëàâ,
ñèí íà Áðàíèñëàâ
Äðàãîé - ñëàâÿíñêè âîåíà÷àëíèê (êíÿç) â Ðîäîïèòå, îê. VII â., áàùà íà Äðàãîéíà
Äðàãîìèð (Äàðãàìåð) - ñëàâÿíñêè êíÿç - îê.800-820 ã., ïðàòåíèê íà õàí Êðóì â
Êîíñòàíòèíîïîë
Äðàãîìèð - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Èâàí Àëåêñàíäúð
Äðàãîìèð - âëàñòåë ïî âðåìåòî íà Àñåí, Òåîäîð-Ïåòúð è Êàëîÿí
Äðàãîìèð - óëè÷êè âîåíà÷àëíèê îò Ñòðîèìèðîâèÿ ðîä, æåíåí çà ñåñòðàòà íà Áîæèäàð,
ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã
Äðàãîìúæ - âîåâîäà (óïðàâèòåë) íà êð. Ñòðóìèöà ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë
Äðàãîòèé (Äðàãîòà) - âëàñòåë ïî âðåìåòî íà Àñåí, Òåîäîð-Ïåòúð, Êàëîÿí, Áîðèë è
Èâàí Àñåí II
Äðàãîòèí (Äðàãîòà) - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Êàëèìàí I Àñåí, Ìèõàèë II Àñåí è
Êàëèìàí II Àñåí
Äðàãîòè÷ (Äðàãîòà) - óëè÷êè âîåíà÷àëíèê-õèëÿäíèê ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã
Äðàãîø (Äðîãîø, Äðîãóí, Äðàãíüî) - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Àñåí, Òåîäîð-Ïåòúð è
Êàëîÿí
Äðàãøàí - óïðàâèòåë (êîìèò) íà êð. Âîäåí ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë
Äðàêñèí - áîëÿðèí, îê. XIII-Õ²V â.
Äðèñòà÷ (Äðèñòúð, Äðèñòðà) - ñòðóìèøêè êîìèò ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I
Äðîìèð - âîåâîäà ïî âðåìåòî íà Èâàí Øèøìàí è Èâàí Ñðàöèìèð
Äðîíã (Äðîãîí) - ïðàáúëãàðñêè âîæä îò ñð. íà VI â., ïðåç 538-539 ã. çàåäíî ñ
Áóëãåð ðàçáèëè âèçàíòèéñêèÿ ñòðàòèëàò Þñòèí è íàõëóëè â Òðàêèÿ
Äðúñòàð - ðàòíèê îò ðîäà Åðìè ïî âðåìåòî íà Êðóì, ñèí íà Íÿãóë
Äðÿí Äèìî - óëè÷êè âîåíà÷àëíèê ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã
Äóäåê (Äóäèë, Äóäóë) - áîëÿðèí îò XIII-XIV â.
Åáàðñ - ¬ ïðàáúëãàðñêè âîåíà÷àëíèê, âóé÷î íà Àòèëà, îê. 420-450 ã.
Åâñòðàòèé - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Èâàí Àëåêñàíäúð
Åâòèì - áîëÿðèí, áîãàò îðúæåìàéñòîð è çëàòàð ïî âðåìåòî íà Êàëîÿí è Áîðèë
Åäåêîí - õóíñêè âîåíà÷àëíèê, ïîìîùíèê íà Àòèëà, îê. 430 - 455 ã., áàùà íà
Îäîàêúð
Åäåìåí - õîíñêè âîåíà÷àëíèê, ðîäíèíà íà Àòèëà, ñð. íà V â.
Åëäàð - áúëãàðñêè áîëÿðèí îò Ñîëóíñêî, êð. íà Õ²V - íà÷. íà ÕV â.
Åëåìàã - êîìèò íà êð. Áåðàò ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë, Ãàâðèë-Ðàäîìèð è Èâàí
Âëàäèñëàâ
Åëêåé - áúëãàðñêè âîåíà÷àëíèê îò Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, îê. XIV-XV â.
Åëìèíãåð - âåëèê áîèë ïî âðåìåòî íà Àñïàðóõ
Åëìèð Ëàáóö - áúëãàðñêè âåëìîæà îò VI â., ñèí íà Óëöåõ
Åëòåê (Åëòå Óêåë, Îåëòå) - áàí îò ðîäà Óêèë (Âîêèë), îê. VIII-IX â.
Åëòåòðàëèñ - òðàêèéñêè âîåíåí-áóðãàðèé îò åìï. Ïèçîñ (ïðè ñ. ×àêàðëàð,
×èðïàíñêî), íà÷. íà III â., òîé áèë îñâîáîäåí îò çàäúëæåíèåòî äà îõðàíÿâà
áóðãàðèòå
Åëòèìèð - âëàäåòåë â Êðúí è ßìáîë, áðàò íà Ãåîðãè I Òåðòåð, 1298 - 1306 ã.
Åëüî (Åëêî) - áîëÿðèí îò XIV-XV â.
Åíüî-Òåîôèë (Åíþ Ñàìîõîä) - ñèí íà áîëÿðèíà Òîäîð Ñàìîõîä
Åð-òåãèí – ñèí íà ñàâèðñêèÿ âëàäåòåë Àëï-Èëòèâàð, â 682 ã. å èçïðàòåí îò áàùà ñè
â Àðìåíèÿ êàòî ïîñëàíèê
Åðåìèé Ãîðóí - âåëáúæäêè áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë
Åðìåí - âîåíà÷àëíèê ïî âðåìåòî íà Àñêàë, Àëáóðèé (Àëáóðè), Îðêàí (Þðãàí Òåëåñ) è
Êóáðàò
Åðìèÿð - áîèë îò ðîäà Åðìè ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã
Åñêàì - õîíñêè âîåíà÷àëíèê, òúñò íà Àòèëà, ñð. íà V â.
Åñõà÷ - ñàìïñèñ îò ðîäà ×àêàðàð ïî âðåìåòî íà Áîðèñ I-Ìèõàèë è Âëàäèìèð-Ðàñàòå
Åñõà÷ - áúëãàðñêè áîëÿðèí âúâ Âîëæñêà Áúëãàðèÿ îò ñð. íà X â., áðàò íà Áîÿí
Æåäèìèð (Æåäèë) - áîëÿðèí â Þãîçàïàäíà Áúëãàðèÿ îò êð. íà Õ²V â.
Æåêî - âîåâîäà îò êð. íà XIII â.
Æåëÿç - âåëèê âîåâîäà (áîëÿðèí) ïî âðåìåòî íà Ñìèëåö è Òåîäîð Ñâåòîñëàâ
Æåëÿç - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Èâàí Àñåí II
Æåëÿí (Æåëèãîñò, Æåëüî) - áîëÿðèí îò XII-XIII â.
Æèäîì (Æèäÿí) - áîëÿðèí îò IX-X â.
Æèòåé - áîëÿðèí (ôåîäàë) ïî âðåìåòî íà Èâàí Àëåêñàíäúð
Çàáàí - áúëãàðñêè âîåíà÷àëíèê, õåðöîã íà ðèìñêèÿ ãðàä Òè÷èíî, ñòàðøè íà
ãàðíèçîíà, îê. 560-571 ã., çàåäíî ñ Àéìîí è Ðîäàí ñå îïèòàë äà çàâîþâà Þæíà
Ãàëèÿ
Çàâåð - êàëó-òàðêàí ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã
Çàðè÷ (Çàðèöà, Ëàçàðèöà) - âîåâîäà ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë, Ãàâðèë-Ðàäîìèð è Èâàí
Âëàäèñëàâ
Çàõàðè - êàòåïàí ïî âðåìåòî íà Áîðèë
Çàõàðèé - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Èâàí Àëåêñàíäúð
Çåéáåð (Çîáéåð) - áúëãàðñêè âëàäåòåë, ñèí íà Àéäàð è áðàò íà Ìîõåìåòåìèí, îò 844
äî 864 ã. óïðàâëÿâà âúâ Âîëæñêà Áúëãàðèÿ
Çåíäàê Ëàáóö - áúëãàðñêè âåëìîæà îò ñð. íà VII â., ñèí íà Ðåëìóä
Çåíò (Çåíòè, Çåíä) - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Áîðèñ I-Ìèõàèë, Âëàäèìèð-Ðàñàòå è
Ñèìåîí I
Çåðãàí - êîñåëñêè áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà öàðåòå Ïåòúð I, Áîðèñ II è Ðîìàí
Çåðãîáóë (Öåðáóëà, Çåðãîáóëàñ) - áîëÿðèí (âåëìîæà) ïî âðåìåòî íà Áîðèñ I-Ìèõàèë
Çèçàèñ - áúëãàðñêè ïðåäâîäèòåë íà "ñâîáîäíèòå ñàðìàòè" (áúëãàðè, ñàðìàòè è
ñêèòè), ñð. íà IV â. (Âåðîÿòíî èäåíòè÷åí ñúñ Çèåçè.)
Çèëãèá - ñàâèðñêè âëàäåòåë â Êàâêàç îò íà÷. íà VI â., ïî âðåìåòî íà Þñòèí ²²,
óáèò å îò øàõ Êàâàä
Çèíãèé (Çèåñåé) - ïðàáúëãàðñêè âëàäåòåë
Çèòêîé (Çèòêî, Çèòêîèìèð, Öèòêîé) - è÷óðãó áîèë ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã
Çëàòàí - áîëÿðèí îò êð. íà Õ²V â.
Çëàòàí - ñòðàòîð ïî âðåìåòî íà Áîðèë
Çîëáîí - õîíñêè âîåíà÷àëíèê îò êð. íà V â.
Èáðàêèì (Èáðàõèì) - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà Ìîõàììåä,
1006–1025 ã.
Èâàéëî - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ñìèëåö è Òåîäîð Ñâåòîñëàâ
Èâàí - ïðîòîñåâàñò ïî âðåìåòî íà Ñìèëåö è Òåîäîð Ñâåòîñëàâ
Èâàí Ùúðáà - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Èâàí Àëåêñàíäúð
Èâàíèø (Èâàíøî) - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Èâàí Øèøìàí è Èâàí Ñðàöèìèð
Èâàíêî - áîëÿðèí, ðîäñòâåíèê íà Àñåíåâöè, çà êðàòêî ïðåç 1196 ã. óçóðïèðà
âëàäåòåëñêèÿ ïðåñòîë
Èâàíêî - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Èâàí Ñòåôàí è Èâàí Àëåêñàíäúð
Èâàíêî - âëàäåòåë â Äðúñòúð (äí. Ñèëèñòðà), ñèí íà Äîáðîòè÷, 1386 - 1388 ã.
Èâàö (Èâàöåñ) - âðúõîòñêè âîåâîäà (âèòÿç) ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë, Ãàâðèë-Ðàäîìèð è
Èâàí Âëàäèñëàâ
Èâàö - ÷åëíèê (öàðñêè òåëîõðàíèòåë), ñèí íà Ñåêóë, êð. íà XIV â.
Èçáóë - áîèë îò ðîäà Óãàèí ïî âðåìåòî íà Êóáðàò
Èë-âåñ (Èë âåñòðàí àáàðå, êàíà-òàðêàí Èëèÿ) - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Áîðèñ
I-Ìèõàèë
Èëàðè - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I, ñèí íà Ñòîéìèð
Èëåê (Èëëåê) - áúëãàðñêè âëàäåòåë, ñèí íà Èøêóë, îò 707 äî 743 ã. óïðàâëÿâà âúâ
Âîëæñêà Áúëãàðèÿ
Èëèàø (Èëèÿ) - áîëÿðèí îò VIII-IX â.
Èëèãåð – ñàâèðñêè âîåíà÷àëíèê, ó÷àâñòâàë â 555 ã. êàòî âèçàíòèéñêè ñúþçíèê âúâ
âîéíàòà ñ Ïåðñèÿ (Èðàí)
Èëèíè÷ (Èëèèöà) - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Àñåí, Òåîäîð-Ïåòúð, Êàëîÿí è Áîðèë
Èëÿñ ßëäàó - áúëãàðñêè óïðàâèòåë îò Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà ×åëáèð, ñð. íà XIII
â.
Èìåíÿð Áèëèã - âåëèê áîèë ïî âðåìåòî íà Òåðâåë, ïðà-ïðà âíóê íà Òàíèø, ïðàâíóê
íà Îðêàí (Þðãàí Òåëåñ), âíóê íà Áèëèã, ñèí íà Êèçèë Êóáàð è ïëåìåííèê íà Ëà÷èí
Èðàòàèñ - êàâõàí îò ãð. Ðàíóëè (Áåãëèê Òàø), âåðîÿòíî îò òðàêèéñêè ïðîèçõîä ïî
âðåìåòî íà Êðóì è Îìóðòàã
Èðíàñ - áàãàèí ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã
Èðõèí - áîèë ïî âðåìåòî íà Êàðäàì, áðàò íà Òàã÷è, Îêîðçèñ è Ñòàñè÷
Èñàé - áúëãàðñêè âîåíà÷àëíèê îò êð. íà Õ²V â.
Èñáóë - çåðà-òàðêàí ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I, ïðàâíóê íà Óâèð
Èñëàí (Åñëà, Èñëàö, Èñëàñ) - õîíñêè âîåíà÷àëíèê è äèïëîìàò îò ñð. íà V â., ñèí
íà âèòÿçà Ëàáóö è Åëàðäà-Èìåí îò ðîäà Ñåáåð
Èñìàèë Ãàëèì - áúëãàðñêè óïðàâèòåë îò Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà Ìîõàìåä Àëàì
Èñïîð - áîëÿðèí îò Îâå÷êàòà îáëàñò, X â.
Èòãèí - ñàâèðñêè âîåíà÷àëíèê îò ãð. Õîðàñàí, ïðèáëèæåí íà Àëï-Èëòèâàð, VII-VIII
â.
Èòöèñ (È÷, Èòöè) - áîëÿðèí îò IX â.
Èõñèàõ (È÷, È÷è) - áîèë ïî âðåìåòî íà Áîðèñ I-Ìèõàèë
Èøáóë - êàâõàí ïî âðåìåòî íà Êðóì, Îìóðòàã, Ìàëàìèð è Ïðåñèÿí, óïðàâëÿâàë â
íåãîâèÿ ãðàä Êþíãðàò (Îõðèä)
Èøêàí - êóøàíñêè âëàäåòåë îò íà÷. íà II â.
Èøêóë - áúëãàðñêè âëàäåòåë, ñèí íà êíÿç Êîòðàã, îò 673 äî 707 ã. óïðàâëÿâà âúâ
Âîëæñêà Áúëãàðèÿ
Èöâîêëèé (Èöâîêëèÿ) - ñðåäåöêè óïðàâèòåë (æóïàí), çàåäíî ñ Êíèí è Èìíèê íàõëóëè
â Ñúðáèÿ ïðåç 926 ã.
Éîàí (Èîàí) - âåëèê áîèë ïî âðåìåòî íà Áîðèñ I-Ìèõàèë
Éîàí Èðòõèòóèí (Èðòèõèòóí, Èðòõèòþåí) - êàíà-áàãàòóð îò IX â.
Éîàí Õðèñèëèé - èëèðèéñêè ïðîòåâîí íà Äðà÷, òúñò íà Ñàìóèë
Éîàíåñ - áúëãàðñêè âîåíà÷àëíèê íà âèçàíòèéñêà ñëóæáà, ñèí íà Ôëàâèé Àíàñòàñèé è
áðàò íà Àíàñòàñèé, îê. 530-540 ã.
Éîàíèê Êîðòîáàíà - ñèí íà Ñåìèð Êîðòîáàíà, XIII â.
Éîâ Ðèëêî - êè÷åâñêè áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Áîðèñ II, Ðîìàí è Ñàìóèë
Éîâàí (Éîâ) - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ñìèëåö è Òåîäîð-Ñâåòîñëàâ
Éîí÷î - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Àñåí, Òåîäîð-Ïåòúð è Êàëîÿí
Éîí÷î - âîåâîäà îò XIV â.
Éîðãè (Éîðãî, Èîðãè, Êúð÷è) - áîèë îò íà÷. íà IX â.
Éîñèô - èçóðãó-êîëîâúð ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I
Éîñèô Êëîáóðåö - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Áîðèñ II, Ðîìàí è Ñàìóèë
Êàáàí - áúëãàðñêè âîåíà÷àëíèê, äðóæèííèê íà Àëöåê, êð. íà VII â., îòèøúë ñ íåãî
â Èòàëèÿ, íî ïîñëå ñå âúðíàë â Ìàêèäàí
Êàâêàí - âîåâîäà ïî âðåìåòî íà Ïåòúð Äåëÿí
Êàëåé (Êàëàø, Êàëèìèð) - áîëÿðèí îò XII â.
Êàëèìàí - áîëÿðèí îò XIV â., ñèí íà Ñóëèìèí
Êàëîø - áîëÿðèí îò XII-XIII â.
Êàëîÿí - ñåâàñòîêðàòîð íà Ñðåäåö è îáëàñòòà, áðàòîâ÷åä íà öàð Êîíñòàíòèí I Àñåí
Òèõ
Êàðíàäæàð (Êàðàäæàí, Êàðàäæàð, Êàðàíäæàð, Êàíàäæàð) - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà
Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà Òàò Óòÿê, 787–îê.805 ã.
Êàíäàêñ - ïðàáúëãàðñêè âîåíà÷àëíèê, âóé÷î íà êàí Ãóíäóð, îê. 445 - 470 ã.
Êàíäèõ - áîèë ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã
Êàðàí Êúêðå - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë
Êàðàñ (Êúðàø, Êúð÷) - æóïàí-òàðêàí ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã
Êàðà÷ - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I, âíóê íà æóïàí Áóòàèë
Êàðà÷ - âîåâîäà îò XIV â., áðàò íà Ðàòåí
Êàñèì Áóëàê - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà Ãàëèìáåê, 1307–1323
ã.
Êàöåë - áîèë ïî âðåìåòî íà Âëàäèìèð-Ðàñàòå è Ñèìåîí I
Êåàí - óïðàâèòåë íà îáëàñò â äí. Âîéâîäèíà, êð. íà VIII - íà÷. íà IX â.
Êåëäè - áîèë ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã
Êëèìåíò - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Áîðèë è Èâàí Àñåí II
Êëèìåíò Ïðèáîé - âîåâîäà íà ×åðâåí ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë
Êëîíîìåð - áîëÿðèí îò XIII-XIV â.
Êíèí - âîåíà÷àëíèê, çàåäíî ñ Èöâîêëèé è Èìíèê íàõëóëè â Ñúðáèÿ ïðåç 926 ã.
Êîáõàé - îáîçåí íà÷àëíèê ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I
Êîâåðõ - áîèë ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã
Êîëúí (Êîëèí) - áúëãàðñêè óïðàâèòåë (âåçèð) âúâ Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà Àõàä
Ìîñõà, XI-XII â.
Êîìàí (Êóìàí) - âîåâîäà ïî âðåìåòî íà Èâàéëî
Êîíäèë (Êîíäîñëàâ) - áîëÿðèí îò XIII-XIV â.
Êîíäîêå - áîèë îò ðîäà Åðìè, IX â.
Êîíñòàíòèí - ïðåçâèòåð ïî âðåìåòî íà Àñåí, Òåîäîð-Ïåòúð, Êàëîÿí è Áîðèë
Êîíñòàíòèí - ñåâàñòîêðàòîð ïî âðåìåòî íà Èâàíêî è Ãåîðãè Òåðòåð
Êîíñòàíòèí - âîåâîäà îò êð. íà XIV â.
Êîíñòàíòèí - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Èâàí Àëåêñàíäúð
Êîíñòàíòèí - áîèë, ñèí íà Âîèëàñ, ïðåç 791 ã. ñòàíàë ïàòðèöèé â Êîíñòàíòèíîïîë
Êîíñòàíòèí-Ïåòúð III Áîäèí - âúñò. ïðåäâîäèòåë, ñèí íà çåòñêèÿ æóïàí, âïîñë.
êðàë Ìèõàèë, XI â.
Êîðäèë - âîåíà÷àëíèê (âîåâîäà, ñòðàòåã), îò ìàêåäîíñêè èëè ïðàáúëãàðñêè ïðîèçõîä
ïî âðåìåòî íà Êðóì, Îìóðòàã, Ìàëàìèð è Ïðåñèÿí
Êîðåò (Êîðåòà) - áîëÿðèí îò Îõðèäñêèÿ êðàé, êð. íà X â.
Êîðêóò - áîèë ïî âðåìåòî íà Àñïàðóõ, çàãèíàë â áîé ñúñ ñëàâÿíèòå
Êîðñèñ - æóïàí-òàðêàí îò ðîäà Öàêàðàð ïî âðåìåòî íà Êîðìèñîø
Êîðóí (Êîðîé, Êîðîø) - áîëÿðèí îò XI-XII â.
Êîñàð - áîëÿðèí îò X-XI â.
Êîñèí (Êîñèë, Êîñàé) - áîëÿðèí îò X-XI â.
Êîñòàäèí - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ñìèëåö
Êîñòàäèí - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Èâàí Àëåêñàíäúð, ñèí íà ïðîòîñïàòîðà Ñèìåîí
Êîñòàäèí - âîåâîäà ïî âðåìåòî íà Áîðèë
Êîñòðîø (Êîñòàäèí) - ñèí íà Ñòðåçèìèð
Êîòèñ - òðàêèéñêè âîåíåí-áóðãàðèé îò åìï. Ïèçîñ (ïðè ñ. ×àêàðëàð, ×èðïàíñêî),
íà÷. íà III â., òîé áèë îñâîáîäåí îò çàäúëæåíèåòî äà îõðàíÿâà áóðãàðèòå
Êîòîêèé (Êîñòîêèé, Êóðò) - áîëÿðèí îò òðàêèéñêè ïðîèçõîä ïî âðåìåòî íà Áîðèñ
I-Ìèõàèë, óïðàâèòåë íà îáëàñòòà Êóòìè÷åâèöà
Êîòîêî - áîëÿðèí îò Îâå÷êàòà îáëàñò, X â.
Êîòîêóñ - áîèë, îáëàñòåí óïðàâèòåë ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã
Êîòðàã - áúëãàðñêè êóðñèáàé-îãëóòàðêàí âúâ Âîëæñêà Áúëãàðèÿ îò ñð. íà X â.
Êîòðàã (Êîäðàê) - áúëãàðñêè âëàäåòåë (êíÿç), ñèí íà Êóáðàò, îò 667 äî 673 ã.
óïðàâëÿâà ñúçäàäåíàòà îò íåãî Âîëæñêà Áúëãàðèÿ
Êîøèìèð - áîëÿðèí îò XIV â.
Êðàãóé - âîåâîäà ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë
Êðàéìåð - áîëÿðèí îò XIII-XIV â.
Êðàêðàñ (Êðàêðà) - âîåâîäà ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë, Ãàâðèë-Ðàäîìèð è Èâàí
Âëàäèñëàâ, îòáðàíÿâà Ïåðíèê
Êðóíîé (Êðîí) - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I, íåãîâ ðîäíèíà
Êðþìèõ - âîåíà÷àëíèê ïî âðåìåòî íà Êóáðàò
Êóàð (Êèé, Êóÿð) - áúëãàðñêè êíÿç, ñèí íà Øàìáàò è áðàò íà Ù÷åê è Õîðèâ
Êóìúí Òàíèø (Êóìàí Òàíèø) - áîëÿðèí îò IX-X â., ñèí íà Ãàáäóë Êàðàìàò è áðàò íà
Äàóä è Õàëèá Áàòèð, áàùà íà Ìèêàèë è Àóäàí
Êóïåí - áîëÿðèí (õèëÿäíèê) ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë
Êóïåðã - áîëÿðèí îò Èçòî÷íà Òðàêèÿ, ñð. íà IX â., õðèñòèÿíñêè âîäà÷, óáèò ïðè
ãîíåíèÿòà ñðåùó õðèñòèÿíèòå
Êóðäàí - áîèë ïî âðåìåòî íà Êóáðàò
Êóðäáàò - áàãàèí ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã
Êóðèäàõ - àêàöèðñêè âëàäåòåë îò ðîäà Àãà÷èð ïî âðåìåòî íà Àòèëà
Êóðò - ïðèëåïñêè âîåâîäà ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë
Êóðò - êîïàí ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I, áðàò íà Óíóîðàõ
Êóðò - áîëÿðèí îò Îâå÷êàòà îáëàñò, X â.
Êóðòàí (Êóðòåø, Êóðòåë) - áîëÿðèí îò XIII-XIV â.
Êóðòåêñ - êàñòðîôèëàêñ ïî âðåìåòî íà Áîðèë
Êóòèëçèñ – ñàâèðñêè âîåíà÷àëíèê, ó÷àâñòâàë â 555 ã. êàòî âèçàíòèéñêè ñúþçíèê âúâ
âîéíàòà ñ Ïåðñèÿ (Èðàí)
Êóòðèãóð - ïðàáúëãàðñêè âîæä, áðàò íà Óòèãóð, îê. II â.
Êóøòàí-Áàêñàí - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Áîðèñ I-Ìèõàèë, ñèí íà Òàðõàí è ïî-ìàëúê
áðàò íà Áàíäæàð (Áàíäæà)
Êúí÷î - âîåâîäà, êàñòðîôèëàêñ ïî âðåìåòî íà Èâàéëî
Ëàáîðö (Ëîáîð÷è, Ëîáîðåö, Ëîáîðö) - óïðàâèòåë íà äí. Çàêàðïàòñêà Óêðàéíà - ñð.
íà IX â., óáèò îò ìàäæàðèòå
Ëàáóö - ñëàâÿíñêè âèòÿç îò IV-V âåê, ÷èéòî ïðåäöè îùå ïðåç 298 ã. áèëè ïðåñåëåíè
îò âèçàíòèéñêèÿò èìïåðàòîð Êîíñòàíòèí Âåëèêè â Ñòðóìñêàòà îáëàñò
Ëàäîìèð Ëàáóö - áúëãàðñêè âåëìîæà îò êð. íà IX â., ñèí íà Øîòúð
Ëàçàð Êúï - ñêîïñêè êîìèò ïî âðåìå íà Ñàìóèë
Ëàéîø Àåóñ (Àå-Àéîø Àåóñ, Ëàéóø Àåóö) - áîèë îò Êðåï÷à, îê. VIII-IX â.
Ëàëóø (Ëàëóí, Ëàëî) - áîëÿðèí îò XIV-XV â.
Ëàìèð (Ëàìåð) - âîåâîäà îò êð. íà XIV - íà÷. íà XV â.
Ëà÷èí - áúëãàðñêè âëàäåòåë îò Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà Àéäàð, 855-882 ã.
Ëåâîé (Ëåâî) - áîëÿðèí îò Îâå÷êàòà îáëàñò, IX â.
Ëåâîòèí (Ëåâîòà) - áîëÿðèí îò Îâå÷êàòà îáëàñò, IX â.
Ëåîí - ñòðàòåã îò ìàêåäîíñêè ïðîèçõîä, îò ðîäà Ãèìîñò (Ãîìîñò) ïî âðåìåòî íà
Êðóì, Îìóðòàã, Ìàëàìèð è Ïðåñèÿí, ïîìîùíèê íà Êîðäèë è Öàíö
Ëèáåí - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ãåîðãè I Òåðòåð è Ñìèëåö
Ëèòîâîé - âîåíà÷àëíèê (÷åëíèê) îò Äåâîë, 1040-1041 ã., íàçíà÷åí çà êîìåíäàíò íà
Äèìåòðèàäà
Ëîëóø (Ëîëîø, Ëîëþ) - áîëÿðèí îò X-XI â.
Ëþáîìèð - áîëÿðèí îò ñëàâÿíñêè ïðîèçõîä, ñð. íà IX â., õðèñòèÿíñêè âîäà÷, óáèò
ïðè ãîíåíèÿòà ñðåùó õðèñòèÿíèòå
Ìàâðîí Áåñ (Áåñîí) - òðàêèéñêè (áåñêè) âîåíà÷àëíèê îò íà÷. íà VIII â., ïðåç 704
ã. ðàçáèë Êåíòèíàðèçèéñêàòà è Ñèàãðèéñêàòà êóëè ïðè Õåðñîí, íî äîøëè õàçàðèòå
Ìàâúð (Ìàâúð Ìëàäøè, Ìàóðèêèé) - ïàòðèöèé îò VIII â., ñèí íà Ìàóðî
Ìàãíóñ (Ôëàâèé Àíàñòàñèé Ïàâåë Ïðîá Ìîøèàí Ïðîá Ìàãí) - áúëãàðñêè âîåíà÷àëíèê íà
âèçàíòèéñêà ñëóæáà, ñèí íà Ôëàâèé Ìîøèàí, ïðåç 518 ã. å êîíñóë
Ìàãîòèí - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I, íåãîâ ðîäíèíà
Ìàäüÿð (Ìàäÿð) - õóíñêè (ìàäÿðñêè) âîæä, áðàò íà Õóíîð, îæåíèë ñå çà äúùåðÿòà íà
êíÿç Áåëàð (èëè íà êíÿç Äóëî), îê. 380-445 ã.
Ìàêîø (Ìàêî) - áîëÿðèí îò XIV â.
Ìàëàé (Ìàëà) - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà Àëìóø, 912-944 ã.
Ìàëàìåð (Ìàëîìåð, Ìàëàìèð) - ñåòèí áàãàèí ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I, ñèí íà Âîéñèë
Ìàëîìàí - áîëÿðèí îò IX-X â.
Ìàìàé (Ìàìà, Ìàìà÷, Ìàìúø) - õîíñêè âîåíà÷àëíèê îò öàðñêè ðîä, ñð. íà V â.
Ìàìåä - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà Ìàíñóð, 1531–1535 ã.,
1546 è 1551ã., îò 1535 (1542) äî 1552ã. óïðàâëÿâà ïî÷òè ñàìî å÷êå-êàçàíñêèÿ êëîí
Ìàìèë (Ìàìèëü) - áîëÿðèí îò XI-XII â., ñèí íà Äæèëàí
Ìàíàñèé - ìîðàâÿíèí, æóïàí ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I
Ìàíîë - áîëÿðèí (óïðàâèòåë) ïî âðåìåòî íà Ñìèëåö è Òåîäîð-Ñâåòîñëàâ
Ìàíîë (Ìàíî) - âîåâîäà îò XIII-XIV â., ïðåñåëèë ñå ñ ìíîãî áúëãàðè â Ìàëà Àçèÿ
Ìàíñóð - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà Áóðàø Áàðàäæ, 1521–1524
ã., îò 1508 äî 1531 (1542) ã. óïðàâëÿâà ñàìî å÷êå-êàçàíñêèÿ êëîí
Ìàíóèë Èâàö - âîåâîäà, ñèí íà Èâàö, ñð. íà XI â.
Ìàíóø - âåëèê áîëÿðèí îò Äîðîñòîë, ñð. íà X â.
Ìàðêàð Ìàêèäàí (âåðîÿòíî ×åðíîðèçåö Õðàáúð) - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà
Ãàâðèë-Ðàäîìèð è Èâàí Âëàäèñëàâ, ñèí íà Áàãèë, ïúòóâàë äî Âîëæñêà Áúëãàðèÿ ñ
äèïëîìàòè÷åñêà ìèñèÿ
Ìàðêî - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I è Ïåòúð I
Ìàðêî - áúëãàðñêè êîìàíäèð â Áàíàòñêà Áúëãàðèÿ, íà÷. íà XV â.
Ìàðêî - êðàë íà ñðúáñêî-áúëãàðñêîòî Ïðèëåïñêî êðàëñòâî, îáõâàùàùî ãîëÿìà ÷àñò îò
Ìàêåäîíèÿ, ñèí íà Âúëêàøèí, âíóê íà Ìúðíÿí, ïëåìåííèê íà Óãëåø è áðàò íà Àíäðåé,
Äèìèòúð è Èâàíèø
Ìàðìàèñ - êîïàí (áîðè-òàðêàí) ïî âðåìåòî íà Áîðèñ I-Ìèõàèë, Âëàäèìèð-Ðàñàòå è
Ñèìåîí I
Ìàðìàéñ - áîðè-òàðêàí ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã
Ìàðòèí - âåëèê áîèë ïî âðåìåòî íà Áîðèñ I-Ìèõàèë
Ìàðòèí - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Òåîäîð-Ñâåòîñëàâ
Ìàñãóò - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà Ìîõàììåä, 1004–1006 ã.
Ìàòåé - áîëÿðèí (ïðîòîñòðàòîð) ïî âðåìåòî íà Àñåí, Òåîäîð-Ïåòúð è Êàëîÿí
Ìàòåè÷ (Ìàòåé, Ìàòåèöà) - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë, Ãàâðèë-Ðàäîìèð è Èâàí
Âëàäèñëàâ
Ìàóðî (Ìàâúð) - êàâõàí íà êàí Êóáåð, êð. íà VII â., íàçíà÷åí îò âèçàíòèéñêèÿ
èìïåðàòîð çà êîíñóë, ïðåç 686 ã. ñå îïèòàë äà ïðåâçåìå Ñîëóí
Ìåçåí (Ìåçèë) - áîèë îò VII-VIII â.
Ìåíìîðóò (Ìåíóìîðò) - óïðàâèòåë îò ðîäà Åñåãåð íà êð. Áèõîð, âíóê íà Ìîðóò, X â.
Ìåòåêñ - ïðàáúëãàðñêè âîæä â Ïàíîíèÿ, îê. 7 - 24 ã.
Ìåòîäè - èçóðãó-êîëîâúð ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I
Ìèêàèë - áîëÿðèí îò IX-X â., ñèí íà Êóìàí Òàíèø è áðàò íà Àóäàí
Ìèêàèë (Ìèêîëà) - áîëÿðèí îò ñð. íà X â., ñèí íà Ìîãåð
Ìèêàèë ßëêàó Áàëòàâàð - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà Àëìóø è
áðàò íà Àðáàò, Ãàçàí è Ìàëàé è áàùà íà Ìîõàììåä, 930–943 ã.
Ìèëàäèí Óðêà - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë
Ìèëóø (Ìèëêî) - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Àñåí, Òåîäîð-Ïåòúð è Êàëîÿí
Ìèíèê (Èìíèê) - êàâõàí ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I
Ìèíêî (Ìèí÷î, Ìèíêóë) - áîëÿðèí îò ñð. íà XIV â., áðàò íà Ñòîèìèð
Ìèð Ãàçè - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà Îòÿê, 1225–1229 ã.
Ìèð Ìàõìóä - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà Êàñèì Áóëàê,
1340–1359 ã.
Ìèðîñëàâ - âîåâîäà îò êð. íà XIV â.
Ìèðîñëàâ - óëè÷êè âîåíà÷àëíèê, æóïàí ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã
Ìèð÷î - áîëÿðèí îò êð. íà XI â.
Ìèõàèë - áàãàòóð, ñèí íà Ñîíäîêå è áðàò íà Âåëåãíåâ, X â.
Ìèõàèë - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ñìèëåö è Òåîäîð-Ñâåòîñëàâ
Ìèõàèë - âèäèíñêè âëàäåòåë (äåñïîò), 1324 - 1329 ã.
Ìèõàèë - âåëèê ïðèìèêþð ïî âðåìåòî íà Àñåí, Òåîäîð-Ïåòúð, Êàëîÿí è Áîðèë
Ìèõàèë - äåñïîò ïî âðåìåòî íà Èâàí Àñåí II
Ìèõàèë - áîëÿðèí (ïðàõòîð), îê. 1170-1182 ã.
Ìèõàèë - áúëãàðñêè êîìàíäèð â Áàíàòñêà Áúëãàðèÿ, íà÷. íà XV â.
Ìèõàèë Áúëãàðèí - áúëãàðñêè áîëÿðèí íà âèçàíòèéñêà ñëóæáà, XI â.
Ìèõàèë Âîèí - áúëãàðñêè äðóæèííèê îò Ïîòóêà íà âèçàíòèéñêà ñëóæáà, ïî âðåìåòî íà
Áîðèñ I-Ìèõàèë
Ìèõàèë Êóêóë - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Áîðèñ II, Ðîìàí è Ñàìóèë
Ìèõàëåê (Ìèõàëè÷) - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I
Ìèöàëèí (Ìèöàí) - áîëÿðèí îò XIII-XIV â.
Ìëàäåí - áîëÿðèí îò Çàãîðà, îê. XIV â., ñèí íà Äðàãàí
Ìëàäåí Áàá÷îð - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Áîðèñ II, Ðîìàí è Ñàìóèë
Ìîãåð - áîëÿðèí îò X â., ñèí íà Óðàí
Ìîãîø - áîëÿðèí îò êð. íà Õ²V - íà÷. íà ÕV â.
Ìîèñåé Ðèëêà - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Áîðèñ II, Ðîìàí è Ñàìóèë
Ìîéìèð (Ìîéìåð) - âîåâîäà (áîëÿðèí) ïî âðåìåòî íà Èâàí Àñåí II
Ìîêðîñ - áîëÿðèí îò IX â., íåãîâ ïîòîìúê å Ñàìóèë
Ìîêðóñ - áúëãàðñêè öàð, 679 - 681 ã. Ïðåäâîäèòåë íà ïðàáúëãàðñêîòî ïðåñåëåíèå â
Ìèçèÿ, ïàäíàë óáèò âúâ âèçàíòî-áúëãàðñêàòà âîéíà ñ Êîíñòàíòèí IV.
Ìîìêóë - áîëÿðèí îò XIII-XIV â.
Ìîì÷èë - âîåâîäà, êàñòðîôèëàêñ ïî âðåìåòî íà Èâàéëî
Ìîì÷èë - ÷îáàíèí, ðîäåí îê. 1530 ã. â Ñðåäíèòå Ðîäîïè, ñèí íà Äðàãàí
Ìîì÷èë - âîåâîäà ïî âðåìåòî íà Èâàí Àëåêñàíäúð, ñïîðåä íÿêîè ñèí íà Âîðäóí
Ìîðóò (Ìîðîóò) - óïðàâèòåë îò ðîäà Åñåãåð íà êð. Áèõîð, IX â.
Ìîñêî (Ìîéñåé) - áäèíñêè áîëÿðèí îò êð. íà XIII - íà÷. íà XIV â.
Ìîñòè÷ - è÷óðãó-áîèë îò òðàêèéñêè ïðîèçõîä ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I è Ïåòúð I
Ìîõàììåä Àëàì - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà Òóõ÷è Èñìàèë,
1293–1307 ã.
Ìîõàììåä èáí ßëêàó - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà
Ìèêàèë-ßëêàó, 943–976 ã.
Ìîõåìåòåìèí - áúëãàðñêè âëàäåòåë, ñèí íà Àéäàð è áðàò íà Çåéáåð, îò 864 äî 877
ã. óïðàâëÿâà âúâ Âîëæñêà Áúëãàðèÿ
Ìóãåë (Ìóàãåðèñ, Áîðèñ Ìóãåë, Áîðèìîã) - ïðàáúëãàðñêè âëàäåòåë ñëåä 530 ã., áðàò
íà Ãðîä, îê. 539 - 545 ã.
Ìóêàïîðèñ - òðàêèéñêè âîåíåí-áóðãàðèé îò åìï. Ïèçîñ (ïðè ñ. ×àêàðëàð,
×èðïàíñêî), íà÷. íà III â., òîé áèë îñâîáîäåí îò çàäúëæåíèåòî äà îõðàíÿâà
áóðãàðèòå
Ìóêàòðàëèñ - òðàêèéñêè âîåíåí-áóðãàðèé îò åìï. Ïèçîñ (ïðè ñ. ×àêàðëàð,
×èðïàíñêî), íà÷. íà III â., òîé áèë îñâîáîäåí îò çàäúëæåíèåòî äà îõðàíÿâà
áóðãàðèòå
Ìóëîõ - ÷óâàøêè âëàäåòåë
Ìóíäî (Ðåàí) - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Èëèðèÿ, ñïàñèë êîðîíàòà è æèâîòà íà
âèçàíòèéñêèÿ èìïåðàòîð Þñòèíèàí I ïðåç 532 ã., çàãèâà ñúñ ñèíà ñè Áîëãàð ïî
âðåìå íà "Èòàëèéñêèÿ ïîõîä" íà Âåëèçàðèé ñðåùó ãîòèòå
Ìóñîêèé - æóïàí òàðêàí ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I
Ìúðçÿí (Ìúðçàí) - áîëÿðèí îò XI-XII â.
Íàêî - áîëÿðèí îò XIV â.
Íàíóø (Íàí÷î, Íàíèø, Íàíàé) - áîëÿðèí îò XIII-XIV â.
Íàóì Òàòóë - îáèòåëñêè áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Áîðèñ II, Ðîìàí è Ñàìóèë
Íàóì ×åãàí - êîñòóðñêè âåëèê áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Áîðèñ II, Ðîìàí è Ñàìóèë
Íåáóë (Íåâóë) - áúëãàðñêè óïðàâèòåë íà òåìà Îïñèêîí â Àíàòîëèÿ, íàçíà÷åí îò
Þñòèíèÿí ²² â 688 ã.
Íåãþí - áîëÿðèí îò íà÷. íà X â.
Íåäîìèð (Íåäîìåð) - áîëÿðèí îò XIII-XIV â.
Íåäÿëêî - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Àñåí, Òåîäîð-Ïåòúð, Êàëîÿí è Áîðèë
Íåëàè (Íåëàé, Íåëõàé) - áîëÿðèí îò Îâå÷êàòà îáëàñò, X â.
Íåñòîíã - ñðåìñêè áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë, Ãàâðèë-Ðàäîìèð è Èâàí Âëàäèñëàâ,
áðàò íà Ñåðìîí
Íåñòîð - æóïàí òàðêàí ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I
Íåñòîðè÷ (Äàâèä Íåñòîðèöà) - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë, Ãàâðèë-Ðàäîìèð è Èâàí
Âëàäèñëàâ
Íèêèòè÷ (Íèêèòà) Ãóðãóò - ïðåñëàâñêè áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ïåòúð I, Áîðèñ II,
Ðîìàí è Ñàìóèë
Íèêèòè÷ (Íèêèòà) Êóðò - áîëÿðèí îò Îâå÷êàòà îáëàñò, IX â.
Íèêîäèì Ñóðñóáóë (Ñóðñóâóë) - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I
Íèêîëàé Õðèñèëèé (Íèêîëà Áúëãàðèíà) - áîëÿðèí, ñèí íà Éîàí Õðèñèëèé è áðàò íà
Òåîäîð, X-XI â.
Íèêîëè÷ (Íèêîëà) - áúëãàðñêè óïðàâèòåë íà Ïðèçðåíñêàòà îáëàñò íà ñðúáñêà ñëóæáà,
ñð. íà XIV â.
Íèêîëè÷ (Íèêîëà) Æàðåí - îõðèäñêè áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë
Íèêîëè÷ (Íèêîëà) Ëèòîâîé - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Êàëèìàí I Àñåí, Ìèõàèë II Àñåí
è Êàëèìàí II Àñåí
Íèêîëè÷ (Íèêîëà) Ìèòî - ïðîòîñåâàñò íà áúëãàðèòå è óïðàâèòåë íà Ìîñèíîïîë, êð.
íà XIII â.
Íèêîëè÷ (Íèêîëà) (Øèøìàí) Ìîêðè - óïðàâèòåë (êîìèò) íà Þãîçàïàäíà Áúëãàðèÿ ïî
âðåìåòî íà öàð Ïåòúð I
Íèêîëè÷ (Íèêîëà) Òè÷à - âàðíåíñêè êåôàëèÿ ïî âðåìåòî íà Èâàí Àëåêñàíäúð è Èâàí
Øèøìàí
Íèêîëèø (Íèêîëèöà) - áîëÿðèí (ëîãîòåò) ïî âðåìåòî íà Êàëîÿí è Áîðèë
Íèêóëè÷ (Íèêóëèöà, Íèêîëèöà) - óïðàâèòåë íà ãðàäîâåòå Ëàðèñà è Ñåðâèÿ ïî âðåìåòî
íà Ñàìóèë
Íèêóëè÷ (Íèêîëèöà Ìëàäøè) - âîåâîäà, ñèí íà Íèêóëè÷, íà÷. íà XI â.
Íèêóëè÷ (Íèêóëèöà) Äåëôèíà - ëàðèñêè âúñò. ïðåäâîäèòåë íà áúëãàðèòå è âëàñèòå â
Òåñëàèÿ, 1066 ã.
Íÿãóâèò Ëàáóö - áúëãàðñêè âåëìîæà îò êð. íà V â., ñèí íà Èñëàí
Íÿãóë - þê-áàãàèí îò ðîäà Åðìè ïî âðåìåòî íà Êàðäàì è Êðóì
Íÿãóë-Òðîìïå - êàâõàí ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë
Îãíÿí - ñåâàñò, êåôàëèÿ íà Áîæåíèøêàòà òâúðäèíà ïî âðåìåòî íà Èâàí Øèøìàí
Îãíÿí - âîåâîäà îò êð. íà XIV â.
Îäîëãàí (Óëäàõ, Îëäîãàíä) - õîíñêè âîåíà÷àëíèê, ó÷àñòâà â àðìèÿòà íà
âèçàíòèéñêèÿ ïúëêîâîäåö Âåëèçàðèé, ñð. íà VI â.
Îéáàðñ (Îéâàðøè) - õîíñêè âîåíà÷àëíèê, ÷è÷î íà Àòèëà, V â. (Âåðîÿòíî å ðàçëè÷åí
îò Åáàðñ.)
Îêîðçèñ - áîèë, âåðîÿòíî îò òðàêèéñêè ïðîèçõîä ïî âðåìåòî íà Êàðäàì, áðàò íà
Èðõèí, Òàã÷è è Ñòàñè÷
Îêîðñ - áàãàòóð-áîèë îò ðîäà ×àêàðàð ïî âðåìåòî íà Àñïàðóõ
Îêîðñèñ (Îêîðø, Êîðñèñ, Îêîðñ) - êîïàí, óïðàâèòåë íà Âè÷èíà îò ðîäà ×àêàðàð ïî
âðåìåòî íà Îìóðòàã
Îêñè÷ (Îêñ, Îø) - áîëÿðèí îò IX â.
Îêñîí - áîèë-òàðêàí îò ðîäà Óãàèí ïî âðåìåòî íà Êîðìèñîø
Îëåø (Îëÿí) - áîëÿðèí îò XIII-XIV â.
Îëöåê - ñåòèí-áàãàèí, êîìàíäèð íà êîííèöàòà ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I
Îíäóðàêñ - æóïàí òàðêàí ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I
Îíåãàâîí (Íåãàâîí) - çåðà-òàðêàí îò ðîäà Êóáèàð ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã
Îíåãåçèé - õîíñêè âîåíà÷àëíèê, ïîìîùíèê íà Àòèëà è áðàò íà Ñêîòàð, îê. 430 - 455
ã.
Îíåãóø - âåëèê áîèë îò ðîäà Óãàèí ïî âðåìåòî íà Êóáðàò
Îíîðèê - ñåòèí áàãàèí ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I
Îðäàí Ðàêèòà - âåëèê áîëÿðèí îò Ïðèëåï ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë
Îðåñò - ïðàáúëãàðñêè âîåíà÷àëíèê, ïîìîùíèê íà Àòèëà (îê. 430 - 455 ã.).
Îðçàò - þê-áîèë ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã
Îðîò - êíÿç Âàíàíäñêè, âëàäåòåë íà áúëãàðèòå â Àðìåíèÿ, ñð. íà IV â.
Îðõÿí - áîèë îò ðîäà Åðìèàð ïî âðåìåòî íà Àñïàðóõ
Îñëàâíàñ (Ñëàâíàñ, Îñëàí) - áàãàòóð-áàãàèí ïî âðåìåòî íà Êðóì è Îìóðòàã,
ñåñòðåíèê íà Îêîðñèñ
Îñëàí - áîèë îò ðîäà Åðìè (Åðàãàð) ïî âðåìåòî íà Àñïàðóõ
Îñòðîìèð - áîëÿðèí îò X-XI â.
Îñòðîñ (Îñòðî áîãîèí, Îñòðèñ) - áàãàèí îò IX â.
Îòÿê (Óëóã-Ìîõàììåä Îòÿê Äæàíãè) - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí
íà Øàìãóí, 1164–1178 ã.
Îõñèé (Ðàòè Îõñèéåâîê) - áîëÿðèí îò IX â.
Îõñèí - çåðà-òàðêàí îò ðîäà Êþðèãèð ïî âðåìåòî íà Àñïàðóõ
Îõñóí (Îõøèí) - æóïàí òàðêàí îò ðîäà Êþðèãèð ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã
Îõñóí - è÷óðãó-áîèë ïî âðåìåòî íà Áîðèñ I-Ìèõàèë è Ñèìåîí I
Ïàâåë - âëàñòåë ïî âðåìåòî íà Áîðèë
Ïàâåë (Ïàâëèí) - æóïàí, óïðàâèòåë íà êð. Ñáîðèùå ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I
Ïàâåë Íîâàê - ïðèçðåíñêè âîéâîäà ïî âðåìåòî íà Ïåòúð I, Áîðèñ II, Ðîìàí è Ñàìóèë
Ïàãàí - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ãåîðãè Òåðòåð I, êð. íà XIII â.
Ïàéìèð - áîëÿðèí îò XIV-XV â.
Ïàêèí - êîëîáúð ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã
Ïàíäàçèé - ëîãîòåò ïî âðåìåòî íà Èâàí Àëåêñàíäúð
Ïàíòåëåé - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Êàëîÿí è Áîðèë
Ïàí÷î - áîëÿðèí (ïðîòîñåâàñò) ïî âðåìåòî íà Ìèõàèë III Øèøìàí è Èâàí Àëåêñàíäúð
Ïàí÷î - ñåâàñò ïî âðåìåòî íà Èâàí Àñåí II
Ïàñõà÷ (Ïàöàí, Ïàöóí, Ïàöèê, Ïàñêàé) - áîëÿðèí îò X â.
Ïà÷îìàí (Ïà÷àìàí) - áîëÿðèí îò XIV-XV â.
Ïåêþð - áîëÿðèí îò êð. íà Õ²V - íà÷. íà ÕV â.
Ïåðèìèð - ïèðèíñêè áîëÿðèí (óïðàâèòåë) îò XIII â.
Ïåðèíàõ (Ïåðèíà) - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Áîðèñ I-Ìèõàèë, ïîñåùàâà ìàíàñòèðà "Ñâ.
Ïåòúð" â Çàëöáóðã
Ïåðíè÷î - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Áîðèñ I-Ìèõàèë, ïîñåùàâà ìàíàñòèðà "Ñâ. Ïåòúð" â
Çàëöáóðã
Ïåòêî Ìîñêîâ - óïðàâèòåë îò Ìèë÷èíà ëúêà, ñèí íà Ìîñêî, XIV â.
Ïåòðî Ìîì÷àð - óëè÷êè âîåíà÷àëíèê ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã
Ïåòðóí - ñåòèí-áàãàèí ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I
Ïåòúð - áîëÿðèí (âîåâîäà), ñèí íà Âëàäèñëàâ, XIV â.
Ïåòúð - áîëÿðèí îò íà÷. íà X â.
Ïåòúð - áîëÿðèí (ïðàõòîð) ïî âðåìåòî íà Èâàí Àëåêñàíäúð
Ïåòúð (Ïåòðóñ) - êàâõàí ïî âðåìåòî íà Áîðèñ I-Ìèõàèë, Âëàäèìèð-Ðàñàòå è Ñèìåîí I
Ïåòúð Áúëãàðèíà - áúëãàðñêè âåëìîæà íà âèçàíòèéñêà ñëóæáà, ïðèÿòåë íà Âàñèëèé I,
ó÷àñòâàë â çàãîâîðèòå ñðåùó êåñàð Âàðäà è Ìèõàèë III, îê. 860-870 ã.
Ïåòúð Êîø - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Áîðèñ II, Ðîìàí è Ñàìóèë
Ïåòúð Ñëàâ - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Àñåí, Òåîäîð-Ïåòúð è Êàëîÿí
Ïåòúð ×óðèëî - îõðèäñêè óïðàâèòåë ïî âðåìåòî íà Ðîìàí è Ñàìóèë
Ïèãîí - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I
Ïèðèë (Ïèðÿí) - áîëÿðèí îò XIV-XV â.
Ïèðèìèð - áîëÿðèí îò XI â.
Ïèðîãàñò - óëè÷êè âîåíà÷àëíèê ïî âðåìåòî íà Êàðäàì è Êðóì
Ïèñàð Çàõàðè - áîëÿðèí îò Îâå÷êàòà îáëàñò, IX â.
Ïèñàð Ñîí÷îíêå (Ñîí÷îíêà) - áîëÿðèí îò Îâå÷êàòà îáëàñò, IX â.
Ïèñîò (Ïèñîòà, Ïèñàé) - áîëÿðèí îò IX-X â., èìàë ñîáñòâåí ïå÷àò
Ïëåíèìèð - áîëÿðèí îò X â.
Ïîêèç (Ïîêàç) - áîëÿðèí îò IX â.
Ïîòðúö - âîåâîäà îò XIV â.
Ïðåáúíä - ðóíõèíñêè óïðàâèòåë (àðõîíò) ïî âðåìåòî íà Àñïàðóõ
Ïðåáúíä - óëè÷êè ïúðâåíåö îò ïðèäíåñòðîâñêèòå ðîäîâå ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã
Ïðåìîð - áîëÿðèí (÷åëíèê) ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë
Ïðåñòèçèñóí (Ïðåñèÿí, ×èøþí, Çèñóíàñ) - ñàìïñèñ ïî âðåìåòî íà Áîðèñ I-Ìèõàèë
Ïðèáîé (Ïðèáî) - ïðîòîñåâàñò íà Ñêîïñêàòà îáëàñò ïî âðåìåòî íà Èâàí Àñåí II
Ïðèáîé Ëàáóö - áúëãàðñêè âåëìîæà îò êð. íà VIII â., ñèí íà Ãëîíèìèð
Ïðèÿçä - ïðîòîêåëèîò ïî âðåìåòî íà Èâàí Àëåêñàíäúð
Ïðèÿçä - âåëèê áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Èâàí Àñåí II
Ïðîäàí - ñòðàòîð ïî âðåìåòî íà Áîðèë
Ïðîäàí - ïðîòîêåëèîò ïî âðåìåòî íà Èâàí Àëåêñàíäúð
Ïðîäàí Êàïàäîêà - ñîçîïîëñêè êåôàëèÿ ïî âðåìåòî íà Èâàí Àëåêñàíäúð
Ïðîþ - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ñìèëåö è Òåîäîð-Ñâåòîñëàâ
Ïñÿð (Ïñåð, Ïñÿðó) - áîëÿðèí îò Ïëèñêà, IX â.
Ïóçàí (Ïóãàí) - áàãàòóð ïî âðåìåòî íà Àñïàðóõ
Ïóëåõ - ÷óâàøêè âëàäåòåë
Ïóìèð (Ïóìåð) - áîëÿðèí îò íà÷. íà X â.
Ïóðèí (Ïèðèí) - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Áîðèñ I-Ìèõàèë, ïîñåùàâà ìàíàñòèðà "Ñâ.
Ïåòúð" â Çàëöáóðã
Ïúðâàí - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Àñåí, Òåîäîð-Ïåòúð è Êàëîÿí
Ïúðâàí - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Èâàí Àëåêñàíäúð, Èâàí Øèøìàí è Èâàí Ñðàöèìèð
Ðàä - ñëàâÿíñêè æóïàí ïî âðåìåòî íà Àñïàðóõ
Ðàäàí - âîåâîäà îò Âðàòèöà, êð. íà XIV â.
Ðàäèê Ñåíêîí (Ðàäè÷) - áîëÿðèí, ñèí íà Ñåíêî, XV â.
Ðàäèë - äîáðîâèøêè êíÿç ïî âðåìåòî íà Àñïàðóõ, îê. 660-685 ã.
Ðàäèí - áàãàèí ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã
Ðàäèñëàâ - áîðè-òàðêàí ïî âðåìåòî íà Áîðèñ I-Ìèõàèë è Ñèìåîí I
Ðàäêî - âîåâîäà ïî âðåìåòî íà Àñåí, Òåîäîð-Ïåòúð è Êàëîÿí
Ðàäîáèë - ñêîïñêè óïðàâèòåë ïî âðåìåòî íà Áîðèñ II, Ðîìàí è Ñàìóèë
Ðàäîèë - âîåâîäà ïî âðåìåòî íà Ñìèëåö è Òåîäîð-Ñâåòîñëàâ, ïëåìåííèê íà Õðàíèñëàâ
Ðàäîé Ãàâðà - ãîðèøêè âîåâîäà, âíóê íà Áîãîé Ãàâðà, X-XI â.
Ðàäîìàí (Ðàäìàí) - áîëÿðèí îò XIV-XV â.
Ðàäîìèð - âåëèê áîëÿðèí îò XIII â., ñðîäíèê íà Áîðèë
Ðàäîìèð - óëè÷êè âîåíà÷àëíèê ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã, Ìàëàìèð è Ïðåñèÿí, áðàòîâ
âíóê íà Äîáðåíòà
Ðàäîñëàâ - âîåâîäà îò êð. íà XIV â.
Ðàäîñëàâ - áðàò íà äåñïîò Ñðàöèìèð, êð. íà XIII - íà÷. íà XIV â.
Ðàäîñëàâ - áðàò íà ñêîïñêèòå áîëÿðè Àñåí è Âëàäèìèð, Õ²V â.
Ðàäîñëàâ - ñåâàñò îò ñð. íà XIII â.
Ðàäîñëàâ - óëè÷êè âîåíà÷àëíèê ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã, áðàòîâ÷åä íà Ãîñòèìèð è
×åðíüî
Ðàäîõåí (Ðàäîõíå) - áúëãàðñêè êîìàíäèð â Áàíàòñêà Áúëãàðèÿ, íà÷. íà XV â.
Ðàäóë - áàãàòóð áàãàèí ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I
Ðàäóë - áîëÿðèí îò Äîðîñòîë, êð. íà X â.
Ðàäóë - ïðîòîñòðàòîð ïî âðåìåòî íà Êàëîÿí è Áîðèë
Ðàéêî - ïëåìåííèê íà Ìîì÷èë, XIV â.
Ðàéêî Ñàìîõîä - õàéäóòèí îò Êàìåíãðàä (Ïàíàãþðèùå), îê. 1860-1876 ã., ïîòîìúê íà
Enxo-Teofil (Åíþ Ñàìîõîä)
Ðàêñèí - ïðîòîâåñòèàð ïî âðåìåòî íà Èâàí Ñòåôàí è Èâàí Àëåêñàíäúð
Ðàëå - âîåâîäà ïî âðåìåòî íà Èâàí Àëåêñàíäúð è Èâàí Øèøìàí
Ðàëèê (Ðàëüî) - ñïîðåä íÿêîè ñèí íà âîåâîäàòà Ìîì÷èë!?
Ðàìóí - õåðöîã îò áúëãàðñêè ïðîèçõîä, æèâÿë ñåâåðíî îò Äóíàâ, âåðîÿòíî â
Êàðïàòèòå (îò çåìÿòà íà ïðàâîñëàâíèòå), îê. XI-XII â.
Ðàíÿð (Ðàíÿðèé)– óòèãóðñêè âîæä, ÷èéòî îòðÿä å ñúþçåí íà ãîòñêèÿ êðàë Òåîäîðèõ â
555 ã. ïðè âîéíàòà ìó ñ Âèçàíòèÿ
Ðàòåí - âîåâîäà îò XIV â., áðàò íà Êàðà÷
Ðàòåí - áäèíñêè ñåâàñò ïî âðåìåòî íà Áîðèë
Ðàòåí - ñåòèí-áàãàèí ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I
Ðàôàèë - áîëÿðèí, âëàäåòåë íà êðåïîñòòà Êðàñåí (Ïàíàãþðèùå), îê. 1370-1394 ã.,
çàãèíàë â áèòêà ñðåùó òóðöèòå
Ðàõèí (Ðàõî, Ðàõàí) - òúðíîâñêè áîëÿðèí, âëàäåòåë íà êðåïîñòòà Ðÿõîâåö (Ãîðíà
Îðÿõîâèöà), êð. íà XII â.
Ðåêèðàä - êàòåïàí ïî âðåìåòî íà Àñåí, Òåîäîð-Ïåòúð è Êàëîÿí
Ðåëìóä Ëàáóö - áúëãàðñêè âåëìîæà îò VI-VII â., ñèí íà Âîåâèíê
Ðå÷èðàä - ñëàâÿíñêè êíÿç, ñèí íà Ñåëèìèð. Òîé ñòàíàë ñúþçíèê íà áúëãàðèòå, êîåòî
íå ñå ïîíðàâèëî íà Þñòèí è Þñòèíèàí. Óáèò å â äóåë îò áðàòîâ÷åä ñè Þñòèíèàí îê.
502 ã.
Ðåÿí - ñèí íà Ñòðåçèìèð, XI â.
Ðèøòàó - áúëãàðñêè óïðàâèòåë íà Âîëæñêà Áúëãàðèÿ â Áàòàâèë, ñïîðåä åäíà õèïîòåçà
òîé å èçáÿãàë ïðè õàçàðèòå ñëåä 893 ã. è å ñèí íà Âëàäèìèð-Ðàñàòå
Ðîäàí – ëàíãîáàðäñêè àðèñòîêðàò îò áúëãàðñêè ïðîèçõîä, çàåäíî ñúñ ñúíàðîäíèöèòå
ñè Çàáàí è Àéìîí â VI â. îïóñòîøèëè îáëàñòòà Ïðîâàíñ
Ðîêîíîé - õîíñêè âîåíà÷àëíèê îò ñð. íà V â.
Ðîìàí - ñêîïñêè êàñòðîôèëàêñ ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë
Ðîñòèñëàâ - áîëÿðèí îò êð. íà XIV â.
Ðóøèìèð - âåëèê ëîãîòåò ïî âðåìåòî íà Ñìèëåö è Òåîäîð-Ñâåòîñëàâ
Ñàáèíèàí (Ñúáèí) Âåëèêè - áúëãàðñêè âîåíà÷àëíèê íà âèçàíòèéñêà ñëóæáà, óïðàâèòåë
íà Èëèðèÿ îò 479 äî 481 ã.
Ñàáèð - áúëãàðñêè âîåíà÷àëíèê (êóðñèáàé) îò Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, îê. 1020 - 1050
ã., óáèë êíÿç Ìúñòèñëàâ ïðåç 1035 ã.
Ñàáèðèóñ (Ñàáèð-Êóáàð) - ïðàáúëãàðñêè âîæä, áðàò íà Áóëãàðèîñ è Õàçãàðèîñ, çàåìà
ïðèêàñïèéñêèòå ñòåïè - îê. 580 - 600 ã.
Ñàâäèê - áîëÿðèí îò XIV â.
Ñàâåð - áîðè-òàðêàí ïî âðåìåòî íà Êóáðàò, Áàòáàé è Àñïàðóõ
Ñàâèí - áîëÿðèí îò ðîäà Êþðèãèð ïî âðåìåòî íà Êîðìèñîø
Ñàêëàè÷ (Ñàêëàèõ) - áúëãàðñêè âëàäåòåë îò Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ïðîèçõîæäà îò
ñàêàëèáñêèÿ ðîä çâåçäîáðîéöè Àñòàáðàí, îê. X â.
Ñàëàí (Ñåëàí, Çàëàí) - æóïàí íà îáëàñò â äí. Âîéâîäèíà, âíóê íà Êåàí è ÷è÷î íà
Ñèìåîí I, êð. íà IX â. - íà÷. íà X â.
Ñàëèìàí - áîëÿðèí îò IX â., òðèìà áðàòÿ áúëãàðè îò ðîäà Ñàëèìà - Îõðèä ñà
îñíîâàòåëè íà Çîãðàôñêèÿ áúëãàðñêè ìàíàñòèð â Àòîí ïðåç IX-òè âåê
Ñàìàí - áîëÿðèí îò êð. íà Õ²V - íà÷. íà ÕV â.
Ñàìîõîä - áîëÿðèí (êàâõàí) ïî âðåìåòî íà Ðîìàí è Ñàìóèë
Ñàìñîí Ïóëå - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë
Ñàìóèë - áðàò íà äåñïîò Ñðàöèìèð, êð. íà XIII - íà÷. íà XIV â.
Ñàíîêåñ (Ñàíîêå, Ñàíåêå) - õîíñêè âîåíà÷àëíèê, ñëóæèë â ðèìñêèÿ ôëîò, çàãèâà
ïðåç 427 ã. â Àôðèêà
Ñàíòåï - áîèë ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã
Ñàöàõ (Ñàöà) - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Àñåí, Òåîäîð-Ïåòúð è Êàëîÿí
Ñâåòîïîëê Ñòðåëàòà - óëè÷êè âîåíà÷àëíèê ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã
Ñâåòîñëàâ - óëè÷êè êíÿç, ïî âðåìåòî íà Êðóì
Ñâåòîñëàâ (Ñâåòîñâàë) - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Èâàí Øèøìàí è Èâàí Ñðàöèìèð
Ñåâèð (Ñåâåð) - áàãàòóð áàãàèí ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I
Ñåêóë - ÷åëíèê (öàðñêè òåëîõðàíèòåë) ïî âðåìåòî íà Èâàí Øèøìàí
Ñåêóë Êúø - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Áîðèñ I-Ìèõàèë
Ñåêóë ×åêîð - âåëèê áîëÿðèí îò Îâå÷ ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë
Ñåëèìèð - ñåâàñò ïî âðåìåòî íà Àñåí, Òåîäîð-Ïåòúð è Êàëîÿí
Ñåëèìèð - ñëàâÿíñêè êíÿç îò V â., ñúïðóã íà Ëàäà, ñåñòðàòà íà Èñòîê è áàùà íà
Ðå÷èðàä
Ñåìèð - ñåâåðàíñêè êíÿç ïî âðåìåòî íà Áîðèñ I-Ìèõàèë, îê. 850-885 ã.
Ñåìèð - áîëÿðèí (ïîáèð÷èÿ) ïî âðåìåòî íà Àñåí, Òåîäîð-Ïåòúð è Êàëîÿí
Ñåìèð - âîåâîäà îò XIV â.
Ñåìèð Êîðòîáàíà - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Àñåí, Òåîäîð-Ïåòúð, Êàëîÿí è Áîðèë
Ñåíèí (Ñåíåñëàâ) - áîëÿðèí îò XIII-XIV â.
Ñåíêî (Ñåíêîí) - áîëÿðèí îò íà÷. íà XV â., ñèí íà Ìëàäåí
Ñåíüî - áîëÿðèí îò XIII â.
Ñåðãåé - áîëÿðèí (ñåâàñò) ïî âðåìåòî íà Èâàí Àñåí II
Ñåðãèé - êîìåñòàáóë ïî âðåìåòî íà Àñåí, Òåîäîð-Ïåòúð, Êàëîÿí è Áîðèë
Ñåðäàí - áîëÿðèí îò XIII â.
Ñåðìîí - âîåâîäà, êàñòðîôèëàêñ íà Ñðåì, X-XI â.
Ñåñëàâ - áîëÿðèí îò XIV â.
Ñåòèò - áàãàèí îò òðàêèéñêè ïðîèçõîä ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã
Ñèâàð - è÷óðãó-áîèë îò ðîäà Óãàèí ïî âðåìåòî íà Àñïàðóõ
Ñèâèí (Ñèáèí) - âåëèê æóïàí îò ðîäà Êóáèàð ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã
Ñèãèçàí - áúëãàðñêè áîëÿðèí, ïðàòåíèê íà V²²² Âñåëåíñêè ñúáîð (869-870 ã.)
Ñèìàí (Ñèìèí) - áîëÿðèí îò IX-X â.
Ñèìåîí - ïðîòîñïàòîð ïî âðåìåòî íà Ìèõàèë III Øèøìàí
Ñèìåîí - êàëóòàðêàí (ñàìïñèñ), çåò íà öàð Ñèìåîí I, ó÷àñòâàë â áúëãàðñêà ìèñèÿ â
Öàðèãðàä ïðåç 927 ã.
Ñèìåîí Èëèöà - âîåâîäà è êàñòðîôèëàêñ íà Ïðåñëàâ, öàðñêè íàìåñòíèê, íà÷. íà XI
â., ñèí íà Áîðèñ Èëèöà
Ñèìî - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Àñåí, Òåîäîð-Ïåòúð è Êàëîÿí
Ñèíàé (Ñèíàäèí) - áîèë îò VII-VIII â.
Ñèíèîí (Ñèíèé) - êóòðèãóðñêè âîæä, îê. 540 - 541 ã.
Ñèñîé (Ñèñî, Ñèçîèë, Ñåñî) - áîëÿðèí îò VIII-IX â.
Ñêëàâèí - îáëàñòåí óïðàâèòåë (æóïàí) ïî âðåìåòî íà Àñïàðóõ
Ñêîòàð (Ñêîò, Ñêîòà) - õîíñêè âîåíà÷àëíèê, áðàò íà Îíåãåçèé, ñð. íà V â.
Ñëàâ - âîåâîäà ïî âðåìåòî íà Èâàí Àëåêñàíäúð
Ñëàâ Áàãàèí - áàãàèí, âåðåí ÷îâåê íà áîèëà Åðìèÿð, ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã
Ñëàâ Ïðîáîä - âåëáúæäêè áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë
Ñëàâîìèð (Ñëàâîìåð) - áîëÿðèí îò êð. íà XIV - íà÷. íà XV â.
Ñëàâóí - ñåâåðàíñêè êíÿç îò ñð. íà VIII â., îòâëå÷åí â Öàðèãðàä è óáèò îò
âèçàíòèéöèòå
Ñëàâÿí - âîåâîäà (áîëÿðèí) ïî âðåìåòî íà Êàëîÿí
Ñëîìåð - áîëÿðèí îò XI â.
Ñìîëÿê - íîâå÷êè êîïàí ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I, ñèí íà Èõñèàõ
Ñìóë - æóïàí òàðêàí ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I
Ñîáóë (Ñîáèí, Ñîáîø) - áîëÿðèí îò XIV-XV â.
Ñîíäîê (Ñîíäîêå, Ñóíäèê, Íåñóíäèê) - áàãàòóð ïî âðåìåòî íà Áîðèñ I-Ìèõàèë, ñèí
íà Éîàí Èðòõèòóèí è áàùà íà Ìèõàèë è Âåëåãíåâ
Ñîíìèð (Ñîíìåð) - áîëÿðèí îò XII-XIII â.
Ñîòèð - âíóê íà Äðàãàí, êð. íà XV â.
Ñïèðèäîí Ëåøúê - âåëèê áîëÿðèí îò ×åðâåí ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë
Ñðàöèìèð (äåñïîò Ñðàöèìèð) - ñïîðåä íÿêîè ïðàâíóê íà Ñòðåç, áðàò íà Äèìèòúð,
Ðàäîñëàâ è Ñàìóèë
Ñòàçèñ - áîèë ïî âðåìåòî íà Áîðèñ I-Ìèõàèë
Ñòàìàò (Ñòàìî) - âîåâîäà îò êð. íà XIII â.
Ñòàìåí - âîåâîäà îò êð. íà XIV â. - íà÷. íà XV â., ñèí íà Ïåòêî Ìîñêîâ è áðàò íà
êàðà-áàí Ñòàíîé
Ñòàí (Ñòàíèìèð) - âîåâîäà, óïðàâèòåë íà Îâå÷ ïî âðåìåòî íà Èâàéëî, ñëåä òîâà
óïðàâèòåë íà Çåëåíèãðàä
Ñòàíèìèð - ñèí íà Ðàëå, êð. íà XIV â.
Ñòàíèìèð Êîðòîáàíà - ñèí íà Ñåìèð Êîðòîáàíà
Ñòàíîé - áîëÿðèí (âëàñòåë) ïî âðåìåòî íà Êàëîÿí è Áîðèë
Ñòàíîé - ïðîòîñïàòàðèé ïî âðåìåòî íà Èâàí Àñåí II
Ñòàíîé - êàðà-áàí îò êð. íà XIV â. - íà÷. íà XV â., ñèí íà Ïåòêî Ìîñêîâ è áðàò
íà Ñòàìåí âîåâîäà
Ñòàíóë - èçóðãó-êîëîâúð ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I
Ñòàïàíîñ (Ñòåïàíîñ) - ñàâèðñêè àðèñòîêðàò õðèñòèÿíèí îò ðîäà Ñåâîðäèê, æèòåë íà
ãàâàðà Óòèê äî ãð. Õàëõàë, ìú÷åíè÷åñêè çàãèíàë â èìåòî íà âÿðàòà â 608 ã.
Ñòàñè÷ (Ñòàçèñ, Ñòàñè, Ñèñ) - ñàìú÷èé ïî âðåìåòî íà Êàðäàì è Êðóì, áðàò íà
Èðõèí, Îêîðçèñ è Òàã÷è
Ñòåâóí (Ñòåôàí) - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I
Ñòåôàí - áîëÿðèí îò ñð. íà XIII â.
Ñòåôàí - áîëÿðèí (ñòîòíèê) îò êð. íà XIV â.
Ñòåôàí Äåâàö - óïðàâèòåë íà êð. Ïðîñåê ïî âðåìåòî íà Ïåòúð I è Áîðèñ II
Ñòåôàí Õðåëüî Äðàãîâîë - âëàñòåë îò áúëãàðñêè ïðîèçõîä íà ñðúáñêà ñëóæáà,
îê.1320-1342 ã.
Ñòèðàêñ (Ùåðàê, Ùóðàê) - õîíñêè âîæä, âåðîÿòíî îò îíîãóðñêè ïðîèçõîä, íà÷. íà VI
â., âîþâàë ñðåùó öàðèöà Áîàðèêñ
Ñòîèìåð - áîëÿðèí îò X â.
Ñòîèìèð - áîëÿðèí îò ñð. íà XIV â., áðàò íà Ìèíêóë
Ñòîéìèð - áîëÿðèí, êîìèò íà êð. Ïîäâåñ ïî âðåìåòî íà Áîðèñ I-Ìèõàèë
Ñòðàò - áîëÿðèí (÷åëíèê) ïî âðåìåòî íà Êàëîÿí
Ñòðàõèë - áîëÿðèí (âîåâîäà) ïî âðåìåòî íà Ñìèëåö è Òåîäîð-Ñâåòîñëàâ
Ñòðàõîòà - âîåâîäà îò XIV â.
Ñòðàøèìèð - òúðíîâñêè áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ãåîðãè I Òåðòåð, Ñìèëåö è
Òåîäîð-Ñâåòîñëàâ
Ñòðåç (äåñïîò Ñòðåç, Ñòðåçèìèð) - âëàäåòåë â Ïðîñåê, áðàò íà Áîðèë è ñèí íà
Òàòèìèð, 1207 - 1214 ã.
Ñòðåçèìèð - òðúíñêè âîéâîäà ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë, Ãàâðèë-Ðàäîìèð è Èâàí
Âëàäèñëàâ
Ñòðåçîìèð - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Àñåí, Òåîäîð-Ïåòúð è Êàëîÿí
Ñòðîèìåð - áîëÿðèí îò XI â.
Ñòðîèìèð - óëè÷êè ïúðâåíåö, æóïàí ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã
Ñòðóìåí - áîëÿðèí îò Äîðîñòîë, ñð. íà X â.
Ñóëàáèé (Ñóëàáè, Ñóëàé, Ñóëàá) - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà
Áàò Òèìåð, 700-727 ã.
Ñóëèìåð (Ñóëèìèð) - áîëÿðèí îò XIII â.
Ñóëèìèí - áîëÿðèí îò íà÷. íà XIV â., áàùà íà Êàëèìàí
Ñóíèêñ - õîíñêè âîåíà÷àëíèê, ñàâèð, ïðèåë õðèñòèÿíñòâîòî, èìåòî å ñúîáùåíî îò
Ïñåâäî-Çàõàðèé, ñð. íà VI â.
Ñóðäèêàñ (Ñóðäèê, Ñóðäèêà) - áîëÿðèí îò Îâå÷êàòà îáëàñò, IX â.
Ñóðñóáóë - áîèë (õèëÿäíèê) ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã
Òàã÷è - áîèë ïî âðåìåòî íà Êàðäàì, áðàò íà Èðõèí, Îêîðçèñ è Ñòàñè÷
Òàã÷è - áîëÿðèí îò Îâå÷êàòà îáëàñò, X â.
Òàêóø (Òàêèí, Òàêóë) - áîëÿðèí îò XIV â.
Òàëèá Ìóìèí - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà Ãàçàí, 976–981 ã.
Òàíãèç - ïðàáúëãàðñêè âëàäåòåë
Òàí÷åê - ÷åëíèê ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I
Òàðàñèé - èïàò è êàíàñ íà êóáåðèéöèòå, êð. íà VII - íà÷. íà VIII â.
Òàðàõ (Òàðàê, Òàððàõ) - ñàâèðñêè (õóíñêè) âîåíà÷àëíèê îò íà÷. íà VI â., îôèöåð
íà Âèòàëèàí, óáèò ïðåç 515 ã.
Òàðèäèí - êîìèò îò òðàêèéñêè ïðîèçõîä íà Áðåíãàëíèøêàòà îáëàñò ïî âðåìåòî íà
Áîðèñ I-Ìèõàèë è Ñèìåîí I
Òàðõàí - âåëèê áîèë îò IX â., ñèí íà Áèð-Åãåò îò íåãîâàòà âèçàíòèéñêà æåíà, áàùà
íà Áàíäæàð è Êóøòàí-Áàêñàí
Òàò Óãåê (Òóòóíä, Òóäóí, Àáðàõàì) - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà Áúëãàðèÿ,
ïî-êúñíî (796-825ã.) íà Õóíèÿ (â Ïàíîíèÿ), ñèí íà Àéÿð è áðàò íà Òàò Óòÿê, 787
ã.
Òàò Óòÿê - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà Àéÿð è áðàò íà Òàò
Óãåê, 760-787 ã.
Òàòèìèð - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Àñåí è Òåîäîð-Ïåòúð, âåðîÿòíî ïîòîìúê íà
Êîñòàäèí (Êîñòðîø)
Òàòðàõ (Òàòðà) - ïðàáúëãàðñêè âîæä
Òàòóë (Òàòóëèí, Òàòóí) - áîèë îò VII-VIII â.
Òàòóë Äèìàêñåàí - áúëãàðñêè âîåíà÷àëíèê â Àðìåíèÿ, ñð. íà V â.
Òàòóë Âàíàíäàöè - êíÿç íà áúëãàðèòå â Àðìåíèÿ, ñð. íà V â., êîìàíäâà III-òè ïîëê
îò àðìèÿòà íà íåïðèìèðèìèòå, íà÷åëî íà êîÿòî áèë Âàðäàí Ìàìèêîíÿí
Òàòóø - áîèë îò VII-VIII â.
Òàõòóí - áîèë îò ðîäà Åðìè, IX â.
Òåãîìèð - áîëÿðèí îò êð. íà XIV â.
Òåêóø (Òåêîìèð, Òåêîìàí, Òåêøàí) - áîëÿðèí îò XIV-XV â.
Òåëèø (Òåëèåø) - áîëÿðèí îò ïî âðåìåòî íà Êîðìèñîø
Òåìåëêî - âîåâîäà ïî âðåìåòî íà Èâàí Àñåí II
Òåîäîð - îãëó-òàðêàí ïî âðåìåòî íà Áîðèñ I-Ìèõàèë
Òåîäîð - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Èâàí Øèøìàí è Èâàí Ñðàöèìèð, XIV â.
Òåîäîð Õðèñèëèé - áîëÿðèí, ñèí íà Éîàí Õðèñèëèé è áðàò íà Íèêîëàé Õðèñèëèé, X-XI
â.
Òåîäîñè - æóïàí-òàðêàí ïî âðåìåòî íà Áîðèñ I-Ìèõàèë, Âëàäèìèð-Ðàñàòå è Ñèìåîí I
Òåðèìèð (Òåðèìåð) - áîèë îò VIII â.
Òåðòèìåð (Òåðòèìèð, Òåðòåð, Òåðòåìåð) - áîëÿðèí ñ òðàêèéñêè ïðîèçõîä îò IX-X â.,
ðîäîíà÷àëíèê íà äèíàñòèÿòà Òåðòåðîáà
Òåðÿé (Òåðèìèð) - áîëÿðèí îò X-XI â.
Òåøè - áîèë-æóïàí â äí. Óíãàðèÿ îò VIII-IX â.
Òåøèìåð - áîëÿðèí îò XIII-XIV â.
Òèãåç (Òèêè) - ïðàáúëãàðñêè âëàäåòåë. Íåãîâà ñúïðóãà áèëà Õèíîÿ.
Òèìàð Ìóìèí Áàäæàíàê - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà Ìîõàììåä,
981–1004 ã.
Òèìåð - áîëÿðèí îò XIII-XIV â.
Òèìîòåé - ÷åëíèê (áîëÿðèí) ïî âðåìåòî íà Ðîìàí è Ñàìóèë
Òèõàí (Òèõîòà) - áîëÿðèí â Ìàêåäîíèÿ îò XIII â.
Òèõîìèð - âîèí, ïðåç 1040 ã., ïî âðåìå íà âúñòàíèåòî íà Ïåòúð II Äåëÿí òîé å
ïðîâúçãëàñåí çà öàð, íî å óáèò ñ êàìúíè
Òèõîìèð - áîëÿðèí (ñòîòíèê) ïî âðåìåòî íà Èâàí Àëåêñàíäúð
Òèõòèë (Òóòõóì, Òóòóì, Òåòåì) - áîëÿðèí îò X â.
Òè÷îìèð - áîëÿðèí îò XIII-XIV â.
Òîâåï - áîèë ïî âðåìåòî íà Àñïàðóõ
Òîâèðåì - þê-áîèë îò ðîäà Åðìèàð ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã
Òîäîð - âîåâîäà (ñòðàòîð) ïî âðåìåòî íà Àñåí, Òåîäîð-Ïåòúð è Êàëîÿí
Òîäîð - áîëÿðèí, áðàò íà Áàëèê, XIV â.
Òîäîð Ñàìîõîä - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ìèõàèë III Øèøìàí, Èâàí Ñòåôàí è Èâàí
Àëåêñàíäúð
Òîêòó - âåëèê áîèë ïî âðåìåòî íà Áîðèñ I-Ìèõàèë, áàùà íà êîïàíà Èðíèê
Òîëèí (Òîëèìèð, Òîëóø) - áîëÿðèí îò IX-X â.
Òîìèð - áîëÿðèí îò XI-XII â.
Òîìèñëàâ - ñåòèí áàãàèí ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I
Òîðêóí - áèðè-áàãàèí ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã
Òîðîø (Òîðîøàí, Òîðèë) - áîëÿðèí îò XIV â.
Òîòîìèð (Òîòèìåð, Òîìåð) - áîëÿðèí îò êð. íà XIV â.
Òîóïàí (Òîóïàé, Ãåîðãè) - áîëÿðèí (æóïàí) îò ñ. Ïîëóòåñ, â Îâå÷êàòà îáëàñò, IX
â.
Òîõ (Òîõåí) - áúëãàðñêè âîåíà÷àëíèê â Àðìåíèÿ, âåðîÿòíî ñèí íà Âàíàíä è áðàò íà
Àëöåê, êð. íà I â.
Òîõòàñ - áàãàèí ïî âðåìåòî íà Êðóì è Îìóðòàã
Òîöèë (Òî÷èë) - áîëÿðèí îò XIII â.
Òðàâúë - âîäà÷ íà áóíòà íà ïàâëèêÿíèòå â Ïëîâäèâñêî ñðåùó âèçàíòèèöèòå,
1084-1086 ã.
Òðåáè÷ - áîëÿðèí îò XIII-XIV â., íà íåãîâî èìå å êðúñòåíî ñåëî, ñåãà íàé-ñåâåðåí
êâàðòàë íà Ñîôèÿ
Òðîøàí - âîåâîäà îò XIV â.
Òðîøàí - áðàíè÷åâñêè áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Áîðèë è Èâàí Àñåí II
Òðîÿí - áúëãàðñêè áîëÿðèí, ñèí íà Âåëèñëàâ
Òðúñîìèð - áîëÿðèí îò XIV â.
Òóãîìåð - áîëÿðèí îò XIII-XIV â.
Òóäîð Ñèãðèö (Òîäîð Ñèãðè÷, Òåîäîð Ñèãðèöà) - êàâõàí ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I
Òóê (Òîê, Òîêîí) - è÷óðãó áîèë ïî âðåìåòî íà Êðóì, Îìóðòàã, Áîðèñ I-Ìèõàèë è
Âëàäèìèð-Ðàñàòå
Òóêòóë - ðàòíèê ïî âðåìåòî íà Àñïàðóõ, ñèí íà Áîðèñ
Òóêúé (Òóêè, Òóêüé, Òóêûé) - áúëãàðñêè âëàäåòåë, ñèí íà Áîëãàð, îò 809 äî 827 ã.
óïðàâëÿâà âúâ Âîëæñêà Áúëãàðèÿ
Òóìàí (Òóìåí) - áîëÿðèí îò XIV â.
Òóðàë (Òóðàí) - áîëÿðèí îò XIII â.
Òóðàìàí (Òóðìàí) - áîëÿðèí îò êð. íà Õ²V â.
Òóðãóí - ñàâèðñêè âîåíà÷àëíèê, ó÷àñòâà â àðìèÿòà íà âèçàíòèéñêèÿ ïúëêîâîäåö
Âåëèçàðèè, ñð. íà VI â.
Òóðäà÷èñ (Òóðäà÷èé) - âåëìîæà (êàíäèäàò, ïðîòîñïàòàðèé) îò òðàêèéñêè ïðîèçõîä ïî
âðåìåòî íà Îìóðòàã
Òóòóí - áîëÿðèí (áàãàèí) îò ðîäà Áàãàèë (Áàãèë, Áàãàèí) ïî âðåìåòî íà Êîðìèñîø
Òóõèí (Òîõîë) - áîëÿðèí îò XII â.
Òóõ÷è Èñìàèë - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, âíóê íà ×åëáèð è ñèí íà
Èëÿñ ßëäàó, 1262–1267 ã.
Òúíãàí (Òîíãàí) - áîëÿðèí îò êð. Ïîëîó, îê. IX â.
Òúðíàâ÷è÷ - ñîãäèéñêè âëàäåòåë îò áúëãàðñêè ïðîèçõîä, îê. VII-VIII â.
Óâàð - âåëèê áîèë îò ðîäà Åðìè ïî âðåìåòî íà Òåðâåë è Ñåâàð
Óâèð - è÷óðãó-áîèë ïî âðåìåòî íà Êðóì
Óãëàé - âåëèê áîèë ïî âðåìåòî íà Àñïàðóõ, áðàò íà Îíåãóø è Åëìèíãåð
Óãîð Áîðèñ - áúëãàðñêè âëàäåòåë âúâ Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà Óãúð Ëà÷èíè, ñïîðåä
íÿêîè å èäåíòè÷åí ñúñ Ñâåòîñëàâ
Óãúð Ëà÷èíè - áúëãàðñêè âëàäåòåë âúâ Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà Ëà÷èí è áàùà íà
Óãîð Áîðèñ, 882-922 ã., ïðåç 922 ã. îñíîâàë óêðàèíñêàòà äúðæàâà Ðóñ
Óäèíàö (Óäèíà) - áîëÿðèí (õèëÿäíèê) ïî âðåìåòî íà Áîðèñ II, Ðîìàí è Ñàìóèë
Óëäåñ - õîíñêè âîæä îò íà÷. íà V â., îáðàçóâàë ñúþç âêëþ÷âàù õóíè, òþðêè, àëàíè,
áúëãàðè, ñëàâÿíè, ãåïèäè è îñòãîòè
Óëèì - òðàêèéñêè âîæä, ïðåäâîäèòåë íà òðàêè, ìàñàãåòè è áúëãàðè, ïðåç 538 ã.
çàåäíî ñ ìàñàãåòñêèÿ âîæä Áóëãàäàñ óñïÿëè äà ñïàñÿò Àíêîíà îò ãîòèòå
Óëèìóò - òðàêèéñêè âîåíà÷àëíèê (êîìàíäèð) è òåëîõðàíèòåë íà Âåëèçàðèé, ñð. íà VI
âåê, âåðîÿòíî å ñèí íà Óëèì
Óëìàð (Óìàð) - è÷óðãó-áîèë ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I
Óëöåõ Ëàáóö - áúëãàðñêè âåëìîæà îò íà÷. íà VI â., ñèí íà Íÿãóâèò
Óìåð - êàâõàí ïî âðåìåòî íà Àñïàðóõ
Óìîð - èçóðãó-êîëîâúð, áðåãàëíèøêè êîìèò ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I
Óíìîð - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Êîðìèñîø
Óíóîðàõ - æóïàí, îâå÷êè óïðàâèòåë ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I, áðàò íà êîïàíà Êóðò
Óðàí - áîëÿðèí îò X â., ñèí íà Õàëèá Áàòèð
Óðàí - âåëèê áîèë îò ðîäà Âîêèë, áàùà íà Êîðìèñîø è ñúïðóã íà Áîçîêà, êîÿòî å
äúùåðÿ íà Àéÿð (ïî-ãîëåìèÿ ñèí íà Àñïàðóõ)
Óðâè÷ - áîëÿðèí îò XIII â., íà íåãîâî èìå å êðúñòåíà êðåïîñòòà â Ïàí÷àðåâñêèÿ
ïðîëîì
Óðóñ Áóã - áúëãàðñêè âîåíà÷àëíèê îò ðîäà Óêèë (ñïîðåä íÿêîè îò Ðîñîìàí), ñúïðóã
íà Çóõðà, ïðàâíó÷êà íà Àñïàðóõ è áàùà íà Âèíåõ, íà÷. íà VIII â.
Óòàð (Óòúð) - áîèë îò êð. íà VIII - íà÷. íà IX â.
Óòèãóð - ïðàáúëãàðñêè âîæä, áðàò íà Êóòðèãóð, îê. II â.
Óõà÷ - âåëèê áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Ñèìåîí I
Ôèäàí - áîëÿðèí îò êð. íà XIV â. - íà÷. íà XV â.
Ôèëèï - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Èâàí Øèøìàí
Ôèëèï - ëîãîòåò ïî âðåìåòî íà Èâàí Ñòåôàí, Èâàí Àëåêñàíäúð è Èâàí Øèøìàí
Ôèëèï - òúðíîâñêè áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Èâàéëî, Ãåîðãè I-Òåðòåð è Ñìèëåö
Ôèëèï Áðàíèñëàâîâ - áúëãàðñêè áîëÿðèí îò íà÷. íà XI â., ñèí íà Äðàãîâóë,
ó÷àñòâàë â îðãàíèçàöèÿòà íà âúñòàíèåòî íà Ïåòúð Äåëÿí ïðåç 1040 ã.
Ôëàâèé Àíàñòàñèé - áúëãàðñêè âîåíà÷àëíèê íà âèçàíòèéñêà ñëóæáà, ñèí íà Ôëàâèé
Ñàáèíèàí, ñòàâà êîíñóë ïðåç 517 ã.
Ôëàâèé Ìîøèàí - áúëãàðñêè âîåíà÷àëíèê íà âèçàíòèéñêà ñëóæáà, ñèí íà Ñàáèíèàí
Âåëèêè è áðàò íà Ôëàâèé Ñàáèíèàí, ïðåç 512 ã. å êîíñóë
Ôëàâèé Ñàáèíèàí - áúëãàðñêè âîåíà÷àëíèê íà âèçàíòèéñêà ñëóæáà, ïðåç 505 ã. ñå
îïèòàë äà èçñòëàñêà ãîòèòå è îòöåïèëèÿ ñå îò ãåïèäèòå âîæä Ìóíäî, ïðåç 508 ã.
ñòàâà óïðàâèòåë íà Èëèðèÿ
Ôðàíãîñ - ñåâàñò ïî âðåìåòî íà Èâàí Àñåí II, áðàò íà Âëàäèìèð
Õàãàí - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà öàð Ñèìåîí I
Õàçãàðèîñ - ïðàáúëãàðñêè âîæä, áðàò íà Áóëãàðèîñ è Ñàáèðèóñ (Ñàáèð-Êóáàð),
îñòàíàë â Êàâêàç - îê. 580 - 600 ã.
Õàëèá - óïðàâèòåë âúâ Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà Áîðèñ è âíóê íà Äæóíò
Õàëèá Áàòèð - áîëÿðèí îò IX-X â., ñèí íà Ãàáäóë Êàðàìàò è áðàò íà Êóìúí Òàíèø è
Äàóä
Õàëà÷ (Õàëàø, Õàëèí, Õàë÷àí) - áîëÿðèí îò îò êð. íà XIV â.
Õàíàäèí - áúëãàðñêè áîëÿðèí â Òðàíñèëâàíèÿ îò íà÷. íà XI â.
Õàíêî - âåëèê ëîãîòåò ïî âðåìåòî íà Èâàí Øèøìàí
Õàíêóë (Õàíîé, Õàíêî) - âîåâîäà îò íà÷. íà XIII â.
Õàòèð (Õèòèð)-Ëèòáåð ¬ õóíñêè âîåíà÷àëíèê - îê. 620 - 640 ã. Îñíîâàòåë íà
äèíàñòèÿ. Íåãîâ ïîòîìúê å õàçàðñêèÿ ïúëêîâîäåö (õîðåçìèéñêè íàåìíèê) Àñòàðõàí
Õàòèðëèòáåð
Õåãåí (Õåñåí, Õåòåí) - áúëãàðñêè âîåíà÷àëíèê îò êð. íà X â., çàåäíî ñ Áèëàõ
(Áèëëà) è Áîêñóí (Áîñêó) ïðåñåëèë áúëãàðè, íàðè÷àíè ñ èìåòî "Ïåøò" êðàé Äóíàâà
ïðåç 970 ã.
Õåíäæåë - áúëãàðñêè âëàäåòåë, ñèí íà Òóêúé è áðàò íà Àéäàð, îò 839 äî 844 ã.
óïðàâëÿâà âúâ Âîëæñêà Áúëãàðèÿ
Õåðàí (Êàñàí) - õîíñêè âëàäåòåë îò êð. íà V â., öàð íà Áàëàñàêàí (íà ñåâåð îò
Àëàíèÿ, þæíî îò Äåðäåíäñêèÿ ïðîõîä â Êàâêàç)
Õåñåí - áúëãàðñêè âîåíà÷àëíèê îò Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, îê. XIV-XV â.
Õèíàò - ñåâàñò îò Õ²²²-Õ²V â.
Õèíåëóñ - îëãó-òàðêàí ïî âðåìåòî íà Êàðäàì
Õèíèàëîí - êóòðèãóðñêè âîæä, îê. 535 - 559 ã.
Õèíòî - áîëÿðèí îò ñ. Ãîðíî Íîâêîâî, â ðàéîíà íà Ïðåñëàâñêàòà ïëàíèíà, êð. íà
XIII â., èìàë òåðèòîðèàëåí ñïîð ñ Ãàãàí
Õèñàì - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà Ãàçè-Áàðàäæ, 1242–1262 ã.
Õèñàì Àíáàë - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà âåçèðà Êîëúí,
1135–1164 ã.
Õîäîð - ñðåäåöêè áîëÿðèí îò XIII-XIV â.
Õîäîð (Òèõîä, Õîäð) - ñåâàñò, óïðàâèòåë íà Êðàíåÿ, îê. XIII-XIV â.
Õîäóë (Õîäèìèð, Õîäóí, Õîäóø) - áîëÿðèí îò XII-XIII â.
Õîéäîìåð (Õîéäîìèð) - áúëãàðñêè çíàòåí áîèë îò Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, îê. VIII-IX â.
Õîíãîð - õóíñêè âëàäåòåë. Íåãîâà ñúïðóãà áèëà êðàñèâàòà Ãåðåëà.
Õîíîãóð - õóíñêè âîæä â Êàâêàç, îê. V - VI â.
Õîðèâ (Õîðåàí) - áúëãàðñêè êíÿç, ñèí íà Øàìáàò è áðàò íà Êóàð è Ù÷åê
Õîðìèäàê - ïðàáúëãàðñêè âîåíà÷àëíèê, ïîìîùíèê íà Äåíãèçèõ (îê. 453 - 468 ã.).
Õîðìóçäàí (Õîðìóçàí) - õóíñêè âîåíà÷àëíèê, óïðàâèòåë íà Õóçèñòàí, æèâÿë â
Ìåäèíà, ñúâåòíèê íà õàëèô Îìàð I, íà÷. íà VII â.
Õîòèìèð - áîëÿðèí îò ñëàâÿíñêè ïðîèçõîä, ñð. íà IX â., õðèñòèÿíñêè âîäà÷, óáèò
ïðè ãîíåíèÿòà ñðåùó õðèñòèÿíèòå
Õîòÿí (Õîòàí, Õîòìàí, Õîòóø) - áîëÿðèí îò XIV-XV â.
Õðàíèñëàâ - âåëèê ïðèìèêþð ïî âðåìåòî íà Èâàéëî
Õðåëáóä Ëàáóö - áúëãàðñêè âåëìîæà îò êð. íà VII - íà÷. íà VIII â., ñèí íà
Çåíäàê, ïðåç 687 ã. íà÷åëî íà ñòðèìîíöèòå âîäè ñðàæåíèÿ ñðåùó èìïåðàòîð Þñòèíèàí
II
Õðåëèí (Õðåëêî) - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Êàëîÿí è Áîðèë
Õðèñòîôîð Âèäóø - äåáúðñêè áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Áîðèñ II, Ðîìàí è Ñàìóèë
Õóáàé (Õóáà) - áúëãàðñêè áîëÿðèí, âîåíà÷àëíèê â ìàäæàðñêàòà âîéñêà íà Àðïàä, êð.
íà IX - íà÷. íà X â.
Õóáàí - áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Áîðèë
Õóäáàò - áúëãàðñêè âîåíà÷àëíèê â Àðìåíèÿ, îê. IV-V â.
Õóìèê - ïðàáúëãàðñêè âëàäåòåë îò ðîäà Áóðäæàí, îê. 660 - 700 ã.
Õóìèð (Õóìåð) - áîèë (âèñø ñàíîâíèê) îò ñëàâÿíñêè èëè òðàêèéñêè ïðîèçõîä îò êð.
íà VIII - íà÷. íà IX â.
Õóíîð - õóíñêè âîæä, áðàò íà Ìàäÿð, îæåíèë ñå çà äúùåðÿòà íà êíÿç Àéëàí
(Àëàí)-Äóëî, îê. 380-445 ã.
Õóíóãóð - õóíñêè âëàäåòåë, îê. 360-380 ã.
Õóñàèí Àøðàô - áúëãàðñêè óïðàâèòåë îò Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà ×àëúé Ìîõàììåä,
XIV-XV â.
Õóñàèí Áàéðàì Ãàçè - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà ßäêàð Àðòàí
Êóë Àøðàô, 1552–1569 ã.
Öàìáëàê - âåëèê ïðèìèêþð ïî âðåìåòî íà Èâàí Àëåêñàíäúð è Èâàí Øèøìàí
Öàíö - âîåíà÷àëíèê îò ìàêåäîíñêè ïðîèçõîä ïî âðåìåòî íà Êðóì, çàåäíî ñ Êîðäèë
çàñòàíàëè íà÷åëî íà ìàêåäîíñêàòà âîéñêà
Öàðèë (Öàðåí) - áîëÿðèí îò XIV-XV â.
Öåçèí - ïðàáúëãàðñêè âîæä â Ïàíîíèÿ, 1 ã. ïð.í.å. - 7 ã. ñë.í.å.
Öåêî - áîëÿðèí îò ñð. íà XIV â.
Öåðèã - êåôàëèÿ ïî âðåìåòî íà Àñåí è Òåîäîð-Ïåòúð
Öèãàò - áîèë-òàðêàí ïî âðåìåòî íà Òåëåðèã
Öèêîñ (Öóêîñ, Öèê, ×þê) - áîëÿðèí îò IX â., ïî âðåìåòî íà Êðóì è Îìóðòàã
Öîêîìàí - áîëÿðèí îò XIV-XV â.
Öîëþ - áîðóéñêè óïðàâèòåë ïî âðåìåòî íà Áîðèñ I-Ìèõàèë
Öóçìåí (×úñìåí, Øèøìàí) - ñåâàñò ïî âðåìåòî íà Àñåí, Òåîäîð-Ïåòúð è Êàëîÿí
×àêî - êàâõàí ïî âðåìåòî íà Êóáðàò
×àëúé Ìîõàììåä (×àëëú Ìîõàììåä) - áúëãàðñêè óïðàâèòåë îò Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí
íà Áóëþì Îðäó, êð. íà XIV â.
×àíàäèí - áúëãàðñêè âîåíà÷àëíèê îò Áäèí, X-XI â., êîéòî áèë íàé-äîáëåñòíèÿ âîéí
îò âîéñêàòà íà Àõòóì, íî ïîñëå áèë íàêëåâåòåí ïðåä æóïàíà è èçáÿãàë ïðè
ìàäæàðñêèÿ êðàë
×àò-Êàñàð – ñàâèðñêè àðèñòîêðàò, ïðèáëèæåí (ïîñòåëíèê) íà ñàâèðñêèÿ âëàäåòåë
Àëï-Èëòèâàð, VII-VIII â.
×åáóë - áîëÿðèí îò êð. íà Õ²V - íà÷. íà ÕV â.
×åëáèð (Ãàáäóëà ×åëáèð) - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà Îòÿê,
1178–1225 ã.
×åëúáèê - áúëãàðñêè óïðàâèòåë â Áàùó (Êèåâ), ðîäíèíà íà Ñèìåîí I, óòâúðäèë
ãëàãîëèöàòà âúâ Êèåâñêî-Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, êð. íà IX â.
×åíãèç (Ìîãóí) - ïðàáúëãàðñêè âëàäåòåë
×åïàí (Öåïà, ×åïà, Öåïèí) - áàãàòóð áîèë-êîëîáúð ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã
×åðíîãëàâ - áîëÿðèí (ïðàõòîð) ïî âðåìåòî íà Áîðèë è Èâàí Àñåí II
×åðíüî - óëè÷êè âîåíà÷àëíèê-õèëÿäíèê ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã, áðàò íà Ãîñòèìèð è
áðàòîâ÷åä íà Ðàäîñëàâ
×îðïàí – èìå íà ñàâèðñêè âîåíîíà÷àëíèê (òàðêàí), îê. 620-640 ã., ïðåç 630 ã.
ðàçãðîìèë äåñåòõèëÿäíèÿ ïåðñèéñêè êîðïóñ íà Ãîãíàí â Àðìåíèÿ
×îòåé (×îòå, ×îòè, ×îòî) - áîëÿðèí îò Îâå÷êàòà îáëàñò, X â.
×ðúíãëàâ - áîëÿðèí îò íà÷. íà XIV â.
×ðúíîãëàâ - ñòîòíèê ïî âðåìåòî íà Èâàí Øèøìàí
Øàäàèê (Øàäà-Èäèê) - âåëèê áîèë è ãëàâåí ñúäèÿ ïî âðåìåòî íà Ñåâàð, ñèí íà
Èìåíÿð-Áèëèã, áàùà íà Êåëáèð è äÿäî íà Ñàáèí
Øàìáàò Êèé - áúëãàðñêè âëàäåòåë, áðàò íà õàí Êóáðàò, îñíîâàòåë íà ãð. Êèåâ,
ïîêîðÿâà àâàðèòå è ñúçäàâà äúðæàâàòà Äóëîáà, â Êèåâ óïðàâëÿâà 663-667 ã.
Øàìãóí Øàì-Ñàèí - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà Àäàì Þñóô,
1118–1135 ã.
Øàìèë - áîëÿðèí îò X-XI â., ñèí íà Ìèêàèë (Ìèêîëà)
Øåéõ Ãàëè Êàðãàëèé (Øàõ Ãàëè Êàðãàëú, Øèãàëåé) - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà
Áúëãàðèÿ, ñèí íà Õóñàèí Áàéðàì Ãàçè, 1569–1584 ã., êðàé íà Áóëãàðñêîòî öàðñòâî
Øèíäèë - ÷åëíèê (áîëÿðèí) ïî âðåìåòî íà Ñàìóèë
Øèøìàí - áäèíñêè äåñïîò (êíÿç), 1292 1309 ã.
Øèþí (Øèõþí) - þê-áàãàèí, âåðîÿòíî îò òðàêèéñêè ïðîèçõîä ïî âðåìåòî íà Îìóðòàã
Øîòúð (Øîòåð) Ëàáóö - áúëãàðñêè âåëìîæà îò ñð. íà IX â., ñèí íà ßðëàí
Øóäèê - áúëãàðñêè áîëÿðèí â Äóêëÿ îò X â.
Ùéåê (Ùåê, Ù÷åê, Øòåê, Ïàùåê, Ïàù÷åê) - áúëãàðñêè êíÿç, ñèí íà Øàìáàò è áðàò íà
Êóàð è Õîðèâ
Ùúðáàí - áîëÿðèí îò Êîçÿê, XIII-Õ²V â.
Úòëÿð - áîèë îò VII-VIII â.
Üîçãóð - óòèãóðñêè è òþðêñêè âîåíà÷àëíèê îò ðîäà Áåëåíäæèð (Áåêäåìáèð), îê.
560-567 ã., ïîìàãà íà Àíàãåé è Áîõàí ïðè ïðåâçåìàíåòî íà ãð. Áîñïîð
Þãè÷ (Þãî, Þãðå, Þãîìèð) - ðîäîïñêè áîëÿðèí îò Õ²V â.
ßáúéê (ßáèê Ìîõàììåä, ßáúê Ìîõàììåä, Æàáúê) - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà
Áúëãàðèÿ, ïðàâíóê íà Áóëþì, âíóê íà ×àëúé è ñèí íà Õóñàèí Àøðàô, 1437–1469 ã.
ßâîð (ßâêî) - âíóê íà Äðàãàí, êð. íà XV â.
ßäêàð Àðòàí Êóë Àøðàô - áúëãàðñêè âëàäåòåë íà Âîëæñêà Áúëãàðèÿ, ñèí íà Àë
Ìîõàììåä, 1524–1552 ã., îò 1531 äî 1535 ã. óïðàâëÿâà ñàìî ÷àë-÷åðåìøàíñêèÿ êëîí,
íà 02.10.1552 ã. ñòàâà öàð íà öÿëà Áóëãàðèÿ
ßçäîìàí - áîëÿðèí îò XIV-XV â.
ßêèì - äðúñòúðñêè áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Èâàí Øèøìàí
ßêîâ Ðóí - êîñåëñêè áîëÿðèí (âîåâîäà) ïî âðåìåòî íà Ðîìàí è Ñàìóèë
ßíàé-Êàáàí (ßíà-Êàáàí) - áúëãàðñêè áîèë, ïîòîìúê íà Êàáàí, óìðÿë íà ñëóæáà â
îáëàñòòà Óëàã (äí. Ðóìúíèÿ) ïî âðåìåòî íà Êðóì
ßíèñ (ßíè) - ñòðàòåã ïî âðåìåòî íà Êðóì
ßíêî - êàòåïàí (ñòîòíèê) ïî âðåìåòî íà Èâàí Øèøìàí
ßíêóë - âîåâîäà ïî âðåìåòî íà Èâàí Øèøìàí è Èâàí Ñðàöèìèð
ßíêóë Ïîáèò - îõðèäñêè áîëÿðèí ïî âðåìåòî íà Áîðèñ II è Ðîìàí
ßðëàí (Æàðëàí) Ëàáóö - áúëãàðñêè âåëìîæà îò íà÷. íà IX â., ñèí íà Ïðèáîé
Ïîçíà÷èòåëíè ñàìîñòîÿòåëíè âëàäåòåëè
Àëåêñèé Ñëàâ - âëàäåòåë â Öåïèíà è Ìåëíèê, áðàòîâ÷åä íà Áîðèë (1207 - 1230 ã.).
êíÿç Áàëèê - âëàäåòåë â Êàðâóíà (äí. Áàë÷èê), 1340 - 1356 ã.
Áåëàóð - âèäèíñêè âëàäåòåë, áðàò íà Ìèõàèë III Øèøìàí (1329 - 1333 ã.).
Âîéñèë - âëàäåòåë â Êîïñèñ (äí. Ñîïîò), áðàò íà Ñìèëåö (1322 - 1324 ã.).
êðàë Âúëêàøèí Ìúðíÿâ÷åâè÷ - âëàäåòåë â ãð. Ïðèëåï (1355 - 1371 ã.).
êíÿç Äîáðîòè÷ - âëàäåòåë â Êàðâóíà è Êàëèàêðà (äî Êàâàðíà), 1356 - 1386 ã.
Åëòèìèð - âëàäåòåë â Êðúí è ßìáîë, áðàò íà Ãåîðãè I Òåðòåð (1298 - 1306 ã.).
Èâàí Äåÿíîâ-Äðàãàø - âëàäåòåë â Ñåâåðíà Ìàêåäîíèÿ (1371 - 1378 ã.).
êíÿç Èâàíêî Òåðòåð - âëàäåòåë â Äðúñòúð (Ñèëèñòðà), 1386 - 1388 ã.
Êîíñòàíòèí Äåÿíîâ-Äðàãàø - âëàäåòåë â Ñåâåðíà Ìàêåäîíèÿ (1371 - 1395 ã.).
êðàë Ìàðêî - âëàäåòåë â ãð. Ïðèëåï (1371 - 1395 ã.).
Ìèõàèë - âèäèíñêè âëàäåòåë (äåñïîò), 1324 - 1329 ã.
Ñòðåç (ñúêðàòåíî îò Ñòðåçèìèð) - âëàäåòåë â Ïðîñåê, áðàò íà Áîðèë (1207 - 1214
ã.).
Øèøìàí Áäèíñêè - âèäèíñêè êíÿç (1292 - 1309 ã.).
* Áóðãàðè [Burgari], /2.- ñòð. 53/- âîéíèöè îò îñîáåí âèä ðèìñêè ãàðíèçîíè êúì
êðåïîñò, êàñòåë [burgarii], çàñâèäåòåëñòâàíè â íàäïèñè îò II âåê îò.í.å. â
ðàéîíà íà äíåøíèÿ ãðàä Òåòåâåí è äð. Áóðãàðè ñà áèëè äèñëîöèðàíè â àíòè÷íîñòòà
èç öÿëà äíåøíà Åâðîïà.  òîâà íå áè èìàëî íèùî íåëîãè÷íî (ïðîñòî "îñîáåí âèä
ðèìñêè ãàðíèçîí" îò "òðàêèéñêè" íàåìíèöè, è íèùî ïîâå÷å), àêî íå áåøå
òâúðäåíèåòî íà ó÷åíèòå, ÷å ïîä åòíîíèìà "áóðãàðè" [Burgare] òðÿáâà äà ðàçáèðàìå
"ïðà-áúëãàðè" /3.- ñòð. 35/ ! Íå å çà ïðåíåáðåãâàíå è ôàêòúò, ÷å â ïîâå÷åòî
èçâåñòíè íàì êàðòè îò XV âåê Áúëãàðèÿ å èçïèñàíà ïî òîçè íà÷èí - Burgaria !
Àðàáñêèòå èñòîðèöè îò âåêîâå íàðè÷àò äóíàâñêèòå áúëãàðè "áóðæàíè". "Áóðæà" íà
àðàáñêè îçíà÷àâà êðåïîñò, êóëà - àíàëîãè÷íî íà "áóðã", "áóðãàðèé" ! Àâíàãóð [å]
íàðîä, êîéòî æèâåå â ïàëàòêè. Àâãàð, ñàáèð (ñàâèðè – á. ì.), áóðãàð, àëàí,
êóðòàðãàð (êóòðèãóðè – á. ì.), àâàð, õàçàð, äèðìàð, ñèðóðãóð, áóãðàñèê, êóëàñ,
àáäåë, åôòàëèò – òåçè òðèíàäåñåò íàðîäà æèâåÿò â ïàëàòêè, ïðåïèòàâàò ñå ñ ìåñî
íà æèâîòíè è ðèáè, ñ äèâè çâåðîâå è ÷ðåç îðúæèåòî” [34: 57].
777777777777777777777777777777777777777777777
Ñïèñúê íà âñè÷êè äðåâíîáúëãàðñêè ðîäîâå
1. Äóëî (Äóëàð, Äóàí, Äóëó, Äó-Ëó, Äæóëóò) - óïðàâëÿâàùèÿò ðîä
2. Âîêèë (Óêèë, Óîêèë, Îóêèë, Óãèë)
3. Óãàèí (Óãîð-Òåëåñ, Îóãàéí, Óãàéí, Âàãàèíèñ)
4. Åðìèàð (Åðìè, Åðäèì, Åðäèí Åðìèë, Åðàãàð, Þðìè)
5. Êóáèàð (Êóâèàð, Êóáàèð, Êóáàèð, Êóâèÿð)
6. ×àêàðàð (Öàêàãàð, ×àêàð, Öèêàãàð)
7. Êþðèãèð (Êèðèãèð, Êóðèãóð, Êèðèãåð)
----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Áàêèë (Áàðñèë, Áåðñèë, Ïåðñèë, Áóêóë, Áàéãóë, Áàãèë, Áàãàèë)
Ñåáåð (Ñàâèð, Ñóâàð)
Àãà÷èð (Àêàöèð)
Õàðêàð (Õàðêà, Õåðêà, Õàðêàò, Êåðàêà, Ãåðàê)
Óòèã (Óòÿê, Óðîã, Óðóñ-Ðóæà, Óíóê, Óðóê, Ðóæà, Ðîñîìàí)
Êèìåð (Ãèìåð, Êåìåð, Ãàìèð, Êèìèð, Êàìàð, ã'Îìåð, Îìèð, Þìåð, Þìàðò)
Ñàêåëàð (Ñàêëàí, Ñàêëàèð, Ñàãåò) - èäåëñêè (äðåâíîáúëãàðñêè) ðîä
Áþëÿð (Áåëàð, Áèëÿð, Áóëÿð), ñïîðåä íÿêîè èñòîðèöè ïðèíàäëåæè êúì äèíàñòèÿòà
Äóëî
Ìàòàê (Ìàòàêà)
Áîÿíäóð (Áóíäæàð, Áàðàäæ, Áóðäæàí, Áóíäóð, Âõíäóð) - èäåëñêè (ïðàáúëãàðñêè) ðîä
×èðìèø (×èðìèç, ×èðìåø) - èäåëñêè (äðåâíîáúëãàðñêè) ðîä
Àéëàí (Õàéëàíäóð, Àëõàíäóð, Àëáàí-Àëàí, Àëàíóð) - èäåëñêè (äðåâíîáúëãàðñêè) ðîä
Áåñåð (Áóñóðìàí, Áåñåðìåí, Áàñóðìàí, Áèñóðìàí)
Àìàëàð (Àìàë, Àæìàë, Àéìàë) - äðåâíîáúëãàðñêè ðîä
Êàðäàìàð (Êàðäàìåÿ) - áàëõàðñêàòà (äðåâíîáúëãàðñêàòà) äèíàñòèÿ íà Êàðäàìèòèòå
Áàðúíäæàð (Áàðúí, Áåðåíäåé, Áåðåíäæàð) - èäåëñêè (äðåâíîáúëãàðñêè) ðîä
Øàíþë (Øàíêóë, Øàíèë, Øàíàã) - õóíîðñêè ðîä
Òîáãà÷ (Òóîáà, Òóáàð, Òîáàð, Òóîáàð, Òàáãà÷) - õóíîðñêè ðîä
Àøèíàñ (Àôøèí, Àøèíà, Àé÷èí, Àðñëàí) - õóíîðñêè ðîä
Êþíãðàò (Êóíãàð, Êþíãëú-àðãúí) - áàêòðî-êóøàíñêè õîðåìçèéñêè ðîä
Øàõèç (Øàõèàð) - áàêòðî-êóøàíñêè êàíäàõàðñêè ðîä
Åñåãóð (Åñåãåë, Åëàóð, Åñåãåð, Åøòåê, Èøòÿê, Íóêðàò) - èäåëñêè (äðåâíîáúëãàðñêè)
ðîä
Øèðÿê (Øèðàê, Øèðèí, Ùèðàê, Ñòèðàêñ) - èäåëñêè (äðåâíîáúëãàðñêè) ðîä
Òàðãèç (Òàðâèë, Òèãåç) - èäåëñêè (äðåâíîáúëãàðñêè) ðîä
Õèíóð (Õèíàð, Õèí, Õèîí, Õåôòàë) - õóíîðñêè ðîä
Ñîêóøèð (Ñîãäèí, Êóêóøèí, Êó÷àãàð) - èäåëñêè (äðåâíîáúëãàðñêè) ðîä
Äó÷èàð (Äó÷èãàð, Äó÷è-áóëêàð, Äó÷àð, Äîóàð, Äó÷æèð, Êó÷è-áîëãàð)
Êóïåàí (Êóïàí, Êóïüàí, Êóáàí, Êóïèãàð, Êóïè-áóëãàð)
×èäàð (×äàð-áîëêàð, ×úäàð, ×åäóàð, ×îóäóð, ×àäàð, Êèäàð)
Ãåëèàð (Ãèëèàð, Ãåëèð, Ãåëîí)
Òóãàí - õóíñêè ðîä, ïîòîìöè íà äèíàñòèÿòà Äóëî
Ìàéàí (Ìàí, Ìàÿí) - èäåëñêè (äðåâíîáúëãàðñêè) ðîä
Òèíãèç (Òàíãèç, ×åíãèç) - èäåëñêè (äðåâíîáúëãàðñêè) ðîä
Åíêåé (Åíåêåé, Åíåê, Åéíåé) - èäåëñêè (äðåâíîáúëãàðñêè) ðîä
Òóëêåàð (Óëêåð, Òåóðêàð-Èìåí, Òóðÿê) - èäåëñêè (äðåâíîáúëãàðñêè) ðîä
Áàëáàð (Áàëáàë, Áàòáàé, Áàëáåëàð) - èäåëñêè (äðåâíîáúëãàðñêè) ðîä
Ðóùàâèë (Ðèùàâ) - õóíñêè ðîä, ïîòîìöè íà áóðäæàíñêèòå öàðå
Éóïàí (Þïàí, Æóïàí) - äðåâíîáúëãàðñêè ðîä
Îêñóí (Îõñóí, Îõøóí) - äðåâíîáúëãàðñêè ðîä
Àñòàáðàí - äðåâíîáúëãàðñêè ðîä íà çâåçäîáðîéöè
Åñêèë - äðåâíîáúëãàðñêè ðîä
Ñèâàí (Ñàáàí) - äðåâíîáúëãàðñêè ðîä
Èðòõèòóèí (Èðòõèò, Èðòèõèòóí, Èðòõèòþåí) - ðàííîñðåäíîâåêîâåí áúëãàðñêè ðîä
Ñèãðèö (Ñèãðèöà, Ñèãðèç) - ðàííîñðåäíîâåêîâåí áúëãàðñêè ðîä
Ñóðñóáóë (Ñóðñóâóë) - ðàííîñðåäíîâåêîâåí áúëãàðñêè ðîä
Õóíîë - ðàííîñðåäíîâåêîâåí áúëãàðñêè ðîä
Èçáðîåíèòå ðîäîâå áåç Äóëî ñà òî÷íî 52, îò êîèòî êíÿç Áîðèñ I-Ìèõàèë å èçêëàë
öåëè áîëÿðñêè ñåìåéñòâà çà äà ãè ïîêðúñòè.
Ïúðâà îñíîâíà ãðóïà ðîäîâå, çàâúðøâàùè íà -àð:
I ïîäãðóïà, çàâúðøâàùè íà -ëàð:
Äóëàð
Ñàêåëàð
Áåëàð
Àìàëàð
II ïîäãðóïà, çàâúðøâàùè íà -èàð (-ÿð):
Åðìèàð
Êóáèàð
Äó÷èàð
Ãåëèàð
Áþëÿð (Áóëÿð)
III ïîäãðóïà, çàâúðøâàùè íà -àð:
×àêàðàð
Õàðêàð
Êàðäàìàð
Áàðúíäæàð
Òóëêåàð
×èäàð (×úäàð)
Áàëáàð
Òîáàð
Õèíàð
Êóíãàð
Âòîðà îñíîâíà ãðóïà ðîäîâå, çàâúðøâàùè íà -èð, -óð è -åð:
I ïîäãðóïà, çàâúðøâàùè íà -èð:
Êþðèãèð
Àãà÷èð
Ãåëèð
Ñàâèð
Ñîêóøèð
II ïîäãðóïà, çàâúðøâàùè íà -óð:
Áîÿíäóð
Åñåãóð
Õèíóð
Àëàíóð
×îóäóð
III ïîäãðóïà, çàâúðøâàùè íà -åð:
Ñåáåð
Êèìåð
Áåñåð
Óëêåð
Òðåòà îñíîâíà ãðóïà ðîäîâå, çàâúðøâàùè íà -àë, -èë (-åë) è -óë (-îë):
I ïîäãðóïà, çàâúðøâàùè íà -àë:
Õåôòàë
Àìàë
Áàëáàë
II ïîäãðóïà, çàâúðøâàùè íà -èë (-åë):
Âîêèë
Áàêèë
Åñêèë
Øàíèë
Òàðâèë
Ðóùàâèë (Ðèùàâ)
Åñåãåë
III ïîäãðóïà, çàâúðøâàùè íà -óë è -îë:
Ñóðñóáóë
Õóíîë
Øàíêóë
×åòâúðòà îñíîâíà ãðóïà ðîäîâå, çàâúðøâàùè íà -àí è -èí (-óí):
I ïîäãðóïà, çàâúðøâàùè íà -àí:
Àéëàí
Êóïåàí (Êóïüàí)
Òóãàí
Ìàéàí
Éóïàí
Ñèâàí
Áóðäæàí (Âåí, Óèí)
Àñòàáðàí
Ðîñîìàí (Ðîñîìîí)
Áóñóðìàí
II ïîäãðóïà, çàâúðøâàùè íà -èí è -óí:
Óãàèí
Øèðèí
Àôøèí
Èðòõèòóèí
Îêñóí
Ïåòà îñíîâíà ãðóïà ðîäîâå, çàâúðøâàùè íà -àò (-èò) è -èç (-èö, -èø):
I ïîäãðóïà, çàâúðøâàùè íà -àò (-èò):
Õàðêàò
Êþíãðàò
Èðòõèò
II ïîäãðóïà, çàâúðøâàùè íà -èç (-èö, -èø):
Òàðãèç (Òèãåç)
Øàõèç
Òèíãèç
Ñèãðèö (Ñèãðèç)
×èðìèø (×èðìèç)
Øåñòà îñíîâíà ãðóïà ðîäîâå, çàâúðøâàùè íà -àê (-ÿê) è -åé:
I ïîäãðóïà, çàâúðøâàùè íà -àê (-êà, -à) è -ÿê (-åê):
Øèðÿê (Øèðàê)
Ìàòàê (Ìàòàêà)
Ãåðàê (Õàðêà)
Óòÿê (Óòèã)
Èøòÿê (Åøòåê)
Òóîáà
Àøèíà
II ïîäãðóïà, çàâúðøâàùè íà -åé:
Åíêåé (Åíåêåé)
Áåðåíäåé
Çíà÷åíèÿ íà èìåíàòà:
I ãðóïà, I ïîäãðóïà
Äóëîâ, Äóëåâ
Ñàêåëîâ (Ðóñèÿ), Ñàêåëàðèåâ, Ñàêàëîâ
Áóëàêîâ, Áåë÷åâ, Áåëåâ, Áåëÿêîâ, Áàèëàðîâ (Ðóñèÿ è Àçåðáàéäæàí)
Àìàëèåâ
I ãðóïà, II ïîäãðóïà
Êóáèíîâ (Ðóñèÿ), Êóáèðîâ (Ðóñèÿ), Êóâèéñêè (?)
Åðìèåâ, Åðìèíîâ, Åðìèéñêè (?)
Äó÷èíîâ (Ðóñèÿ), Äó÷åâ, Äó÷åâñêè, Äó÷èíñêè (Ïîëøà)
Ãåëèíîâ, Ãåëèéñêè (?), Ãåëêàíîâ
Áþëåâ, Áóëèåâ
I ãðóïà, III ïîäãðóïà
×àêúðîâ, ×àêàðîâ, ×àêúðñêè
Õàðêîâ
Êàðäàìîâ
Áàðàíîâ, Áàðàíñêè
Òóëêåðîâ (Àâñòðàëèÿ), Òóëêîâñêè (Áåëàðóñ)
×èäàðîâ (Ðóñèÿ), ×åäèåâ (Ìàêåäîíèÿ), ×åäàðåâ (Ðóñèÿ), ×àäàðîâ, Êèäàðîâ (Ðóñèÿ)
Áàëâèíîâ (Ðóñèÿ è ×åõèÿ), Áàëàáàíîâ, Áàëàíîâ
Òîáàíîâ (Ìîëäîâà), Òîáåíîâ
Õèí÷åâ
Êóíãàëîâ, Êóíãðîâ (Ðóñèÿ)
II ãðóïà, I ïîäãðóïà
Êþðèéñêè (?), Êèðèíîâ, Êóðèéñêè, Êþðê÷èéñêè, Êþðê÷èåâ
Àãà÷îâ, Àãà÷èåâ
Ãåëèåâ, Ãåëèíîâ
Ñàâèåâ (Ðóñèÿ), Ñàâèíîâ
Ñîêóøåâ (Ðóñèÿ), Öîêóøåâ (Ðóñèÿ)
II ãðóïà, II ïîäãðóïà
Áîÿíîâ, Áîÿí÷åâ, Áîÿíäîâ, Âàíàíäàöè (Àðìåíèÿ)
Åñåãèåâ (?), Åñåãîâ (Ðóñèÿ)
Õèíêîâ
Àëàíäæèéñêè, Àëàíäæèåâ
×àâäàðîâ
II ãðóïà, III ïîäãðóïà
Ñåáåðîâ (Àâñòðàëèÿ), Ñåáèíîâ (Óêðàéíà)
Êèìåðîâ (Ðóñèÿ è Óêðàéíà), Êàìàðñêè, Êàìàðîâ
Áåñåðëèåâ, Áèñåðîâ
Óë÷åâ, Þë÷åâ
III ãðóïà, I ïîäãðóïà
Õåôòîâ (?), Õåôòèåâ (Óêðàéíà), Õåôòèðåâ (Ôðàíöèÿ), Åôòèìîâ, Åâòèìîâ
Àìàëîâ (Ðóñèÿ, Àçåðáàéäæàí è Êàçàõñòàí)
Áàëáàëñêè (Õîëàíäèÿ è Èðëàíäèÿ), Áàëàáàíñêè
III ãðóïà, II ïîäãðóïà
Âîêèëîâ (Ðóñèÿ), Âîêèëñêè (?)
Áàêèëîâ, Áàêèëñêè
Åñêèëîâ (Øâåéöàðèÿ)
Øàíèëîâ (Ðóñèÿ)
Òàðâèëñêè (Ñúðáèÿ), Òåðâåëîâ, Òåðâåëñêè (?)
Ðóñòàíîâ (Ðóñèÿ), Ðóñòàëèåâ (Óçáåêèñòàí è Àëáàíèÿ)
Åñåãëèåâ (?), Åñåãèíîâ (?), Åñåãåëîâ (Êàíàäà)
III ãðóïà, III ïîäãðóïà
Ñóðñóáóëîâ (?), Ñóðñáîâ (Íîâà Çåëàíäèÿ), Ñóðñîâ (Ðóñèÿ è Òàäæèêèñòàí)
Õóíîëåâ (?), Õóíèëîâ (Àâñòðèÿ)
Øàíêóëîâ
IV ãðóïà, I ïîäãðóïà
Àéëàíîâ (Ðóñèÿ), Àéëàíñêè (Ãåðìàíèÿ è ÑÀÙ), Àâëàíîâ (Ðóñèÿ)
Êóïÿíîâ (Ðóñèÿ), Êóïåíîâ, Êóïàíîâ, Êóïàíñêè (Ëèòâà è Êàíàäà)
Òóãàíîâ (Ðóñèÿ, Àçåðáàéäæàí)
Ìàèíîâ, Ìúéíîâ, Ìàéíîâ, Ìúèíîâ (?)
Éîïàíîâ (?), Éóïàíîâ (Áåëàðóñ), Éîâàíîâ
Ñèâèíîâ
Áóðäæàíîâ (Ðóñèÿ)
Àñòàáðàíîâ (?), Àøàáàíîâ (Ðóñèÿ)
Ðîñîìàíîâ (Ìàêåäîíèÿ)
Áóñóðìàíîâ (Ðóñèÿ, Êàçàõñòàí)
IV ãðóïà, II ïîäãðóïà
Óãàéíîâ (Ðóñèÿ)
Øèðèíîâ (Àçåðáàéäæàí)
Àñåíîâ, Àøèíîâ (Ðóñèÿ)
Èðòõèòóíñêè (?), Èðòõèíîâ (Àíãëèÿ), Èðòóãàíîâ
Îêñóíîâ (Ðóñèÿ), Îõñóíîâ (?)
V ãðóïà, I ïîäãðóïà
Õàðêàñîâ (Áåëàðóñ), Õúðêîâ
Êþíãðèåâ (?), Êþíãîâ (Ðóñèÿ)
Èðòõèòóíîâ (?), Èðõèíîâ (Ðóñèÿ)
V ãðóïà, II ïîäãðóïà
Òàðãèçîâ (?), Òàðãèåâ (Ïîëøà), Òèãåçîâ (?), Òàðãèíîâ (Êàçàõñòàí)
Øàõèåâ (Êàçõñòàí, Ðóñèÿ), Øàõàíîâ
Òåíãèçîâ (Ðóñèÿ)
Ñèãðèíîâ (Ðóñèÿ), Ñèãðèäîâ, Ñèãðèåâ (?)
×èðìèøåâ (Ðóñèÿ è Áðàçèëèÿ), ×èðìàíîâ (Ðóñèÿ, Óêðàéíà è Êàíàäà)
VI ãðóïà, I ïîäãðóïà
Øèðÿêîâ, Øèðàêîâ (Ðóñèÿ), Ùèðàêîâ, Ñèðàêîâ
Ìàòàêîâ, Ìàòàíîâ, Ìàòàêåâ, Ìàòàêèåâ
Ãåðàêîâ (íáúëã. ßñòðåáèíîâ), Ãåð÷åâ
Óòÿêîâ (Ðóñèÿ), Óòÿíîâ (Ðóñèÿ)
Èùåêîâ (Ðóñèÿ), Èæåêîâ (Ðóñèÿ)
Òóáàíñêè (Ïîëøà)
Àñåíñêè, Àøèíñêè (Ðóñèÿ è ÑÀÙ)
VI ãðóïà, II ïîäãðóïà
Åíêèíîâ, Åíêèéñêè (?), Åíêîâ, Åíêèí, ßíêóëîâ, ßíêîâ
Áåðåíäååâ, Áåðåíäåéñêè (?), Áåðåíäåëèéñêè
* Â ñêîáè å îòáåëÿçàíî êúäå èìà òàêèâà ðîäîâè èìåíà, àêî íÿìà ñêîáè â Áúëãàðèÿ
èìà òàêîâà ðîäîâî èìå, à àêî å ñ âúïðîñèòåëåí çíàê íÿìà ñâåäåíèÿ çà òàêîâà
ðîäîâî èìå.
ÂÚÐÕÓ ÅÒÈÌÎËÎÃÈßÒÀ È ÑÅÌÀÍÒÈÊÀÒÀ ÍÀ ÍßÊÎÈ ÐÅÄÊÈ ÁÚËÃÀÐÑÊÈ ÔÀÌÈËÍÈ ÈÌÅÍÀ
Äîö. Èâàí Òàíåâ ïîñî÷âà íÿêîè áúëãàðñêè ôàìèëèè, êîèòî ñà ñå çàïàçèëè â íÿêîè
êðàèùà íà ñòðàíàòà è îáÿñíÿâà òÿõíîòî çíà÷åíèå:
1. Òàêó÷åâ, Òàêóøåâ
2. Åëòèìèðîâ, Àëäîìèðîâ, Àëòîìàíîâ
3. Áàòèëîâ, Áàòàóëîâ, Áàòîøåâ
4. Ãàçèáàðîâ, Êóöîïàðîâ
5. Òðóíòîâ, Òðóíîâ
6. Õåðóøåâ, Õåðóøèí, Õîðîçîâ
7. Ãèíçàðîâ
8. Ïà÷àìàíîâ, Ïà÷àóðîâ
9. Òîðîìàíîâ, Òóðìàíîâ, Òóðîìàíîâ
10. Áîÿíîâ, Áàÿíîâ
11. Äðúöîâ, Äðàñîâ, Äðàöîâ
12. Áåë÷åâ
13. Êà÷åøìàðîâ
14. Õàðèòîíîâ
15. Ëèíêîâ, Ëóíãóðîâ, Ëîíãóðîâ
16. Ïàðóøåâ, Ïåðóøàíîâ
17. Ïîëÿçîâ
18. Øîìàíîâ, Øóìàíîâ, Øóíàíîâ, Øîìîâ
19. Øàëàïàòîâ, Øàïàòîâ, Øïàòîâ
20. Êàïñàìóíîâ
21. Äóëåíäàðîâ
22. Êó÷ìàðîâ
23. Áàãàøåâ
24. ×àïàðîâ
25. Ïóðíàðîâ
26. Áàòóðîâ, Áàòèðîâ
27. Ñåêåëàðîâ
28. Êóïåíîâ
29. Î÷êîâ, Ó÷êîâ
30. Ãàíàøåâ
31. Äóëîâ
32. Áîòóëîâ, Áîòüîâ
33. Âîêèëîâ
34. Íåáóëîâ
35. Òîð÷àíîâ
36. Ãåðåøêè
37. Ïàðãóòåâ, Ïúðãóòåâ
38. Îïàðèíîâ
39. Ñèíàäèíîâ
40. Áàùàâåëîâ
41. Áóçàëîâ
42. Êîë÷àãîâ
43. Êîâ÷àçîâ
44. Äóïàðèíîâ
45. Ãîðîâàðòîâ
46. Òþðäèåâ
47. Àæäåðîâ, Àäæàðîâ
48. Ñåëèìèíîâ, Ñàëèìàêîâ
Ðîä Àëàáóãè âîçâûñèëñÿ è ïîñåëèëñÿ ñî ñâîìè ëþäüìè â ãëàâíîì ãîðîäå Áóëãàðèè.
Ïîäâåäåì èòîã, ÷òî ïèøóò â ÄÒ: "Ðîäîíà÷àëüíèêîì Áàðûíîâ áûë áèé Àëàáóãà. Åãî
ñûíîì áûë Äæóëóò, åãî ñûíîì – Òàòðà Ìîõàììåä, åãî ñûíîì – Äæóëóò, åãî ñûíîì –
Ìîõàììåä, îòåö æåíû Áàøèðà. Ñûíîì Áàøèðà áûë Äæóëóò, åãî ñûíîì – Àëü-Õàìàä, åãî
ñûíîì – Àõìåä, åãî ñûíîì – Àáó-Áàêð, åãî ñûíîì – Àïïàê, åãî ñûíîì – Äàèð, åãî
ñûíîì – Òýòýø... Ðîä Áàðûí ñ÷èòàëñÿ íàèáîëåå çíàòíûì, ê êîòîðîìó îòíîñèëèñü âñå
àðèñòîêðàòû".
" 865 ãîäó Ãàáäóëëà îáúÿâèë ñåáÿ êàíîì. Àí÷èéñêèé ãîëîâà Íàíêàé, ýñåãåëüñêèé
áèé èç ñàáàíñêîãî ðîäà äæóëóò – Òàðíàê, ýñåãåëüñêèé áèé èç ñàáàíñêîãî ðîäà áàðûí
– Àëàáóãà è áóðäæàíñêèé áèé èç ðîäà þìàðò – Áåë ïîäíÿëè åãî íà öàðñêèé òðîí".
Èíòåðåñíî ÷òî öåëûé ðÿä áóëãàðñêèõ ðîäîâ (äæóëóò, áàòáàé, àëáàí-àëàí, åðäèì,
ñàáàí, åëàóð, áàãèëü) èìåë òàìãè, â îñíîâå êîòîðûõ áûëè ÷åðòû çíàêà Àãà Áàðàäæà.
Î÷åâèäíî, ïðåäñòàâèòåëè èìåííî ýòèõ ðîäîâ ãîñïîäñòâîâàëè â
Ìàðòþáå è îñíîâàëè Êàçàíü, ïî÷åìó èõ ðîäîâîé ãåðá è ñòàë òàìãîé èëÿ è ãîðîäà.
Íà ìÿñòîòî íà ïîãðåáåíèåòî íà Êàí-Äåðå ñå çàñåëèëè óðóñèòå, êîèòî ãî ïî÷èòàëè
çàäåòî ðàçáèë òåõíèòå âðàãîâå - ñàäóìöèòå, è îáðàçóâàëè ñåëèùåòî Àñêàë.
Áúëãàðèòå ñúùî ïî÷èòàëè Àëúï-áè, òúé êàòî ïðè íåãî òå ñòàíàëè ãîñïîäñòâóâàù
íàðîä íà Õîíñêàòà äúðæàâà. Äîñòà ñêîðî ÷àñò îò õîíèòå îáðàçóâàëà åäíî ïëåìå ñ
áúëãàðèòå, êîåòî âúçïðèåëî èìåòî íà áúëãàðèòå è òþðêñêèÿ åçèê íà õîíèòå. Êàòî
ãëàâíè ðîäîâå íà áúëãàðèòå ñå ñî÷àò åðäèì, áàêèë èëè áîÿíäóð (âåðîÿòíî ðàçëè÷íè
ðîäîâå), ñåáåð, àãà÷èð, õàðêà, óòèã, êèìåð...
Îñíîâíè çàêîíè íà Òîðå, çàïèñàíè ïî âîëÿòà íà êàí ñþáèãè Óðóñ-Þãóð Àéäàð îò
òåáèðà Øàìñ â ãðàä Áàøòó
(ïî äàííè íà Êóë Ãàëè è Ãàçè-Áàáà)
...
10. Êàí-ñþáèãè/èìïåðàòîð è âúðõîâåí ãëàâíîêîìàíäâàù íà âîéñêàòà/,
êàïàãàíà/ãëàâàòà íà ïðàâèòåëñòâîòî/, áîèë-òàðõàíà/âîäà÷à íà àðèñòîêðàöèÿòà/ è
è÷óðãó-áîèëà/êîëîáúð èëè èäèê/, èçïúëíÿâàù äëúæíîñòà íà âúðõîâåí ñúäèÿ, ñå
èçáèðàò/èëè îäîáðÿâàò/ íà Âåëèê ñúáîð/Êèíåø/...
Ïðåäè Âåëèêèòå ñúáîðè âñè÷êè ðîäîâå íåêà ñå ñúáèðàò ïî ñâîå æåëàíèå îêîëî
÷åòèðèòå âåëèêè ðîäà - Áàðúíäæàð/Áàðèí/, Øèðàê/Øèðèí/, Êþíãëú-àðãúí
(Êþíãëà-àðãèí)/õîíñêèòå è ñåðáèéñêèòå ðîäîâå/, è ìàäæàð-Åñåãåë – âúçãëàâÿâàíè îò
èçáðàíè îò òÿõ òóðóíã (èëè òóäæóíã)-àáúè [èëè àáúçè]...
Ñ âðåìåòî ÷àñòèöàòà ÃÐ ñå å ïðåâðúùàëà (èëè å áèëà òðàíñêðèáèðàíà îò ÷óæäîåçè÷íè
ëåòîïèñöè) â îêîí÷àíèÿ, êîèòî ùå ðàçãëåäàìå ïîäðîáíî ïî-íàäîëó: -ãàð (åðàãàð),
-ãóð (îíîãóð), -ãèð (êîöàãèð), - ãúð (åñòåñòâåíî áúëãàð), -äåð (çàâåíäåð), -àð
(÷äàð), - èð (êèðèãèð, îòêúäåòî è ñëàâÿíî-òþðêñêî-ìîíãîëñêîòî
áîãàòèð-áúòúð-áàòîð, -îð (îëõîíòîð), -ÿð (êóâèÿð), -ðàã (êîòðàã), -àõ èëè -àã
(òàðíèàõ) è ïî-íàòàòúê ëàð, -ëàðè, -ëàðú, àãè, àãàëàð (ðåäèöà òþðêñêè åçèöè),
-îëàð, -îëó èëè -îãëó (òóðñêè) è ò. í.
 VIII â. èñòî÷íèêè ôèêñèðóþò ñëåäóþùèå ïëåìåíà âîëæñêèõ áîëãàð: ÷àêàð, êóâàéàð,
éóïàí, îõñóí, êóðèãèð, ýñêèëü, ñèâàí.
Áúëãàðñêàòà èñòîðèîãðàôèÿ å ñêðèëà è öåíçóðèðàëà ïî÷òè âñè÷êî, êîåòî áè
íàïîìíèëî çà çëîïîëó÷íîòî ñúáèòèå, íàðå÷åíî ñúñ çâó÷íàòà ñëàâÿíñêà äóìà
"ïîêðúñòâàíå'.
Âñúùíîñò òîâà å áèë àêò íà ñèñòåìàòè÷íî è ïëàíèðàíî óíèùîæåíèå íà áúëãàðñêèÿò
åëåìåíò è çàìÿíàòà ìó ñúñ ñëàâÿíñêè òàêúâ, îñúùåñòâÿâàí îò ïîáåäèòåëÿ - Âèçàíòèÿ
íàä êàïèòóëèðàëèÿò êàí Áîðèñ è íåãîâèòå ïîäàííèöè. Òîãàâà âñè÷êî, êîåòî áè ìîãëî
äà íàïîìíè íà áúëãàðèòå, ÷å ñà áúëãàðè à íå ñëàâÿíè å áåçìèëîñòíî óíèùîæàâàíî.
Òàçè "ñòàòóÿ îò Ïëèñêà" å ñðåä ìàëêîòî îöåëåëè îòëîìêè îò äóõîâíîòî è êóëòóðíî
íàñëåäñòâî íà íàøèòå ïðåäöè.
Òîâà ñëàâÿíèçèðàíå ìîæå äà ñòàíå åäèíñòâåíî êàòî ñå ïðîãîíÿò èëè óíèùîæàò
áúëãàðèòå îò Äóíàâñêà Áúëãàðèÿ. Íÿìà äðóã íà÷èí äà ñå ñêðèå ïðîèçõîäà èì çàùîòî
å ñúùåñòâóâàëà è Âîëæêà Áúëãàðèÿ, à òàì ðîäîâåòå ñà áèëè ñúùèòå êîèòî ñà
óïðàâëÿâàëè è òóê - ÷àêàð, êóáàèð, éóïàí, îõñóí, êþðèãèð, åñêèë, ñèâàí.
Ïðè Êóðáàò ïîñòúò íà ãëàâàòà íà “ãîëåìèÿ ñúâåò” íà âåëèêèòå áóëÿðè – “òåëåñ” –
çüåìàëè ïðåäñòàâèòåëè îò ðîäà Êþíãðàò. Ãëàâàòà íà ïðàâèòåëñòâîòî ñå íàðè÷àë
êàïàãàí èëè êàðàãàí. Òåëåñ áèë ãëàâåí ñúäèÿ (“èäæèê” èëè “èäèí”). Çà íàé-çíàòåí
ðîä ñå ñìÿòàë áàðúí, êúì êîéòî ñå îòíàñÿëè âñè÷êè àðèñòîêðàòè. Òîé ñå íàðè÷àë
ñúùî òàêà “áèøåðìåí”. Ñëåä íåãî íàé-çíàòíè áèëè òðè ðîäà – Êþíãðàò, Øèðàê èëè
Øèðèí è Õèí. Áàäæàíàöèòå ñå ñìÿòàëè çà õèíöè. À öÿëîòî íàñåëåíèå ñå ðàçäåëÿëî íà
òðè ãðóïè – áàãúëèòå (àðèñòîêðàòè), áàãàíèíèòå (ñðåäíè) è ÷èðìúøèòå èëè ñàáàíèòå
(îáèêíîâåíè õîðà, íèçøè).
-çíà÷è:"..îò Ãîìåð(Îìèð) ñà êèìåðèéöèòå.." èìà ëîãèêà çàùîòî Ãîìåð òî÷íî òîâà
îçíà÷àâà - êèìåð(èåö). Êàêòî è äà å ,íî òîâà èçòî÷íèöèòå çà èñòîðèÿòà ñè å öÿëà
ïîåìà...Íåîòäàâíà ðàçáðàõ ÷å ïúðâîòî èìå íà Áàëòèéñêî ìîðå áèëî - ßðà ìîðå,
íàïðàâî ñëàâÿíîáúëãàðñêî!
- Îò ãàìèð-êèìèð èäå é ðóñêîòî ã"Îìåð ïî ïîñëå ñòàâà íà Îìèð-Þìåð(ñïîðåä
ïàíòóðñêàòà ïîëèòè÷åñêà äîêòðèíà) ÍÅ èñòîðèÿ ?!?
Àðìåíñêèÿò àñòðîíîì, ìàòåìàòèê, ãåîãðàô è èñòîðèê Àíàíèÿ Øèðàêàöè, æèâÿë ïðåç
VII âåê, â ñâîÿòà Ãåîãðàôèÿ, Ðàçäåë V, ×àñò Àçèÿ ïîòâúðæäàâà, ÷å Íà ñåâåð îò
Êàâêàçêèòå ïëàíèíè æèâåÿò áúëãàðñêè ïëåìåíà, êîèòî ñå íàðè÷àò ïî èìåíàòà íà
òàìîøíèòå ðåêè: Êóïè-áóëãàð, Äó÷è-áóëêàð, Îðõîí-òîðáëêàð è ×äàð-áîëêàð. Òåçè
èìåíà ñà íàñòîÿùè è íå ñà áèëè èçâåñòíè íà Ïòîëåìåé. Øèðàêàöè äîáàâÿ, ÷å îò
Êîíñêèòå ïëàíèíè (Äçèâêàí Ëåðíåð) èçáÿãàë ñèíúò íà Êóäáàäð (áåç ñúìíåíèå ñòàâà
âúïðîñ çà Êàí Êóáðàò).
Äâà âåêà ïðåäè íåãî Ìîâñåñ Õîðåíàöè äàâà ñëåäíîòî òúëêóâàíå íà çíà÷åíèåòî íà
äðåâíîáúëãàðñêèòå ïëåìåííè èìåíà:
Êóáè-ÁóëãàðÑâåòëî-Êàôÿâèòå, Æúëòèòå, Ðèæèòå áúëãàðè;
Êó÷è-Áóëãàð-Ñòàðèòå, Ìèòè÷íèòå, Ìîãúùèòå áúëãàðè;
×àáäàð-Áóëãàð-Áåëèòå, Áåëîâëàñèòå, Ñðåáðèñòèòå áúëãàðè;
Îëõóðòîð-Áóëãàð-Ïðåñåëíèöèòå áúëãàðè.
Îò ñâîÿ ñòðàíà ðàçëè÷íèòå àðìåíñêè èñòîðè÷åñêè èçòî÷íèöè äåëÿò áúëãàðèòå íà
ÂÅËÈÊÈ, ÑÐÅÁÚÐÍÈ è ×ÅÐÍÈ.
Ðîäîâè è ñåìåéíè çíàöè
Äðåâíèòå áúëãàðè ñà ñå ðàçäåëÿëè íà ìíîæåñòâî ïëåìåíà è ðîäîâå (Êóïè-, Äó÷è-,
Îíîãõîíäîð-, ×äàð-áîëãàð, Äóëî, Âîêèë, Åðìèàð, Óãàèí è äð.) è âñåêè ðîä å èìàë
ñâîé îòëè÷èòåëåí çíàê, ÷åñòî â ìíîæåñòâî âàðèàíòè. Çà ðàçëèêà îò ñâåùåíèòå
çíàöè, òå íèêîãà íå ñå ïîâòàðÿò ïî 5-6 è ïîâå÷å ïúòè, íèòî ïúê ñà íàðåäåíè â
ðåäèöè, à ñà ðàçõâúðëÿíè ïî ñêàëè è ñòðîèòåëíè êàìúíè áåç íèêàêâà ñòðîãà
ïîäðåäáà. Äîðè èìà ñëó÷àè, êîãàòî íÿêîé çíàê ñå ÿâÿâà â ïîâå÷å îò 10
ðàçíîâèäíîñòè. Òàêà íàé-åëåìåíòàðíèÿò çíàê – ïðàâàòà ëèíèÿ ñå ÿâÿâà âúðõó
êîëîíàòà îò Ïëèñêà â íÿêîëêî ðàçíîîáðàçíè âàðèàöèè.
Ïàê ïðè Ìîâñåñ Õîðåíàöè å ðåãèñòðèðàí è îáë. áóëãáð îò ñúñòàâà òîçè ïúò íà åòíì
êóïè-áóëãàð, êó÷è-áóëãàð è âõíäóð-áóëãàð [Èñòîðèÿ Àðìåíèè 1893, 55-56,62, ñðâ.
ÏÈÁÈñ, 25-27], âúâ âðúçêà ñ êîèòî ìåæäó âïðî÷åì â ñðàâíèòåëíî îáøèðíîòî ñè
ïðîó÷âàíå ïî âúïðîñà Â. Áóòáà [2006], íÿêàê ìíîãî ëåñíî è áúðçî ïðèðàâíÿâà
îãõíäîðèòå ñ îíîãóðèòå è ïðèåìà, ÷å òå ñà “ïðèøåëüöû”, äîêàòî êóïè-áóëãàð,
äó÷è-áóëêàð è ÷äàð-áîëêàð ñà ñòàðè îáåäèíåíèÿ îò áúëãàðñêè ðîäîâå, íàìèðàùè ñå â
òàçè îáëàñò îùå ïðåäè èäâàíåòî òóê íà îíîãóðèòå [2,8,10].
Óñòàíîâåíàòà â ïàìèðñêèÿ ðåãèîí îò Äå Ãðîîò è Äèìèòúð Ñúñúëîâ ðàííà, âåðîÿòíî
ïúðâà áúëãàðñêà äúðæàâà Áóëóð (Áîëîð) îòãîâàðÿ íàïúëíî íà òàäæèêñêîòî íàçâàíèå
íà áúëãàðèòå áóëõîë, à â òîïîíèìèÿòà íà ðàéîíà èìà õðåáåò Âàõàí, êîéòî ñå
ñâúðçâà ñ íàðîäà âàõàí, íàïîìíÿù íà áúëãàðñêèÿ êëîí Âõíäóð, ñïîìåíàò â èñòîðèÿòà
íà Ìîâñåñ Õîðåíàöè ïðåç V-òè âåê [Äîáðåâ, 1998, ñ. 229].
È òàêà, â òîçè îòêúñ íàó÷àâàìå ìíîãî íåùà, íî ïúðâîòî îò òÿõ å, ÷å Êàòèíà å
ïèñàë íà ãðúöêè, åòî çàùî èìåòî íà íàðîäà å áõíäóð, òî ñúâïàäà ñ èìåòî íà Áóíä è
ïî òàçè ïðè÷èíà îñíîâàòåëíî ìîæå äà áúäå ðåñòàâðèðàíî êàòî „Áóíäóð”.
Òóê òðÿáâà äà êàæåì, ÷å òîçè íàðîä å èçâåñòåí â Êàâêàç ïðåç V â. è â ãðóçèíñêèÿò
ëåòîïèñ „Ìîêöåâàé Êàðòëèñàé” êàòî „áóíòóðêè” (÷åòè: áóíäóðêè).
Ïðåç Õ â. àðàáîåçè÷íèÿò èñòîðèê àò-Òàáàðè ñúùî çíàå çà òîçè íàðîä, íàðè÷àéêè ãî
„áóíäæàð” â ñâîÿòà êíèãà „Èñòîðèÿ íà öàðåòå è ïðîðîöèòå”. Áóíäæàð (èçïèñâàí íà
ìåñòà îò àò-Òàáàðè è êàòî „áóðäæàí”) ñà ïðåäêàâêàçêè íàðîä è íà òÿõ Ïåðñèÿ ïëàùà
äàíúê, äî èäâàíåòî êúì 560 ã. íà òþðêèòå íà ÿáãó Èñòåìè. Äðåâíèòå, ñïîðåä
Õîðåíàöè, íàðè÷àëè Âàíàíä ïðåäè ñ èìåòî „ãîðåí Áàñåàí” (êí.²², ãë.6).
Äóëî äèíàñòèÿòà, óïðàâëÿâàëà Áúëãàðèÿ; ìíîæåñòâåíî ÷èñëî å Äóëàð,
ïðèòåæàòåëíàòà ôîðìà å Äóëàðè, áóêâàëíî: îò Äóëîâöèòå”.
Ñóôèêñúò -àð, ñòàðøè, ñå èçïîëçâà â òóíãóñî-ìàíäæóðñêè çà îáðàçóâàíå íà ðîäîâè
èìåíà, íàïð. òàì èìà ðîä Äóëàð, îò äóë - ñëúíöå, þã!Çà ñïðàâêà âèæ Ñð.ñë.ÒÌ ÿç.
íà ìîíóìåíòà àëòàèêà, â òþðêñèêòå åçèöè ìíîãî äîáðå çíàåø ÷å ñå èçïîëçâà
-ëàð/ëåð! Çà ìí. ÷èñëî -àð ñå èçïîëçâà â ïóùóíñêè íî êàòî öÿëî å íåòèïè÷åí çà
èðàíñêèòå åçèöè.
 èñòîðèÿòà íà àðìåíñêèÿ êíèæîâíèê Åãèøå “Âàðòàïåò” ñå êàçâà, ÷å îêîëî 427 ãîä.
â ðàéîíà íà äíåøíèÿ ïðîõîä Äåðáåíò â Äàãåñòàí æèâåå ïëåìåòî Õàéëàíäóð
(õàéäàíäóð), ñìÿòàíî çà ïëåìå îò äðåâíîáúëãàðñêè ïðîèçõîä. Åçèêîâèÿ àíàëèç
ïîêàçâà ñúùàòà ñòðóêòóðà Õàéë + Àíä + Óð èëè Õàéä + Àíä +Óð. Â äðóãè àðìåíñêè
ëåòîïèñè îò òîçè ïåðèîä ñå ñïîìåíàâàò ïðàáúëãàðñêè ïëåìåíà ñúñ ñõîäíè èìåíà,
Âõíäóð-Áîëãàð, Îãõîíòîð-Áîëãàð, Îëõîíòîð-Áîëãàð. Â òåçè íàèìåíîâàíèÿ ñå ñúäúðæàò
îñíîâèòå Õàéë (Õàéä), Âõ è Îãõ è îòáåëÿçàíèòå ïî-ãîðå èçòî÷íîèðàíñêè ñóôèêñè
-Àíä+Óð è –Îíò + Îð.
Tobgach (Tuoba): largely Mongolian language speakers, founded the Northern Wei
dynasty (386-534 A.D.) in North China.
143 Ë î-óÿíü èíîãäà îáîçíà÷àþòñÿ â âèçàíòèéñêîéí ñèðèéñêîé ãåîãðàôèè êàê
"Òóãàñò", îòòîãî æå èìåíè, ÷òî "Òîáãà÷", èëè "Òî-ïà".
È ñ òî÷êè çðåíèÿ òþðêîâ â ãîñóäàðñòâåííîì îáðàçîâàíèè ñòîèëî îáðàùàòü òîëüêî íà
ãîñóäàðñòâîîáðàçóþùèé íàðîä, ïîýòîìó îíè è îáðàùàëèñü ê "íàðîäó Òîáãà÷".
Political change in the sixth century further solidified Buddhism’s standing in
Northern China. After Empress Dowager Feng’s ascension to power in 465 as
regent, systematic reduction of Tobgach influence subsequently increased the
ethnic Chinese officials’ control (Hansen, 179).
Íå âåäàë Îòþêåí õîðîøåé âëàñòè - ìíå òàì áûëî ñóæäåíî ñîçäàòü ñâîé êàãàíàò èç
ðîäñòâåííûõ ïëåìåí è, â òîì êðàþ îñåâ, ñîïðèêîñíóëñÿ ÿ ñ òîáãà÷àìè* òîãäà. Òàê
ùåäðî è ëåãêî äàþùèé ñåðåáðî è çëàòî, è øåëêà, áîëüøîé íàðîä Òîáãà÷ áûë ìÿãîê è
ó÷òèâ, ðå÷ü ñëàäêóþ èìåë, ëàñêàë òîãî, êîìó äàðèë ñâîè äàðû. Ïðåëüùàÿ äîáðîòîé è
ðîñêîøüþ ìåíÿ, íàðîä Òîáãà÷ ñìóùàë íàðîäû äàëüíèõ ñòðàí - îíè, ïðèêî÷åâàâ,
ñåëèëèñü ðÿäîì ñ íèì è ÷óæäîå ñåáå ïåðåíèìàëè òàì. ß, ìóäðûé Òîíüþêóê, âîñïèòàí
ñ äåòñòâà áûë â îáû÷àÿõ çåìåëü, ãäå æèë íàðîä Òîáãà÷, à îí òîãäà ñåáå âñåõ
òþðêîâ ïîä÷èíèë. Íî òþðêè, îòäåëÿñü, ñìîãëè çàêîí è âëàñòü è õàíà îáðåñòè,- à
âîëåþ ñóäüáû, òîáãà÷àì ïîä÷èíÿñü. âíîâü ïîòåðÿëè âñå. Ñêàçàëî Íåáî èì: «ß õàíà
âàì äàâàë - âû, õàíà ïîòåðÿâ, ñåáÿ íå ñáåðåãëè...» - è ïîãóáèëî âñåõ. êòî
ðàáñòâî ïðåäïî÷åë.
Àðèñòîêðàòà èç âûñøåãî ñîñëîâèÿ “beq”, çíà÷èìîãî ëèöà â îäíîé èç ïðîâèíöèé
Êàãàíàòà, ñîñåäñòâîâàâøèõ ñ Êèòàåì - Òîáãà÷ ñ òèòóëîì “irkin” èëè “chor”, à
òàêæå åãî ìîëîäîãî ñëóãó (èëè ëè÷íîãî ñåêðåòàðÿ?), âñòðåòèâøåãîñÿ ñ Àíü Öçå è
åãî ñâèòîé ãäå-òî â ñòåïè.
Ïîñëå äîëãîé è óïîðíîé áîðüáû ïîòîìêè Îãóçõàíà, èñïîâåäîâàâøèå ðàçíûå ðåëèãèè,
îáúåäèíèâøèñü, âíîâü âçÿëè áðàçäû ïðàâëåíèÿ â ñâîè ðóêè â Çàïàäíîì Àëòàå è â
Æîíãàðèè, Ýòà äèíàñòèÿ âîøëà â èñòîðèþ êàê äèíàñòèÿ "Àøíà" (äàëåå àøíèíöû. ò.å.
"äðóæåëþáíûå"). Ïðåäâîäèòåëè — àøíèíöåâ áðàòüÿ ²³óìûí è Ýñòñìè â 552 ãîäó,
îáúåäèíèâ ðà³ðîçíåííûñ õàíñòâà è êíÿæåñòâà Âåëèêîé βåïè â åäèíîå ãîñóäàðñòâî,
ñîçäàëè Òþðêñêèé êà³àíàò. ò.å. ñîþç óøóðñêèõ õàíñòâ è êíÿæåñòâ, èñïîâåäîâàâøèõ
ðàçíûå ðåëèãèè. Îïî-çèø³ÿ àøíèíèåâ âî ãëàâå ñ àðèñòîêðàòè÷åñêîé êàñòîé "Òîáñà÷ -
Òîáãà÷". ïðîæèâàþùåé íà þãå ïóñòûíè Ãîáè, â íà÷àëå ÓÏ-ãî âåêà ñóìåëà ðàñêîëîòü
êàãàíàò íà äâà êðóïíûõ ïëåìåííûõ îáüåäèíåíèÿ — íà Çàïàäíîå, ãî åñòü "îí óéãóð" è
Âîå òî÷íîå "òîêóç óéãóð" (îãóçû). Îòäåëüíûå àðèñòîêðàòè÷åñêèå êàñòû, ïðèíÿâ
îáùåå íàçâàíèå, âåëè áîðüáó çà ñôåðó âëèÿíèÿ ñ ñîïëåìåííèêàìè. Ãëàâåíñòâóþùóþ
ðîëü íà Âîñòîêå ñðåäè òîêóç óéãóðîâ çàíÿëè éàãëûêàðû, íà Çàïàäå, ò.å. ñðåäè îí
óéãóðîâ - êàðëóêè, à íà þãî-çàïàäå - áàñ-ìûëû. Ãîñïîäñòâóþùàÿ ðîëü äèíàñòèè Àøíà
â êàãàíàòå ïîøàòíóëàñü. Ïîòîìêè äèíàñòèè Àøíà èåîäíàêðàòíî ïðèáåãàëè ê ïîìîùè
Òàèñêîé èìïåðèè, íåñìîòðÿ íà ñòðîãèé íàêàç ïðåäêîâ ãëàñÿùèé: "Î, Òþðêñêèé íàðîä
êîãäà òû èäåøü â òó ñòðàíó (òîáãà÷àì), òû ñòàíîâèøüñÿ íà êðàé ãèáåëè...".
Èìïåðàòîð, ïðåäîñòàâèâ èì çåìëè â ïîãðàíè÷íûõ ñ Óéãóðèåé ïðîâèíöèÿõ, èñïîëüçîâàë
èõ â ñâîèõ èíòåðåñàõ.
Íàçâàíèÿ ïî âåðå: òåíãðèàí(åö) - ñîëíöåïîêëîííèê, (î)çîðîàñòðèåö, îçîðáàéäæàí,
òîáãà÷ – îãíåïîêëîííèê, íàçâàíèÿ ïî çàíÿòèÿì òèïà ìóràí (ìîõàí) – âèíîòîðãîâåö,
òèìaé – òîðãîâåö òêàíüþ, ìàëëà è ò. ä., êîòîðûå âðåìåíàìè ñõîäèëè ñî ñöåíû è ïî
ìåðå èçìåíåíèÿ îáñòàíîâêè, æèçíåííûõ óñëîâèé, ñîñòàâà íàñåëåíèÿ âîçðîæäàëèñü.
Ñâÿùåííîå ïðîÿâëÿåò ñåáÿ â ïîíÿòèÿõ «âëàñòü êàãàíà», «íàðîä», «ñåìüÿ» è âîîáùå
«ðîäñòâåííûå îòíîøåíèÿ», «äóõè ïðåäêîâ». Âñå ýòè ïîíÿòèÿ ñóòü îòíîøåíèÿ ìåæäó
ëþäüìè, âíå ýòèõ îòíîøåíèé ÷åëîâåê íå ñóùåñòâóåò ñàì ïî ñåáå, òàê êàê â ýòîì
ñëó÷àå îí áóäåò ëèøåí ñâÿùåííîãî. Òàê, â «Íàäïèñè â ÷åñòü Êþëüòåãèíà», òþðêñêèé
íàðîä ïîáåäèë íàðîä Òîáãà÷, ïîòîìó ÷òî Íåáî è Çåìëÿ-Âîäà (Òåíãðè è Éåð-Ñóá)
ïîääåðæàëè íàðîä, à ñàìîãî êàãàíà ïîääåðæàëè òàêæå è äóõè åãî ïîêîéíûõ
ðîäèòåëåé. È ïîñêîëüêó Íåáî äàðîâàëî èì ñèëó, òî âîéñêî êàãàíà áûëî ïîäîáíî
âîëêó, à âðàãè åãî áûëè ïîäîáíû îâöàì. Ïîäîáíî òîìó, êàê âñå çåìíîå åñòü ïðîäóêò
òâîðåíèÿ áîãîâ, áîæåñòâåííàÿ èñòîðèÿ ñâÿçàíà ñ çåìíîé èñòîðèåé ÷åëîâå÷åñòâà.
Íÿêîè èçñëåäâàíèÿ ïîêàçâàò, ÷å ïðàáúëãàðñêèòå êëàíîâå ñà íàé-áëèçî äî ÄÆÀÒÈÒÅ
äîøëè îòêúì ÁÀËÊÕ, êîèòî èìàò ðîäîâåòå ÁÀËÕÀÐÀ, ÄÓËÀÐ, ÁÀË, ÁÀÍÀ, ÒÀÐÊÀÍ.
Ïðèáûë îòðÿä õàðêàð. Ïàõíóëî òÿæêèì äóõîì âåðáëþæüåãî ïîòà. Õàðêàð òðèñòà
÷åëîâåê.  ðóêàõ ó êàæäîãî – êîïüå ñî ñòàëüíûì íàêîíå÷íèêîì.
Ïîñëå ãèáåëè Ìèäæàíáèðà âñå åãî ñèëû ñäàëèñü áóëãàðàì. Ïî ïðèêàçó Ñûåðãàíà, âñå
ñàðáèéñêèå ïëåìåíà áûëè ïåðåìåøàíû è ñìåøàííûå ëþäè çàíîâî ðàññåëåíû ïî Ãàëèäæó
è Êóê-Áûðáàòó ïî òàêîìó ïðàâèëó: â öåíòðå ïÿòè ñåë ñî ñìåøàííûì íàðîäîì ñòàâèòñÿ
îäíî ÷èñòî óëü÷èéñêîå ñåëî ñî çâàíèåì «öåíòðà îêðóãà». Èç áóëãàð-óëü÷èåâ
ôîðìèðîâàëèñü îñîáûå îõðàííûå äðóæèíû, âîèíîâ êîòîðûõ íàçûâàëè «êàëïàêàìè» èëè
«êîëáÿãàìè». Êîëáÿãè, êàê îñîáàÿ áóëãàðñêàÿ ïðîñëîéêà, ñóùåñòâîâàëè íà Ðóñè äàæå
â XII â. À âîò â ñòîëè÷íîé Êèåâñêîé îáëàñòè ñåëèòüñÿ ñàðáèéöàì çàïðåùàëîñü äî
ñåðåäèíû XI â. Ïîýòîìó êàðòû Êèåâñêîé Ðóñè ñ îáîçíà÷åíèÿìè «ñëàâÿíñêèõ ïëåìåí»
I-X ââ. âûçûâàþò óäèâëåíèå è ñìåõ. Äàâàéòå ïîñìîòðèì, êîãî «ñëàâÿíîïàòðèîòè÷íûå»
èñòîðèêè çà÷èñëèëè â «ñëàâÿíñêèå ïëåìåíà»:
áóëãàðñêèé ðîä ÿðäèì – ñòàë «ðàäèìè÷àìè»;
áóëãàðñêîå ïëåìÿ àãàäæèð – ñòàëî «äðåâëÿíàìè»;
áóëãàðñêèé ðîä êûðáàá – ñòàë «êðèâè÷àìè»;
áóëãàðñêîå ïëåìÿ áàëûíäæàð èëè áàðûíäæàð – ñòàëî «ïîëÿíàìè»;
áóëãàðñêàÿ ãðóïïà ãàëèäæ èëè äóëîáà – ÷àñòü áóãàðñêîãî ïëåìåíè óëü÷èåâ – ñòàëà
«äóëåáàìè»;
áóëãàðñêîå ïëåìÿ êàâûëû èëè êàâàëû – áóëãàð – ñòàëî «âîëûíöàìè»;
áóëãàðñêîå ïëåìÿ áàÿò èëè áàÿòûø-áàòûø – ñòàëî «âÿòè÷àìè»;
áóëãàðñêîå ïëåìÿ óëü÷èè – ñòàëî «óëè÷àìè»;
áóëãàðñêîå ïëåìÿ äýáýð – ñòàëî «òèâåðöàìè»;
áóëãàðñêîå ïëåìÿ òð¸ê èëè «òèðñåé» – ñòàëî «äðåãîâè÷àìè»;
áóëãàðñêîå ïëåìÿ ñóâàð ñòàëî «ñåâåðàìè» èëè «ñåâåðÿíàìè»…è ò.ä.
Ñàìî çà óòî÷íåíèå: ÿðäèì å ðîäà åðäèì (åðìè), àãàäæèð - àãà÷èð, êûðáàá - õàðêàð
(õàðêà), áàëûíäæàð èëè áàðûíäæàð - áàðúí, ãàëèäæ èëè äóëîáà - ãåëèàð (ãåëèð,
ãåëîí) è äóëàð (äóëî), êàâûëû èëè êàâàëû - êóâèàð èëè êóïàí (êóáàí), áàÿò èëè
áàÿòûø-áàòûø - áàòáàé (áàëáàð), óëü÷èè - óëêåð, äýáýð - äîóàð (äó÷èàð), òð¸ê èëè
«òèðñåé» - òàðãèç, ñóâàð - ñåáåð.
Ïåðñèåöúò Èáí-Äàñòà, æèâÿë â Õîðàñàí ñâèäåòåëñòâóâà, ÷å âîëæñêèòå áúëãàðè ñå
äåëÿò íà òðè êîëåíà (ðîäà): áåðñóëà (áàðñèë), åñåãåë è áîëãàð, à îòíîñíî íà÷èíà
ñè íà æèâîò è òðèòå äÿëà ñà íà åäíà è ñúùà ñòåïåí â ðàçâèòèåòî ñè. Âìåñòî ìîíåòè
èçïîëçóâàò ðàçìåííàòà ñòîéíîñò íà êîæè, êàòî ñòîéíîñòòà íà åäíà êîæà ñå
ðàâíÿâàëà íà 2,5 äèðõåìà. Ãàðäèçè (11 â.) ïîñî÷âà, ÷å áúëãàðèòå ñå äåëÿò íà òðè
ðîäà áåðñóëà, àñêàë, áóëãàð.  Õóäóä Àë Àëàì (982 ã.) ñà ïîñî÷åíè áåðçóëà
(áàðçñèë), àøêèë è áóëãàð. (bolgarlar üzläre, suar (“savan”), “Esegel” (“aşkl”)
häm “bersula” isemnäre telgä alına. Suarlar sostavında “suas” isemen yörtüçe
bolgarlaşkan çirmeş (mari) kabiläläre dä bulgan.) Suarlar å ðîäà Ñóâàð.
The bulk of the population belonged to five tribes: the Bulgars proper, the
Suvars (Savan), the Esegel (Askl, Esegur), the Bersula, and the Barandzhar
(Áàðúíäæàð).
Nel decimo secolo, ibn Rustah segnalato che le tre nazioni di Volga Bulgaria
erano “Bersula„, “Esegel„ e “Bulgar„. Da allora in poi il Barsils probabilmente
è stato assimilato dal Volga Bulgars.
